Πελοποννησιακός πόλεμος: ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Θα παρακάμψω το ζήτημα της γένεσης του τόκου, για να επιστρέψω σε αυτό επί το λεπτομερειακότερον, αφού εκθέσω πολύ συνοπτικά την  άποψή μου για τον Πελοποννησιακό πόλεμο –  μου φαίνεται πως έχω εξαντλήσει την υπομονή του Άλεξ. Αργότερα, θα εξετάσω και τις θέσεις άλλων ιστορικών σχετικά με αυτόν τον πόλεμο.

   Στο δεύτερο μισό του έβδομου αιώνα (650-600) οι δουλοκτήτες γαιοκτήμονες της Αττικής επιχείρησαν  όχι μόνο να αρπάξουν τη γη των μικροϊδιοκτητών μέσω του χρέους και του τόκου αλλά και να τους κάνουν δούλους. Δεν τα κατάφεραν όμως, ηττήθηκαν. Δεν ήταν ταπεινωτική ήττα αλλά ηττήθηκαν. Την ήττα αυτή δεν την ξέχασαν ποτέ. Κατά τη διάρκεια του οξύτατου κοινωνικού πολέμου διατυπώθηκαν από την πλευρά των γαιοκτημόνων δύο στρατηγικές, οι οποίες τους διαίρεσαν σε δύο ομάδες.  Η μία στρατηγική ήταν αυτή της αμείλικτης εξόντωσης, γύρω από την οποία συσπειρώθηκαν οι ολιγαρχικοί· η άλλη ήταν η στρατηγική της τακτικής υποχώρησης, η οποία συγκάλυπτε μια άλλη στρατηγική, η οποία θα διατυπωθεί με  συγκλονιστικό τρόπο στον Επιτάφιο του Περικλέους. Γύρω από αυτήν στρατηγική συσπειρώθηκαν οι δημοκρατικοί γαιοκτήμονες.  

     Οι ολιγαρχικοί πρόκριναν την άμεση εξόντωση μέσω της  άσκησης αμείλικτης βίας, η δημοκρατικοί την εξόντωση ως μακροχρόνια διαδικασία κατά την οποία η εξόντωση δεν θα φαίνεται ως εξόντωση. Ας δούμε τη λογική της δημοκρατικής στρατηγικής και γιατί τελικά υπερίσχυσε.

       Πολύ ωραία, τους σφάζουμε όλους και αρπάζουμε τη γη τους. Μπορούμε να το κάνουμε –  καλούμε τους Σπαρτιάτες κι αυτοί θα έρθουν τρέχοντας να σφάξουν εξεγερμένους αγρότες. Έχετε σκεφτεί τι θα συμβεί μετά ή έχετε το μυαλό σας μόνο στο ξίφο σας και στον πούτσο σας;   

     Εάν κάνουμε κάτι τέτοιο θα μείνουμε χωρίς στρατό. Τι θα γίνει μετά;   Δεν θα είμαστε μια πολύ εύκολη λεία;  Δεν θα εισβάλλουν αμέσως μετά οι Θηβαίοι ή οι Μεγαρείς και θα μας καθαρίσουν και θα πάρουν τη γη μας;  Ξεχνάτε ότι πολεμώντας οι αγρότες για τη γη τους πολεμούν και για τη δική μας γη;  Εάν τους εξοντώσουμε,  θα υπογράψουμε τη θανατική μας καταδίκη. Δεν αντιλαμβάνεστε ότι τους χρειαζόμαστε;  Χρειαζόμαστε όμως και τη γη τους. Μπορούμε να έχουμε και την πίτα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο;  Μπορούμε και τη γη να τους πάρουμε και στρατό να έχουμε. Είναι ένα σχέδιο μακράς διάρκειας αλλά είναι το μόνο που μπορούμε να έχουμε.

    Θα μου πείτε ότι όλα αυτά είναι πλάσματα της φαντασίας μου. Στενοχωριέμαι όταν τα λέτε αυτά ή τα σκέφτεστε. Πίσω από κάθε λέξη που γράφω, φίλες και φίλοι, υπάρχει πολλή έρευνα και αναζήτηση, μα δεν φαίνεται. Ήρθε η ώρα όμως να σας προσφέρω ένα δείγμα. Με μια λέξη, επί του παρόντος: Κληρουχίαι!

    Η κληρουχία είναι η αθηναϊκή εκδοχή της αποικίας, της αναζήτησης καλλιεργήσιμης γης από ακτήμονες. Η κληρουχία είναι μια κατάκτηση κοντινής ή μακρυνής γης, οι αγρότες όμως που εγκαθίστανται εκεί  δεν παύουν να είναι Αθηναίοι Πολίτες, είναι κληρούχοι, δεν είναι άποικοι!  Η αρχαιότερη μαρτυρία που έχουμε για τις κληρουχίες ανάγεται στα τέλη του έκτου αιώνα, το 508, όταν οι Αθηναίοι εγκατέστησαν κληρούχους στη Σαλαμίνα. Υπάρχουν όμως σαφείς ενδείξεις ότι η γένεση της κληρουχίας ανάγεται στα τέλη του έβδουμου αιώνα (620-600), προς τα τέλη του κοινωνικού πολέμου στην Αττική. Παραθέτω  δύο στίχους από απόσπασμα ελεγείας του Σόλωνα (Bergk, Poetae Lyrici Graeci, τόμος 2, σ. 34 κ.ε.):

Ίομεν εις Σαλαμίνα, μαχησόμενοι περί νήσου

ιμερτής, χαλεπόν τ΄ αίσχος απωσάμενοι.

Ο Σόλων παρακινεί τους Αθηναίους να βαδίσουν κατά της Σαλαμίνας και να την κατακτήσουν διώχνοντας τους Μεγαρείς που τους πρόλαβαν αλλά και την ντροπή της ήττας (αίσχος απωσάμενοι). Δεν θα πω περισσότερα, μόνο θα παραθέσω έναν κατάλογο των κληρουχιών και το έτος της ίδρυσης.

508; : Σαλαμίνα   506: Χαλκίδα   475:  Ηιών   475/4: Σκύρος   450: Άνδρος  447:  Ίμβρος, Λήμνος, Νάξος, Χερσόνησος   446: Ερέτρια, Εστιαία, Χαλκίδα, Βρέα   439:  Σάμος   [ 431: Αίγινα  429: Ποτείδαια   427: Λέσβος   421:  Σκιώνη  416/5: Μήλος (η γνωστή διάσημη σφαγή)]    386: Λήμνος  365: Σάμος   361: Ποτείδαια   352:  Σηστός.

    [ μέσα σε αγκύλες, οι κληρουχίες που ιδρύθηκαν κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου]

   Ας δούμε και κάτι άλλο:  οι αριστοκράτες χρησιμοποίησαν τον στρατό των αγροτών και των ακτημόνων για να αποκρούσουν την επίθεση των Περσών και στη συνέχεια να κάνουν φόρου υποτελείς πολλές πόλεις του Αιγαίου. Ταυτόχρονα, περί το 454, επέδραμαν κατά της Αιγύπτου (!), αλλά ελάχιστοι επέστρεψαν στα σπίτια τους, μας λέει ο Θουκυδίδης. Τ’ί ήθελαν εκεί;  Μα ό,τι ήθελαν και στην Σικελία:  αργύριον και δύναμιν. Ο πυρήνας του Πελοποννησιακού πολέμου είναι η εκστρατεία κατά της Σικελίας, για την οποία δεν υπαρχει καμία απολύτως εξήγηση γιατί φαίνεται τόσο παράλογη. Αν την κρίνουμε όμως εκ του αποτελέσματος, η εκστρατεία έγινε μόνο και μόνο για να εξοντωθούν οι μικροκαλλιεργητές και οι ακτήμονες!

   Τί λέει ο Περικλής/Θουκυδίδης στον Επιτάφιο;  Φτωχοί κι ακτήμονες, γιατί να μην γίνετε κι εσείς πλούσιοι, ισχυροί και διάσημοι, σαν κι εμάς;   Μπορείτε να το κάνετε:    Με τον πόλεμο: και γη θα έχετε και αργύριον θα έχετε και δύναμιν θα έχετε – πιθανόν να πεθάνετε, αλλά αυτό είναι κάτι που το θέλουμε πάρα πολύ· κι αυτό να συμβεί όμως, μην το παίρνετε κατάκαρδα,  ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος.

     Τελικά, το σχέδιο των δημοκρατικών και εκπληρώθηκε και δεν εκπληρώθηκε:  η γη αρπάχτηκε αλλά στρατός δεν υπήρχε. Έτσι, στο δεύτερο μισό του τέταρτου αιώνα (350-300), ο μεν Δημοσθένης ήθελε να επιστρέψει στο παρελθόν, ο δε Ισοκράτης να ανοίξουν τις πύλες της πόλης στους Μακεδόνες, μιας και δεν υπήρχε στρατός, να σταματήσουν οι πόλεμοι μεταξύ των πόλεων για να εδραιωθεί και επικρατήσει γενικά και απόλυτα ο δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής , και η γη να παραμείνει στα χέρια των δουλοκτητών γαιοκτημόνων.  Ο Δημοσθένης αυτοκτόνησε, ο Ισοκράτης θριάμβευσε. Οι δούλοι έφταναν στην Αττική κατά χιλιάδες από τα βάθη της Ανατολής. Και τα πράγματα πήγαν πολύ καλύτερα με τη ρωμαϊκή κατάκτηση.

    Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, η εκστρατεία και η εξόντωση του στρατού στη Σικελία ήταν η απάντηση των αριστοκρατών γαιοκτημόνων στην ήττα του κοινωνικού πολέμου περί το 600.

Πήραν την εκδίκησή τους, ο Κύριος δεν ξεχνάει ποτέ την ήττα: ο Πελοποννησιακός πόλεμος δεν θα μπορούσε να μη γίνει!