η πολεμική ποιμενική προέλευση του δυϊκού αριθμού και η εξαφάνισή του

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Εάν θα θέλαμε να πούμε βουνό στην σουμερική, θα λέγαμε kur· εάν θα θέλαμε να πούμε βουνά, θα λέγαμε kurkur. Αυτός ο τρόπος σχηματισμού του πληθυντικού, η επανάληψη του ονόματος, είναι ένας από τους δύο  τρόπους σχηματισμού του πληθυντικού (που γνωρίζω –  γίνονται έρευνες). Το άλογο στη τουρκική είναι at και το σπίτι ev· τα άλογα είναι atlar και τα σπίτια  evler. Σε αυτόν τον τρόπο, ο πληθυντικός σχηματίζεται με ένα μόρφημα που σημαίνει ‘πολλά’ και το οποίο μετασχηματίζεται σύμφωνα με το ριζικό φωνήεν του ονόματος.  Με τον ίδιο σχεδόν τρόπο σχηματίζεται ο πληθυντικός και στην αρχαία ελληνική (και σε όλες τις αρχαίες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες) μόνο που εδώ τα μορφήματα είναι περισσότερα:  υπάρχει το μόρφημα α για τα ουδέτερα  (δώρ-α, πράγματ-α) και τα μορφήματα ες (λέοντ-ες) και ι (λύκος-ι > λύκο-ι, χώρα-ι) .

     Οι δύο παραπάνω τρόποι σχηματισμού του πληθυντικού μας παροτρύνουν να διατυπώσουμε την άποψη ότι η εμφάνιση του ενικού αριθμού προηγείται αυτήν του πληθυντικού. Η ύπαρξη όμως του περιληπτικού αριθμού στην αρχαία ελληνική περιπλέκει κάπως τα πράγματα και μας ωθεί να επαναξετάσουμε κάποιες βεβαιότητες. Ο περιληπτικός αριθμός είναι ο τύπος του ενικού που δηλώνει πλήθος, η αρίθμηση του οποίου δεν μας ενδιαφέρει. Ο τύπος λαός είναι περιπληπτικός αριθμός: μορφολογικά είναι ενικός, σημασιολογικά όμως σχετίζεται με τον πληθυντικό!  Στη αρχαία ελληνική πληθυντικό χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να δηλώσουμε αντικείμενα τα οποία μπορούμε να μετρήσουμε (Αχαρνείς, οίκοι, πόλεις), αντικείμενο το οποίο αποτελείται από πολλά μέρη (έγκατα, έντερα, τεύχεα  [πανοπλία στον Όμηρο])· όταν θέλουμε να δηλώσουμε αντικείμενα η απαρίθμηση των οποίων δεν μας ενδιαφέρει,  χρησιμοποιούμε άλλοτε ενικό (περιληπτικός) κι άλλοτε πληθυντικό.

    Η αρχαία ελληνική όμως γλώσσα και όλες οι αρχαίες ινδοευρωπαϊκές διέθεταν κι έναν άλλον αριθμό, τον δυϊκό. Υπάρχουν πολλές ασάφειες σχετικά με το πότε χρησιμοποιούνταν αυτός ο αριθμός και ο λόγος είναι ότι οι μαρτυρίες που έχουμε είναι μαρτυρίες από την εποχή της παρακμής του, κατά την οποία ο δυικός χρησιμοποιείται με τρόπους που προκαλούν πολλά ερωτηματικά και σύγχυση. Η ασυνέπεια της χρήσης του στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια είναι χαρακτηριστική: άλλοτε χρησιμοποιείται ο δυϊκός αντί του πληθυντικού κι άλλοτε ο πληθυντικός αντί του δυϊκού! Ο δυικός εξαφανίστηκε ολοσχερώς κατά τον 2ο π. Χ. αιώνα –  ήταν όμως ήδη εξαφανισμένος προ πολλών αιώνων. Επιβίωνε μόνο στην αττική διάλεκτο, τη στιγμή που η ιωνική τον αγνοεί παντελώς ήδη από τον 6ο αιώνα. Η τάση εξαφάνισής του είναι ήδη σαφής στο ιωνικό έπος. Η επιβίωση του δυικού, μιας πολύ συντηρητικής κατηγορίας, στην αττική διάλεκτο, η οποία ήταν η πιο νεωτεριστική διάλεκτος, παραμένει μυστήριο. Αλλά δεν είναι και το μόνο:  πότε μεταχειρίζονταν τον δυϊκό, ποιά ήταν η αρχική του χρήση, ποιά ήταν η προέλευσή του; 

   Τα μυστήρια αυτά θα επιχειρήσουμε να διαυγάσουμε, φίλες και φίλοι αλλά θα το κάνουμε αύριο.