2. η προληπτική αντεπανάσταση του νεοφιλελευθερισμού

 φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Διατυπώνουμε την εξής υπόθεση εργασίας: θα μπορούσε να υπάρχει ένας παγκόσμιος καπιταλισμός της καθολικής τρίωρης εργασίας; Ναι, θα μπορούσε αλλά δεν πρόκειται να υπάρξει.  Κάθε μία από αυτές τις απαντήσεις εγείρει ένα ερώτημα: Γιατί θα μπορούσε; Γιατί δεν πρόκειται να υπάρξει;

    Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα δεν είναι απλή, είναι απλοϊκή έως αφελής: εάν εργαζόμασταν όλοι και όλες για να παραγάγουμε τον πλούτο που παράγουμε σήμερα θα έπρεπε να εργαζόμαστε τρεις ώρες. Επειδή όμως η απλοϊκότητα και η αφέλεια δεν έχει όρια, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και το εξής: εάν επρόκειτο να επιλύσουμε την ανεργία, με βάση τη λογική και την αλληλεγγύη,  θα έπρεπε να μειώσουμε δραστικά το χρόνο εργασίας, στις τρεις ή τέσσερις ώρες,  ώστε να εργαζόμαστε όλες και όλοι.  Σε αυτήν την δυνατότητα του παρόντος είχε καταλήξει ο Μαρξ πριν από 150 χρόνια: εάν συνεχιστεί η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, με την εφαρμογή της τεχνοεπιστήμης στην παραγωγή, θα φτάσουμε στο σημείο να παράγεται τεράστιος κοινωνικός πλούτος, πολύ γρήγορα και από ολοένα και λιγότερους παραγωγούς. Αυτός ήταν και ο λόγος των διθυραμβικών ύμων του για τον καπιταλισμό και την αστική τάξη της εποχής του. Και σήμερα αυτή η δυνατότητα είναι πραγματική: θα μπορούσαμε όλοι και όλες να εργαζόμασταν τρεις ώρες.

     Ποιές όμως θα ήταν οι συνέπειες μιας καθολικής τρίωρης εργασίας;

    Η πρώτη συνέπεια θα ήταν η περαιτέρω μείωση του χρόνου εργασίας λόγω της αποεμπορευματοποίησης πολλών προϊόντων και υπηρεσιών. Εάν είχα χρόνο και χώρο, θα φύτευα δέκα, είκοσι  φυτά νικοτίνης και θα είχα δικό μου καπνό. Αυτό κάνουν στην  Αλβανία, στα χωριά, κι όχι μόνο εκεί, οι πιτσιρικάδες όμως καπνίζουν ΜALBORO –  τώρα τελευταία όμως λόγω αφραγκίας  αρχίζουν να κόβουν κι αυτοί τον καπνό του μπαμπά τους.  Η καλλιέργεια του φυτού είναι πάρα πολύ εύκολη, όπως και το στέγνωμά του.  Το εμπόρευμα μπορεί να υπάρξει μόνο εάν ο παραγωγός δεν μπορεί να παραγάγει τίποτα άλλο από αυτό που παράγει. Εάν έχεις χρόνο και χώρο, θα φυτέψεις ντομάτες· εάν δεν έχεις, θα πας να τις αγοράσεις. Συνθήκη και προϋπόθεση του εμπορεύματος είναι η πολύωρη εξαντλητική εργασία του παραγωγού, του μισθωτιύ εργαζόμενου της εκτέλεσης (δεν μας ενδιαφέρουν εδώ οι μισθωτοί εργαζόμενοι της διεύθυνσης, τα τσιράκια του Κυρίου). Με τη μείωση του χρόνου εργασίας, ένα μεγάλο μέρος του πλούτου δεν θα παράγονταν ως εμπορεύματα αλλά ως προϊόντα άμεσης χρήσης ή άμεσης ανταλλαγής. Αυτό σημαίνει ότι θα μειώνονταν ο αναγκαίος κοινωνικός πλούτος, άρα και ο χρόνος εργασίας. Ντομάτες μπορεί να παραγάγει ο καθένας, όχι όμως ρουλεμάν. Όλα αυτά, μην παρεξηγηθώ, λογικά σκεπτόμενοι και θεωρητικά στοχαζόμενοι.

  Μια δεύτερη συνέπεια θα ήταν η εξής: με την καθολική τρίωρη εργασία που σύντομα θα γίνονταν δίωρη, θα δημιουργούνταν οι συνθήκες και οι προϋπόθέσεις για το πέρασμα από την κυβέρνηση των ανθρώπων στη διαχείριση των πραγμάτων. Αυτό θα επέφερε μια περαιτέρω κλιμάκωση της αποεμπορευματοποίησης, ειδικά στον τομέα των υπηρεσιών. Δεν θα υπήρχαν επαγγελματίες δάσκαλοι και καθηγητές αλλά θα μπορούσε να διδάξει ο οποιοσδήποτε και η οποιαδήποτε στο Δημοτικό, στο Γυμνάσιο, το Λϋκειο ή το Πανεπιστήμιο, με την προϋπόθεση βέβαια ότι η εκπαίδευση δεν θα ήταν υποχρεωτική. 

   Εάν λοιπόν φτάναμε σε  έναν καπιταλισμό της καθολικής τρίωρης, και πολύ σύντομα, δίωρης  εργασίας, θα φτάναμε πολύ κοντά στην

αρχἠ του τέλους του καπιταλισμού

Θα σταματούσε δραστικά η επέκταση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και θα άρχιζε μια μειονική σπείρα συρρίκνωσής του. Η δραστική μείωση του χρόνου εργασίας  είναι η μία από τις τέσσερις αιτίες συρρίκνωσης του καπιταλισμού. Ποιές είναι οι άλλες τρεις; 

   Η μία είναι οι προκαπιταλιστικοί τρόποι παραγωγής που επιβιώνουν δἰπλα και μέσα στον καπιταλιστικό. Θα επιβιώσουν και θα επεκταθούν ή θα συρρικνωθούν; Όσο κι αν μερικές φορές είναι συμπληρωματικοί μεταξύ τους οι προκαπιταλιστικοί τρόποι παραγωγής και ο καπιταλιστικὀς, η μεταξύ τους σύγκρουση είναι οξύτατη, είναι ζήτημα ζωής και θανάτου. (Οι εξελίξεις στις αραβικές χώρες, ειδικά στην Αίγυπτο,  είναι ενδεικτικές). Θεωρώ ότι το παιχνίδι θα το κερδίσουν οι πρώτοι: από τη στιγμή που οι υφέσεις και οι  οι κρίσεις θα είναι πιο συχνές και όλο και πιο μακράς διάρκειας, λόγω της φθίνουσας εδώ και σαράντα χρόνια ζωτικότητας του καπιταλισμού, η ικανοποίηση πολλών αναγκών δεν θα είναι δυνατή πάρα μόνο με την επιβίωση και επέκταση των προκαπιταλιστικών τρόπων παραγωγἠς.  Και με την διεύρυνση του εμμενούς κομμουνισμού –  είναι ένα θέμα που θα το επεξεργαστούμε διεξοδικά στο εγγγύς μέλλον.  

   Η δεύτερη είναι τα κοινωνικά όρια της εμπορευματοποίησης: εάν εμπορευματοποιήσεις τα πάντα, κάποια στιγμή δεν θα υπάρχει τίποτα που να εμπορευματοποιήσεις. Σε αυτή την περίπτωση, ανοίγονται δύο προοπτικές: ή θα υπάρξει σταθερότητα και μονιμότητα της υπάρχουσας εμπορευματοποίησης ή θα υπάρξει μια τάση αποεμπορευματοποίησης. Δείτε τι γίνεται στην Ολλανδία. Περαιτέρω εμπορευματοποίηση δεν μπορεί να υπάρξει· η μερική απασχόληση ανέρχεται στο 49.1%! Αφού θα έχω χρόνο, γιατί να μετακινηθώ με το αυτοκίνητο κο όχι με το ποδήλατο; Γιατί να αγοράσω μαρμελάδα φράουλα και να μην την φτιάξω εγώ; Γιατί να αγοράσω φράουλες από το σούπερ μάρκετ και να μην τις πάρω από φίλο, δίνοντάς του κάτι που παράγω εγώ ή χρόνο εργασίας;  Η μείωση του χρόνου εργασίας, με τη μορφή της μερικής απασχόλησης και της πολυετούς επιδότησης των ανέργων στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες δημιουργούν συνθήκες  και προϋποθέσεις της εκκίνησης μιας διαδικασίας αποεμπορευματοποίησης, η οποία όμως έχει κάποια ανυπέρβλητα όρια –  δεν είναι του παρόντος.

 Η τρίτη αιτία είναι τα φυσικά όρια της εμπορευματοποίησης. Μπορεί να υπάρχουν ΗΠΑ χωρίς χωριά, δεν μπορεί όμως να υπάρξει Ινδία και Κίνα χωρίς χωριά!  (Και χωρίς προκαπιταλιστικούς τρόπους παραγωγής!). Φαντάζεστε να είχε κάθε οικογένεια στην Κίνα και στην Ινδία από ένα, τουλάχιστον, αυτοκίνητο; Αντιλαμβάνεστε πόση καλλιεργήσιμη γη θα έπρεπε να αρπαχτεί και να καταστραφεί για να κυκλοφορούν εκατοντάδες εκατομμύρια αυτοκίνητα; Άσε τη μόλυνση και τη ρύπανση!

     Τα φυσικά και τα κοινωνικά όρια της εμπορευματοποίησης και οι προκαπιταλιστικοί τρόποι παραγωγής είναι το τείχος πάνω στο οποίο σπάει τα μούτρα του ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, ο καπιταλιστής Κύριος της παραγωγής και του χρήματος. Δεν θα σταματήσει ποτέ να προσπαθεί με κάθε τρόπο να ξεπεράσει αυτά τα εμπόδια. Θα μπορούσα να επικαλεστώ τις συνέπειες της υπέρβασης αυτών των εμποδίων αλλά δεν θα το κάνω. Θα περιοριστώ να παραθέσω την άποψή μου: όσες νίκες κι αν καταγάγει ο Κύριος, τα εμπόδια αυτά είναι ανυπέρβλητα – εάν υπερβληθούν, θα πάψει να υπάρχει ζωή πάνω στον πλανήτη. Το συμπέρασμα αυτὀ δε  μπορεί να αφήνει αδιάφορο τον Κύριο – έχει καταλήξει προ πολλού σε αυτό.

   Εκείνο το οποίο μπορεί να κάνει για να αποτρέψει τη συρρίκνωση του καπιταλισμού είναι να εξαλείψει τη δυνατότητα  ενός  καπιταλισμού της καθολικής τρίωρης εργασίας. Έναν τέτοιο παγκόσμιο καπιταλισμό δεν πρόκειται να δούμε ποτέ των ποτών. Διότι ο Κύριος γνωρίζει ότι εάν συνέβαινε κάτι τέτοιο, ενώ είναι δυνατό, θα άρχιζε το τέλος του καπιταλισμού. Θα πρέπει λοιπόν οι εργαζόμενοι ή να είναι άνεργοι ή να εργάζονται σε όλη τους τη ζωή, από το πρωί μέχρι το βράδυ. Να λοιπόν γιατί παρατηρούμε την παράλληλη αὐξηση του χρόνου εργασίας και του αριθμού των ανέργων.

    Το ύψος όμως της μερικής απασχόλησης στις περισσότερες ανεπτυγμένς καπιταλιστικές χώρες μας βάζει σε πολλές σκέψεις. Ας δούμε μερικούς ενδεικτικούς αριθμούς. Είδαμε ότι στην Ολλανδία το ύψος της μερικής απασχόλησης αγγίζει το 50% σχεδόν. Στη Βρετανία, 27%, στη Γερμανία και τη Σουηδία, 26.5%· στη Δανία, Αυστρία και Βέλγιο από 25 έωας 25, 7%. Στις ΗΠΑ, πάνω από 28 εκ. είναι οι εργαζόμενοι της μερικής απασχόλησης. Δεν έχω διαθέσιμα στοιχεία για Ιαπωνία, Καναδά και Αυστραλία, είναι βέβαιο όμως ότι και σε αυτές τις κοινωνίες η μερική απασχόληση επεκτείνεται, ενώ περιορίζεται ή αυξάνει λίγο η ανεργία και περιορίζεται η πλήρης απασχόληση. Εκείνο που με απασχολεί είναι το εξής:

εάν συνεχιστεί αυτή η τάση, θα φτάσουμε στο σημείο οι ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες να είναι κατά κύριο λόγο κοινωνίες της μερικής απασχόλησης; Θα συνεχιστεί αυτή η τάση ή όχι, και γιατί; 

Θεωρώ ότι η τάση έπέκτασης της μερικής απασχόλησης θα συνεχιστεί διὀτι είναι ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης της ανεργίας. Εάν υπήρχε στην Ολλανδία μόνο πλήρης απασχόληση, η ανεργία θα ξεπερνούσε το 30% – τώρα είναι 8.3%. Ή ανεργία πάνω από 30% ή μερική απασχόληση 50% και ανεργία 8%. Το ίδιο ισχύει για όλες τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές κοινωνίες: μεταξύ των δύο αυτών επιλογών, ο καπιταλιστής προκρίνει τη δεύτερη, την επέκταση της μερικής απασχόλησης. Αλλά η μερική απασχόληση προαναγγέλλει την εκκίνηση μιας διαδικασίας περιορισμένης αποεμπορευματοποίησης. Υπάρχει όμως και κάτι άλλο. . .

     Ας δούμε τώρα ένα άλλο παράδειγμα. Ξέρετε πόσο είναι το ποσοστό της ανεργίας στο Μεξικό; 5.3% –  από 3.5% πριν από κάνα δυο χρόνια. 5.3% ανεργία σε μια κοινωνία όπου το 40% του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας!  Εάν είναι δυνατόν!   Το ποσοστό απασχόλησης των νέων 15-25 ετών είναι 42%!  Ξέρετε τί σημαίνει αυτό; Ότι οι προκαπιταλιστικοί τρόποι παραγωγής στο Μεξικό (απλή εμπορευματική παραγωγή, αυτοπαραγωγή) ζουν και βασιλεύουν, ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να επεκταθεί. Η σύγκρουση μεταξύ προκαπιταλιστικών τρόπων παραγωγής και καπιταλιστικού στην Αίγυπτο  είναι το έδαφος πάνω στον οποίο παίζονται τα πολιτικά παιχνίδια με επίκεντρο τον έλεγχο του Κράτους, με την Αδελφότητα των Μουσουλμάνων και τον Μόρσι να εκφράζει τους προκαπιταλιστικούς τρόπους παραγωγής και τον στρατό και την αστική τάξη  τον καπιταλισμό. Οι διαδηλωτές κατά του Μόρσι ήθελαν περισσότερο καπιταλισμό, η Αδελφότητα καθόλου καπιταλισμό αλλά όχι και κομμουνισμό!

    Από τη στιγμή που ο φθίνων καπιταλισμός των ημερών μας δεν μπορεί να επεκταθεί λόγω των προκαπιταλιστικών τρόπων παραγωγής και των κοινωνικών και φυσικών ορίων, θα περιοριστεί η παραγωγή των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών με αποτέλεσμα την αύξηση της ανεργίας, με αποτέλεσμα την περαιτέρω  επέκταση της μερικής απασχόλησης. Οι μεν ανεπτυγμένες χώρες θα είναι κοινωνίες της μερικής απασχόλησης, οι δε άλλες, ανάλογα με το βαθμό επέκτασης του Κεφαλαίου,  θα είναι κοινωνίες  της πλήρους απασχόλησης και της ανεργίας ή της συγκρουσιακής συνύπαρξης του καπιταλισμού (με ανεργία και πλήρη απασχόληση) και των  προκαπιταλιστικών τρόπων παραγωγής, όπου ο μισός πληθυσμός βρίσκεται εκτός της καπιταλιστικής επιρροής.

    Οι καπιταλιστικές κοινωνίες της μερικής απασχόλησης θα είναι καπιταλιστικές οάσεις εν μέσω της αχανούς καπιταλιστικής ερήμου. Θα παραμείνουν οάσεις μόνο εάν μεταφέρεται σε αυτές συνεχώς πλούτος από όλα τα σημεία του πλανήτη. Εκεί, στις οάσεις, λίγες ώρες εργασίας και αγαθά (τροφή, ρούχα, πρώτες ύλες, ενέργεια κτλ.)  από όλον τον πλανήτη· εδώ, στη αχανή έρημο, πολύωρη εξαντλητική εργασία, ανεργία, ένδεια, σπάνη, δυστυχία, ‘φυσικές’  καταστροφές, ασθένειες και άλλα πολλά.   Θα μπορούσε και η έρημος να ήταν όαση; Είπαμε ότι θα μπορούσε αλλά δεν υπάρξει.

    Εάν μπορούσε να υπάρξει, η κοινωνία δεν θα ήταν καπιταλιστική. Η παγκόσμια καθολική τρίωρη εργασία μπορεί να υπάρξει μόνο με επανάσταση. Ειδάλλως δεν πρόκειται να υπάρξει;  Δεν το επιτρέπει κάποιος φυσικός, νομοτελειακός, αδήριτος νόμος του καπιταλισμού; Κατά κανένα τρόπο!

Δεν το επιτρέπει ο Κύριος!  Εάν υπάρξει μια καπιταλιστική κοινωνία τρίωρης εργασίας, τότε αυτό θα είναι η αρχή του τέλους του καπιταλισμού λόγω της αποεμπορευματοποίησης. Τι θα κάνει για να αποτρέψει την πραγματοποίηση αυτής της δυνατότητας; 

Θα επιβάλλει τη σπάνη, θα καταστρέψει τις δυνατότητες της εποχής μας.

Και, κατά συνέπεια:

Θα χρησιμοποιήσει τις καπιταλιστικές οάσεις της σχετικής αφθονίας και της μερικἠς απασχὀλησης ως ασπίδα για να αποκρούσεις τις εφόδους του παγκόσμιου προλεταριάτου

    Αύριο πάλι – πάω να μαζέψω αγριοστάφυλα, βατόμουρα και τσάπουρνα για να κάνω χυμό για τα παιδιά – χυμό φρούτων του δάσους.