η φωτογραφία ως πληροφοριοδότης (χαφιές): τεχνολογία της επιτήρησης/παρακολούθησης και καπιταλιστική Κυριαρχία

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Το σημερινό σημείωμα είναι εισαγωγικό σε κάποια άλλα που θα ακολουθήσουν, αντικείμενο των οποίων θα είναι το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον αφενός της πολιτικής παρανομίας/συνωμοσίας και αφετέρου των κλειστών πολιτικοθεωρητικών ομάδων. Για να απαλλάξω κάποιους και κάποιες από τον μόχθο της ανάγνωσης όλων αυτών των σημειωμάτων θα παραθέσω προκαταβολικά τα συμπεράσματα στα οποία έχω καταλήξει: τόσο η πολιτική παρανομία/συνωμοσία (ληστεία για χρηματοδότηση πολιτικών οργανώσεων, λεηλασίες σε εξεγέρσεις, μεταπώληση της λείας, εφοδιασμός με όπλα,  συνωμοτικότητα, κρύψιμο, κτλ.)  όσο και οι κλειστές πολιτικοθεωρητικές ομάδες επιβιώνουν  ως απολιθώματα μιας εποχής που έχει περάσει ανεπιστρεπτί.  Θα είναι τα τελευταία φαινόμενα της ιστορικής Αριστεράς που θα αποχωρήσουν από το κοινωνικό και πολιτικό προσκήνιο. 

    Ένας χωρατατζής οικοδόμος, υπάρχουν πολλοί, στεγάς, μας έλεγε μια μέρα ότι έρριξε κατεψυγμένα ψάρια στο νερό κι αυτά ζωντάνεψαν!  Κάνα δυο τον πίστεψαν στην αρχή αλλά πολύ γρήγορα σκέφτηκαν ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει. Αμφέβαλαν για την ίδια τους τη σκέψη  όταν άκουσαν το επιχείρημα του χωρατατζή: τα ψάρια τα καταψύχουν ζωντανά, άρα. . . μόλις αποψυχθούν,  ζωντανεύουν.  Εάν η φωτογραφία, φίλες και φίλοι, είναι κατάψυξη της στιγμής, τί πρέπει, τί μπορούμε να κάνουμε για να αποψυχθεί, για να ζωντανέψει η στιγμή;  Και αναρωτιέμαι: η φωτογραφία όντως αποθανατίζει τη στιγμή, εξοβελίζει τον θάνατο;

   Ούτε τα ψάρια μπορούν να ζωντανέψουν αποψυχόμενα ούτε η στιγμή που έχει αποθανατίσει η φωτογραφία.   Και τα ψάρια και η στιγμή, όπως την αποτυπώνει η φωτογραφία,  είναι νεκρά: ποιός δεν προτιμά μια προσωπογραφία από μια φωτογραφία; Γιατί οι περισσότερες φωτογραφίες, για να μη πω όλες, ήταν τα πρώτα χρόνια, πορτρέτα;  Πώς να εξηγήσουμε αυτή τη σχέση προσωπογραφίας και φωτογραφίας; Μήπως η φωτογραφία είναι μια προσωπογραφία  που γίνεται όχι χειρωνακτικά αλλά μέσω μιας μηχανής;    Είμαστε βέβαιοι για το τί είναι μια προσωπογραφία; Ας συγκρίνουμε μια προσωπογραφία/φωτογραφία ενός αστού κι ενός επικηρυγμένου ληστή ή αναρχικού στα τέλη, λόγου χάριν, του 19ου αιώνα – ποιά η λειτουργία της πρώτης και ποιά της δεύτερης; Ποιά είναι η σχέση της προσωπογραφίας και της φωτογραφίας με την Κυριαρχία;

     Εάν εξαιρέσουμε ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για την επινόηση του ρολογιού στη δυτική Ευρώπη που εκδόθηκε πρόσφατα (2012)  από τις Μορφωτικές Εκδόσεις της Εθνικής Τράπεζας (Landes S. David [Λάντις Ντέιβιντ], Γρανάζια του Χρόνου· τα ρολόγια και η δημιουργία του σύγχρονου  κ’όσμου, μετ. ΚΑΛΟΒΥΡΝΑΣ ΛΥΟ), δεν έχουν μεταφραστεί μελέτες που να μας αφηγούνται τη ζωή και την προσωπικότητα των επινοητών, τις πρώτες μέρες των σύγχρονων τεχνολογικών επιτευγμάτων: των πυροβόλων όπλων, της φωτογραφίας, του αυτοκινήτου, του αεροπλάνου, του κινηματογράφου, της πυρηνικής ενέργειας και άλλων πολλών τεχνολογικών καινοτομιών της εποχής της γένεσης του θεού. Ευτυχώς που έχουν μεταφραστεί κάποια βιβλία του Πολ Βιριλιό, κυρίως από τις εκδόσεις Νησίδες, και μαθαίνουμε από δεύτερο χέρι κάποια πράγματα!  Θα εκπλαγείτε εάν σας πω ότι οι επινοητές του κινηματογράφου ήταν όλοι ταχυδακτυλουργοί; Ότι οι επινοητές της τετράχρονης μηχανής εσωτερικής έκρηξης ήταν οπλουργοί και μηχανικοί του στρατού κι ότι η μηχανή αυτή φτιάχτηκε και φτιάχνεται με τις ίδιες εργαλειομηχανές που  φτιάχνονται και τα όπλα; Θα εκπλαγείτε εάν σας πω ότι δόθηκε μεγάλη μάχη μεταξύ υπερασπιστών του ξύλινου και του μεταλλικού αεροπλάνου;

    Εάν δεν το γνωρίζετε, θα εκπλαγείτε σίγουρα εάν σας πω ότι η πηγή έμπνευσης για τον επινοητή του διαφράγματος της φωτογραφικής κάμερας ήταν η γκιλοτίνα. Εάν η λαιμητόμος κόβει κεφάλια, το διάφραγμα υποτίθεται ότι κόβει το κεφάλι του θανάτου και αποθανατίζει, καταψύχει τη στιγμή! Πόσο ενοχλούμαι, πόσο βαριέμαι  όταν πάω σε σπίτι και μου φέρνουν να δω φωτογραφίες από γάμους, βαφτίσια, διακοπές!  

       Η φωτογραφία στα χέρια  του Κυρίου είναι η τεχνολογική μετεξέλιξη, μετουσίωση του χαφιέ, του ρουφιάνου, του πληροφοριοδότη. Αν και η φωτογραφία του δελτίου της αστυνομικής ταυτότητας  (του διαβατηρίου , του διπλώματος οδήγησης, κτλ.) το επιβεβαιώνει με τον καλύτερο τρόπο, σήμερα πια η φωτογραφία σε αυτά τα κρατικά έγγραφα φαντάζει αστείος αναχρονισμός. Αλλά η κάμερα παρακολούθησης που έχει τοποθετηθεί σε όλους τους κοινωνικούς χώρους δεν θα μπορούσε να υπάρχει χωρίς την επινόηση της φωτογραφίας. Μία από τις πρώτες, για να μη πω η πρώτη, λειτουργία της φωτογραφίας ήταν ο εντοπισμός αναζητούμενων και καταζητούμενων παρανόμων –  κακοποιών αλλά κυρίως επαναστατών.

      Μπορούμε να τη χαρακτηρίσουμε ως μια αποτελεσματική τεχνολογία; Μα και βέβαια!  Και τη φωτογραφία αυτή καθαυτή αλλά και όλα τα άλλα τεχνολογικά επιτεύγματα που βασίστηκαν σε  αυτή, εννοώ τις μηχανές που βλέπουν και δείχνουν τι βλέπουν  (κινηματογράφος, τηλεόραση, βίδεο, κάμερα παρακολούθησης).  Για να κατανοήσουμε πόσο αποτελεσματική είναι η τεχνολογία της μηχανικής όρασης, της μηχανικής τηλε-όρασης, της λήψης (!) εικόνων, της αρπαγής εικόνων θα πρέπει να έχουμε κατά νου την αδυναμία του προ φωτογραφίας (μέσα 19ου αιώνα) Κυρίου (δουλοκτήτη, φεουδαρχη, καπιταλιστή) να αναγνωρίζει, να εντοπίζει και να συλλαμβάνει τους παρανόμους – ληστές, αντάρτες, εξεγερμένους, και, κυρίως,  επαναστάτες.

   Η ποιμενική γραμματεία και η γραμματεία του Κυρίου δουλοκτήτη και φεουδάρχη μας λέει πολλά γι΄ αυτή την αδυναμία. Δεν χρειάζεται να επεισέλθουμε σε λεπτομέρειες· η αδυναμία αυτή έχει καταγραφεί στην επινόηση ενός θεού που τα βλέπει όλα, που τα γνωρίζει όλα, έχει κωδικοιποιηθεί στην επιθυμία του επίγειου Κυρίου να γίνει πιο ασφαλής και πιο ισχυρός από ό, τι είναι μέσα από την επιτήρηση/παρακολούθηση των Υποτελών. Το πρόβλημα του Κυρίου ήταν ότι για να νιώθει ασφαλής έπρεπε να ζει όσο γίνεται πιο μακριά από το πλήθος των επικίνδυνων Υποτελών· το πλεονέκτημα αυτό είναι όμως και μειονέκτημα: όσο πιο ασφαλής νιώθει, τόσο λιγότερα γνωρίζει τι κάνουν, τι λένε, τι φαντάζονται, τι σκέφτονται να κάνουν,  τι νιώθουν, τι γνωρίζουν οι Υποτελείς. Η αντίφαση αυτή της απόστασης/ασφάλειας με την άγνοια αίρεται με το ύψος και την ταχύτητα: το ύψος εξασφαλίζει την επιτήρηση, την παρακολούθηση, το παν-οπτικό ενώ η ταχύτητα αίρει την απόσταση διατηρώντας την. 

     Ο Κύριος αποφεύγει ο ίδιος να προσεγγίσει τους Υποτελείς για να μάθει τι κάνουν και τι σκέφτονται, για να τους τιμωρήσει. Την πρώτη φορά που το έκανε, οι Υποτελείς ήταν μόνο δύο: ο Αδάμ και η Εύα. Εάν είχαν κινητό, δεν θα έμπαινε στο κόπο ο Θεός να πάει να τους βρει στον Παράδεισο, αλλά δεν είχαν. Από τότε, όποτε εμφανίστηκε, εμφανίστηκε σε μεμονωμένους άνδρες κάποιοι από τους οποίους έγιναν και ιδρυτές θρησκειών. Αντί να πάει ο ίδιος ο Θεός να μάθει, έστελνε άλλους. Αν και αυτοί οι άλλοι έχουν πολλά ονόματα – κάθε γλώσσα έχει τη δική της σχετική πλούσια ορολογία – θα μπορούσαμε να τους αποκαλέσουμε όχι με μια ελληνική λέξη αλλά με μια τούρκικη: χαφιέδες (hafiye, hafiyeler), που σημαίνει ‘μυστικοί πράκτορες’. Οι άγγελοι του Θεού είναι οι χαφιέδες Του· οι άγγαροι (>άγγελοι)  ήταν οι πληροφοριοδότες του πέρση Κυρίου την εποχή του Δαρείου και του Ξέρξη. Στα αρχαία ελληνικά, πράκτωρ σημαίνει τον κατάσκοπο, τον μυτσικό πράκτορα που διεισδύει στο χώρο του αντιπάλου για αποσπάσει πληροφορίες. Στον στρατό, ο κατάσκοπος αυτός ονομάζονταν πρόοδος (ο πρόοδος > η πρόοδος).

   Ο χαφιές, ο σπιούνος, ο ρουφιάνος, ο τσάτσος έπρεπε να μάθει όσο γίνεται περισσότερα και όσο γίνεται ακριβέστερα και να τα μεταδώσει όσο γίνεται ταχύτερα. Η ποσότητα όμως και η ακρίβεια των πληροφοριών και η ταχύτητα μετάδοσης  έχουν τα όρια τους – τα αθρώπινα όρα. Εάν ο Κύρθος μπορούσε να ξεπεράσει αυτά τα όρια θα γινόταν θεός. Και έγινε!

   Η φωτογραφία έθεσε τα θεμέλια της θεοποίησης του Κυρίου. Εγκαινίασε μια νέα φάση της εποχής της γένεσης του θεού. Αθάνατος Θεός δεν έγινε, πανίσχυρος και παντογνώστης θεός όμως έγινε. Σήμερα μπορεί και γνωρίζει τι λένε, τι γνωρίζουν, τι κάνουν, τι σκέφτονται, τι νιώθουν, τι φαντάζονται  και τι σκέφτονται να κάνουν οι Υποτελείς Του: δεν τους ξεφεύγει κανένας, όλα τα βλέπουν και τα ακούν. Μάλλον, όλα μπορούν να τα ακούσουν και να τα δουν.