φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Θα κάνω άλλη μια παράκαμψη, ας είναι τελευταία, και μετά θα σχολιάσω την άποψη του Χέγκελ ότι ο σκοπός της Ιστορίας είναι να γίνουμε όλοι ελεύθεροι. Δεν είναι καθόλου σαφές, καθόλου μα καθόλου, τι εννοεί ο Χέγκελ όταν χρησιμοποιεί τη λέξη ελευθερία στην περίφημη εισαγωγή στη Φιλοσοφία της Ιστορίας. Εφόσον δεν είναι σαφές, μπορώ να διαβάσω και να καταλάβω τι γράφει ο φιλόσοφος; Δε νομίζω! Συζητούσαμε μια μέρα με το φίλο Lucifugo και παραδεχτήκαμε και οι δύο ότι δεν μπορούμε να καταλάβουμε αυτά που γράφει στη Φαινομενολογία του Πνεύματος και νομίζω ότι δεν είμαστε οι μόνοι. Γιατί να μην μπορώ να καταλάβω αυτά που γράφει ένας φιλόσοφος ή οποιοσδήποτε άλλος;
Μετά από πολλά χρόνια έρευνας κατέληξα σε δύο συμπεράσματα τα οποία και θα εκθέσω.
Τί σημαίνει όμως, φίλες και φίλοι, δεν μπορώ να καταλάβω ένα κείμενο; Πότε μπορώ να πω ότι το κατανόησα;
Σημαίνει ότι δεν μπορώ να συμπυκνώσω σε μια ή δυο ή τρεις το πολύ φράσεις το περιέχόμενο του κειμένου, δεν μπορώ να διατυπώσω σε μια πρόταση την κεντρική ιδέα, επιτρέψτε μου την έκφραση, την πυρηνική σκέψη του συντάκτη. Διατείνομαι ότι έχω κατανοήσει το Ἐπος του Γκιλγκαμές και λέω ότι αυτό που θέλει να μας πει είναι ότι ο συντάκτης θεωρεί πως η επίτευξη της σωματικής αθανασίας είναι αδύνατη, οπότε η επιθυμία της σωματικής αθανασίας είναι μεν υπαρκτή αλλά α-νόητη. Διαβάζω το Δον Κιχότη και καταλαβαίνω ότι αυτό που θέλει να μου πει ο Θερβάντες είναι ότι τα όρια μεταξύ της τρέλας και της λογικής δεν είναι και τόσο σαφή όσο νομίζουμε και ότι ο Δον Κιχότης δεν είναι άλλος από τον Θερβάντες – ο καλύτερος τρόπος να μιλήσουμε για τον εαυτό μας, Πέτρο Τσαχαλίδη, είναι να μιλήσουμε για τους άλλους. Διαβάζω το Μωρίας εγκώμιο· μας λέει ο Έρασμος: παρατηρώ ότι έχουν αρχίσει και κυνηγάνε τους τρελούς· δεν μπορώ να το καταλάβω, δεν είναι δα τόσο τρομερή και φοβερή η τρέλα!
Θα μου πείτε ότι άλλο ένα λογοτεχνικό κείμενο κι άλλο ένα φιλοσοφικό ή οποιοδήποτε άλλο. Θα διαφωνήσω. Εάν συμπύκνωνα το Κεφάλαιο του Μαρξ σε πρόταση, αυτή θα ήταν η εξής: η επιτυχία (του Κεφαλαίου) επιφέρει αναπόφευκτα την αποτυχία του και θα ήμουν πιο σαφής εάν την διατύπωνα την πρόταση ως εξής: η επιτυχία της αρπαγής με μέσο το χρήμα επιφέρει αναπόφευκτα την αυτοακύρωση του μέσου. Θα μου πείτε ότι ο Μαρξ δεν θέλει να μας πει αυτό που υποστηρίζω – πολύ ωραία, το δέχομαι και εισερχόμαστε παρεΐτσα στο πολύ ενδιαφέρον πεδίο της ερμηνείας και της κριτικής και της συζήτησης.
Έχω ψιλοϋποψιαστεί τι θέλει να μας πει ο Τζόις με τον Οδυσσέα του αλλά δεν μπορώ να πω ότι τον έχω κατανοήσει όσο θα ήθελα – γίνονται έρευνες. Η δυσκολία μου να τον καταλάβω οφείλεται στο ότι ο Οδυσσέας είναι το αποτέλεσμα πολλών, πάρα πολλών διαβασμάτων, γνὠσεων, σκέψεων, προβληματισμών, αποριών, αναζητήσεων, υπαινιγμών, λογοπαιχνίων και πολλών άλλων στα οποία δεν μπορώ να έχω πρόσβαση. Ο συγγραφέας δεν φέρει καμιά απολύτως ευθύνη. Μεταξύ του συγγραφέα και του αναγνώστη υπάρχει μια διαφορά δυναμικού, μια εξουσία – το κείμενο είναι δάσκαλος, διδάσκει κι ο αναγνώστης είναι μαθητής, μαθαίνει. Όταν θα κατανοήσει αυτό που διαβάζει δεν θα είναι πια μαθητής κι αυτός είναι ο σκοπός του Οδυσσέα ως κειμένου, θαρρώ. Πόσες φορές διάβασα την Ιλιάδα ή την Πολιτεία του Πλάτωνος για να πω ότι κατάλαβα τι θέλουν να πουν!
Αυτό είναι το ένα συμπέρασμα στο οποίο έχω καταλήξει. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε ένα κείμενο όχι γιατί ο συγγραφέας δεν θέλει ή δεν μπορεί να μας δώσει να καταλάβουμε αλλά γιατί εμείς δεν είμαστε έτοιμοι. Πολύ συχνά όμως ο συγγραφέας δεν θέλει να καταλάβουμε, κρύβει αυτά που έχει στο κεφαλάκι του. Γιατί να τα κρύβει, γιατί να μην τα αποκαλύπτει; Γιατί να μην καταλάβουμε; Να μην καταλάβουμε όλοι ή κάποιοι και ποιοι; Πως καταφέρνει και κρύβει τις σκέψεις του και άλλοι τον καταλαβαίνουν κι άλλοι όχι; Αυτοί προς τους οποίους δεν απευθύνεται ο συγγραφέας μπορούν να κατανοήσουν και να αποκαλύψουν αυτά που έχει στο πίσω μέρος του εγκαφάλου του ο συγγραφέας, μπορούν να αποκωδικοποιήσουν τη γλώσσα του, το ιδιόλεκτό του;
Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα θα φέρουμε στο προσκήνιο ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα: τον Παρμενίδη. Γιατί δυσκολευόμαστε να τον κατανοήσουμε; Γιατί μιλάει μια φιλοσοφική γλώσσα που δεν καταλαβαίνουμε, γιατί χρησιμοποιεί έννοιες που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε. Μόνο κάποιοι της εποχής του καταλάβαιναν. Ποιοι ήταν αυτοί, ποιοι δεν μπορούσαν να καταλάβουν;
Εάν δώσω, φίλες και φίλοι, ένα πριόνι χεριού σε έναν Εσκιμώο ενώ δεν θα ξέρει τι ακριβώς κάνουμε εμείς με αυτό το εργαλείο, δεν θα αργήσει όμως να κατανοήσει τι μπορεί να κάνει αυτός με αυτό το πράμα. Θα αντιληφτεί ότι θα μπορέσει να κόψει με αυτό, όχι τα ανύπαρκτα δέντρα αλλά κρέας ή κόκκαλα. Στην αρχή θα δυσκολευτεί όπως δυσκολεύεται ο οποιοδήποτε όσο απλό κι αν είναι το εργαλείο αλλά θα πάρει το κολάι, θα βρει τον τρόπο να το χρησιμοποιήσει. Εάν του δώσω όμως ένα υπολογιστή, τον Θεό μπάρμπα να έχει δεν θα μπορέσει να το ποιήσει χρήσιμο. Το ότι έχω ακόμα υπολογιστή και δεν τον έχω σπάσει οφείλεται στο ότι είμαι άνεβρος, άφραγκος, και ότι εάν αποκτήσω μια μέρα εβρά θα σπάω έναν υπολογιστή τη βρομάδα, μα την Παναγία!
Εάν με το πριόνι κόβουμε ξύλα και με το σκαλιστήρι σκαλίζουμε τη γη, με τις έννοιες σκεφτόμαστε – οι έννοιες είναι εργαλεία της σκέψης. Οι φιλικοί προς τον αναγνώστη συγγραφείς φροντίζουν τα εργαλεία της έκφρασης και της σκέψης να είναι σαν το πριόνι που δίνουμε στον Εσκιμώο. Εάν δεν είναι φιλικός, που σημαίνει, εάν θέλει να κρύψει αυτά που σκέφτεται και κι αυτά που επιθυμεί, θα του δώσει εργαλεία που να μην μπορεί να τα χρησιμοποιήσει. Κι αυτά τα εργαλεία θα μπορούν να τα χρησιμοποιούν μόνο κάποιοι, προς τους οποίους και απευθύνεται. Αυτό κάνει ο Παρμενίδηε, αυτό κάνει κι ο Χέγκελ και πολλοί άλλοι. Όταν έχουμε να πούμε κάτι το λέμε απλά – αυτός είναι ο φιλικός προς τον αναγνώστη συγγραφέας. Όταν δεν έχουμε να πούμε τίποτα, φλυαρούμε ακατανοήτως. Αλλά: όταν έχουμε να πούμε κάτι αλλά μόνο προς κάποιους, δεν το λέμε απλά αλλά κωδικοποιημένα.
Θα συνεχίσω αύριο. Θα έρθουν φίλοι από Σαλονίκη και πρέπει να μαγειρέψω. Λένε ότι ευτυχία είναι όταν αυτό που θέλεις κι αυτό που πρέπει να κάνεις συμπίπτουν.
Simple Simon went a-fishing
For to catch a whale;
But all the water he had got
Was in his mother’s pail.
Αγαπητέ Αθανάσιε καλησπέρα, σήμερα θίγεις ενα απο τα σημαντικότερα για μένα προβλήματα που το εντάσσω σ’ενα γενικότερο πλαίσιο . Αυτο που αναφε’εεται στο μαθαίνοντας πως να μάθω η γνωριζοντας πως να γνωρισω.
Χρησιμοποιωντας την μέθοδο σου και καποιες δικες μου σκέψεις καταλαβαίνω απο το κείμενο σου τα τα εξης.
1) Το λογοτεχνικό η φιλοσοφικο εργο εχει γραφτέι σε συγκεκριμέο χώροχρονο – αυτο δεν του αφαιρεί δχρονικοτητα ειναι ομως μια επιπλεον δυσκολια για τη κατανοηση του.
2)Εχει γραφτει στην γλωσσα που μιλουμε σημερα η το διαβαζουμε απο μεταφραση η διαβαζουμε σχολια γι’αυτο .
Το κορανι ως γνωστον εχει γραφτει στα αραβικα μια γλωσσα
που παραμενει σχεδον η ιδια μετα απο αρκετουσ αιωνες, ετσι μπορει να διαβαστει απο τον καθενα που γνωριζει αραβικα.
Εαν πω οτι οι γιοι μου οταν μεγαλωσουν θα διαβασουν Παπαδιαμαντη και Βιζυηνο απο το πρωτοτυπο θα προκειται για καλαμπούρι.
3) Ο συγγραφευς υποθετει οτι ο μελοντικος αναγνωστης
εχει ενα παρομοιο με το δικο του υποβαθρο διαβασματων ,γνωσεων και εμπειρειων .
4) Ο συγγραφευς θελει να μεταδωσει καποιες ιδεες οι οποιες ειναι ομως αιρετικες για τον χωροχρονο του, ετσι τι2κωδικοποιει
5)Ο συγγραφευς εχει καποιες ιδεες και εμπειριεις αλλα δεν εχει τισ εννοιες. ΟΙ ιδεες του και οι εμπειρειες (νοειν)
εχουν πραγματικοτητα – ετσι τουλαχιστον διαβαζω το παρμενιδειον “το γαρ αυτο νοειν εστιν τε και ειναι” – δυσκολευεται ομως να τισ κοινωνησει .
Θελει να μεταδωσει την ερωτικη εμπειρεια σε καποιους που δεν εχουν ιδεα και εμπειεια γι’αυτην. Αναφερομαστε στην γραφη και ετσι δεν θιγω αλλους τροπους γνωσης ,οπως νατους την δειξει εμπρακτως
Αυτο που μπορει νακανει ειναι νατις υπαινιχθει μεσω αλλων εννοιων.
“It seemed that love was an easy thing,
But my feet have fallen on difficult ways .
I have prayed the wind over my heart to fling
The fragrance of musk in her hair thατ sleeps-
In the night of her hair – yet no fragrance stays
The tears of my heart’s blood my sad heart weeps.”
Το αποσπασμα ειναι απο τοn Hafiz εναν απο τους ανατολιτες μαζι με τον Rumi ,Attar, Khayyam ,Sanai , Saadi
που μελετω τρομάρα μου. Η γλωσσα που χραφουν ειναι η περσικη και ειναι ιδια μετην σημερινη μονο που χρησιμουν και αραβικες λεξεις.
Το ενδιαφερον για να επανελθουμε στο θεμα της κατανοησης αυτων που διαβαζουμε ειναι οτι η ιδια η Gertrude Bell που τον μεταφραζει καλα οπως λεγεται αναφερει στις σημειωσεις της.
“Exactly on what grounds he is apprreciated in the East it is difficult to determine, and what his compatriots make of his teachng it is perhaps impossible to understand”
6)Ο συγγραφευς απευθυνεται στο συνάφι του σε μια πνευματικη ελιτ σ’ενα ιερατειο και λιγο τον ενδιαφερει για τουσ υπολοιπθσ.
Τελος οπως αναφέρει ο Rumi “each interprets my notes in harmony with his own feelings’
Εαν τα ανωτερω αναδεικνυουν τισ δυσκολιες προσεγγισεις διαφορων κειμενων μια ελικρινησ προπαθεια υπερβασησ τουσ θα αποτελουσαν
1) Ο συγγραφεας ναεκφραζει καθαρα και “απλα” τις ιδεες του λαμαβανοντασσ υποψη αυτουσ στουσ οπουσ απευθυνεται.
2) Η παρουσια ανθρωπων που εχουν την επαρκεια και την θεληση να ανασυρου νιδεες που βρισκονται σε κειμενα αλλων εποχων συχα αρκετα στριφνα
3)Η θεληση και η προσπαθεια του ιδιου του αναγνωστη να τα προσεγγισει μη φειδομενου κοπου (χρειαζεται ελευθερος χρονοσ σιγουρα)
4)Η παιδεια που προσφέρεται σε μια κοινωνια
Καλές αναγνώσεις.
Η μη υποστήριξη των windows πo χρησιποποω απο την Microsoft μου δημιουργεί δυσκολ’ιες στην διόρθωση καποιω λαθων. Συγγνωμη.