12. το γκολ είναι ο οργασμός του ποδοσφαίρου

    Το γκολ είναι ο οργασμός του ποδοσφαίρου. Ο ορισμός αυτός διατυπώθηκε από τον Εντουάρντο Γκαλεάνο το 1998¹ και βρίσκεται στα χείλη και τις σελίδες όλων των υποστηρικτών, ανδρών κυρίως, του ποδοσφαίρου, που μιλούν και γράφουν γι’ αυτό. Οι λάτρες του ποδοσφαίρου τον αποδέχονται με ενθουσιασμό και χωρίς δεύτερη σκέψη. Η γοητεία του οφείλεται προφανώς στο γεγονός ότι καταγράφει με απλότητα και συντομία αυτά που σκέφτονται και νιώθουν όσοι ενθουσιάζονται κάθε φορά που η μπάλα τραντάζει τα δίχτυα. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο ο ορισμός του Γκαλεάνο διαθέτει χαρακτηριστικά slogan (συνθήματος). Η αναπόφευκτη όμως ασάφειά του ως συνθήματος δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητη. Φαίνεται πως συγκαλύπτει πολύ περισσότερα από ό,τι αποκαλύπτει και διασαφηνίζει. Είναι ένας περίπλοκος και δυσνόητος ορισμός-σύνθημα: δεν έχουμε κανένα ενδοιασμό να τον χαρακτηρίσουμε “γρίφο”. Η ασάφειά του όμως και η αναπόφευκτη σύγχυση που προκαλεί είναι ελκυστική: εάν μπορέσουμε να εντοπίσουμε τι συγκαλύπτεται και για ποιο λόγο, θα συμβάλλουμε αποφασιστικά στην επίλυση πολλών μυστηρίων που περιβάλλουν το ποδόσφαιρο και του εξασφαλίζουν την γοητεία που το χαρακτηρίζει. 

    Ορίζοντας τι είναι το γκολ ο Γκαλεάνο μας εξηγεί ταυτόχρονα και γιατί ενθουσιαζόμαστε, για να μην πω εκστασιαζόμαστε, κάθε φορά που η μπάλα διεισδύει σε μια παραλληλόγραμμη τρύπα και καρφώνεται στα δίχτυα τραντάζοντάς τα. Ο ενθουσιασμός που νιώθουμε όταν η μπάλα χτυπάει τα δίχτυα παραβάλλεται με τον ενθουσιασμό που νιώθουμε όταν φτάνουμε σε οργασμό. Ο ενθουσιασμός προκαλείται από την έντονη διέγερση: το αποκορύφωμα της ηδονής που εξασφαλίζεται από την σεξουαλική πράξη από τη μια και από το ποδόσφαιρο από την άλλη. 

    Η εξήγηση της φύσης του ενθουσιασμού που νιώθουμε την στιγμή της επίτευξης του γκολ είναι εξόχως αποκαλυπτική και εύστοχη όσον αφορά τη γοητεία που ασκεί το ποδόσφαιρο. Γνωρίζουμε ότι κάθε στοχασμός που αποκαλύπτει μια κρυμμένη πλευρά της πραγματικότητας, αναπόφευκτα ρίχνει περισσότερο φως και μας παρακινεί να συνεχίσουμε τη διερεύνηση του γνωστικού μας αντικειμένου. Ο Γκαλεάνο δεν τολμά: έντρομος από τις συνέπειες που έχουν οι διαπιστώσεις που λανθάνουν στον ορισμό, τρέπεται σε άτακτη φυγή. Αναιρεί τον ορισμό και μαζί με αυτόν και την πολύτιμη εξήγηση περί της προέλευσης και της φύσης του ενθουσιασμού που λανθάνει σε αυτόν. Λίγες μόνο γραμμές πιο κάτω από τον ορισμό γράφει: “Ο ενθουσιασμός που προκαλείται κάθε φορά που η άσπρη μπάλα τραντάζει τα δίχτυα μπορεί να φαίνεται μυστήριο ή τρέλα, αλλά πρέπει να λάβει κανείς υπόψη του ότι το θαύμα κρατάει λίγο”². Ασφαλώς και λαμβάνουμε υπόψη μας ότι το θαύμα κρατάει λίγο. Σαν το θαύμα του ορισμού του: όντως κράτησε πολύ λίγο. Η αποδοχή του όμως από τους λάτρες του ποδοσφαίρου του εξασφαλίζει αξιοσημείωτη διάρκεια ζωής, χαρακτηριστικό που τον γειώνει και τον απομακρύνει από το φάσμα του ατυχήματος. Διότι το θαύμα είναι ένα θετικό ατύχημα, ενώ το ατύχημα ένα αρνητικό θαύμα. Κι επειδή το ατύχημα, ως εξαίρεση, ρίχνει πολύ περισσότερο φως στον κανόνα από ό,τι μπορούμε να φανταστούμε, θα αναλάβουμε τις συνέπειες του θαυμάσιου αλλά ελλιπέστατου συλλογισμού του Γκαλεάνο και θα συνεχίσουμε. 

    Με τον ορισμό που διατυπώνει ο Γκαλεάνο θέλει να μας πει ότι κάθε φορά που μπαίνει ένα γκολ, το ποδόσφαιρο έρχεται, φτάνει σε οργασμό. Το ποδόσφαιρο φτάνει σε οργασμό. Η προσωποποίηση είναι κάτι παραπάνω από σαφής. Συνεπώς, οφείλουμε να αναρωτηθούμε περί του φύλου του ποδοσφαίρου. Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω εάν, εκτός από τον άνθρωπο,  υπάρχουν κι άλλα όντα που αισθάνονται αυτήν την έντονη διέγερση, το αποκορύφωμα της σεξουαλικής ηδονής. Το γεγονός όμως ότι μόνο οι άνθρωποι παίζουν μπάλα, μας επιτρέπει να υποθέσουμε, χωρίς να κάνουμε λάθος, ότι ο Γκαλεάνο έχει στο μυαλό του τον οργασμό του ανθρώπου: του άνδρα και της γυναίκας. Συνεπώς, το ποδόσφαιρο φτάνει σε οργασμό ως άνδρας ή ως γυναίκα; Ο ορισμός δεν μας το διευκρινίζει αλλά δεν θα δυσκολευτούμε να επιλέξουμε. 

    Ο οργασμός του άνδρα και της γυναίκας δεν επιτυγχάνεται, εάν μας επιτρέπεται να μιλάμε για επίτευξη και επιτυχία, με τον ίδιο τρόπο. Στον άνδρα, εάν δεν κάνω λάθος, εξασφαλίζεται, περιοριζόμενος μέσα στα όρια της κοινωνικά οριζόμενης φυσιολογικής σεξουαλικής δραστηριότητας, με την διείσδυση του πέους μέσα στο κόλπο της γυναίκας και την επακόλουθη εκσπερμάτισή του  μέσα σε αυτόν. Ο ορισμός μας λέει ότι το γκολ είναι οργασμός. Το γκολ όμως είναι διείσδυση της μπάλας στην καλά φυλασσόμενη εστία της αντίπαλης ομάδας. Συνεπώς, το ποδόσφαιρο φτάνει σε οργασμό με την διείσδυση: αναπόφευκτα, στον ορισμό λανθάνει η αντίληψη ότι το ποδόσφαιρο είναι αρσενικού γένους. Το ποδόσφαιρο φτάνει σε οργασμό ως άνδρας. 

    Θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε τον ορισμό ως εξής: η διείσδυση της μπάλας είναι ο οργασμός του ποδοσφαίρου. Ο οργασμός δεν εξασφαλίζεται με τον διείσδυση, αλλά είναι η ίδια η διείσδυση. Η έντονη διέγερση, το αποκορύφωμα της σεξουαλικής ηδονής δεν εξασφαλίζεται μέσω της διείσδυσης: ταυτίζεται με την ίδια τη διείσδυση. Η διείσδυση είναι ο οργασμός του άνδρα. Ο σκοπός του άνδρα και του ποδοσφαιριστή είναι κοινός: η επίτευξη της διείσδυσης του πέους και της ποδόσφαιρας. Έτσι, εάν θέλουμε να είμαστε ακριβείς, ο ορισμός μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: το γκολ είναι ο οργασμός του ανδρικού ποδοσφαίρου.  

    Αυτό σημαίνει ότι είναι αδύνατον να υποστηριχθεί ότι το γκολ, η διείσδυση της μπάλας, είναι ο οργασμός του γυναικείου ποδοσφαίρου. Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι ούτε οι άνδρες ούτε οι γυναίκες ενθουσιάζονται με την διείσδυση της μπάλας που επιτυγχάνουν οι γυναίκες εις βάρος των γυναικών. Η ίδια αδιαφορία θα υπήρχε κι αν την επιτύγχαναν εις βάρος των ανδρών. Στον ορισμό του Γκαλεάνο λανθάνει η αντίληψη ότι δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει γυναικείο ποδόσφαιρο, ότι οι γυναίκες πάντα θα αδιαφορούν τόσο για το υπάρχον αλλά ανυπόληπτο γυναικείο ποδόσφαιρο όσο και για το ανδρικό και οι άνδρες για το γυναικείο. Ο Γκαλεάνο στο βιβλίο του δεν αφιερώνει ούτε μια λέξη για το γυναικείο ποδόσφαιρο. Δεν τον ενδιαφέρει, δεν καταπιάνεται με αυτό για τον απλούστατο λόγο ότι το θεωρεί ανύπαρκτο. Κατά γενική ομολογία, το ποδόσφαιρο είναι ανδρικό παιχνίδι και ο στοχαστής μας την προσυπογράφει. 

    Εάν το ποδόσφαιρο είναι αρσενικού γένους, εάν ο ενθουσιασμός της διείσδυσης της μπάλας αντιστοιχεί στον ενθουσιασμό του ανδρικού οργασμού, τότε η μπάλα δεν μπορεί παρά να είναι το πέος. Συνεπώς, όποιος επιτυγχάνει ή επιχειρεί να επιτύχει τη διείσδυση της μπάλας και δεν έχει πέος, αντί να προκαλέσει ξέφρενο ενθουσιασμό, προκαλεί, στη καλύτερη περίπτωση, αμηχανία και γέλιο ανάμεικτο με καγχασμό και περιφρόνηση. 

    Ας ανακεφαλαιώσουμε: ο ορισμός του Γκαλεάνο διατρανώνει την αφοσίωσή του στην λατρεία της διείσδυσης, σε ένα από τα εντονότερα χαρακτηριστικά του δυτικού πολιτισμού·  θεωρεί τη επίτευξη της διείσδυσης ως τον τελικό σκοπό των προσπαθειών όχι μόνο του παίκτη του ποδοσφαίρου αλλά του άνδρα σε όλες του τις κοινωνικές δραστηριότητες·  θεωρεί τη  διείσδυση της μπάλας, και έμμεσα τη διείσδυση γενικά, ως πηγή έντονης διέγερσης και ξέφρενου ενθουσιασμού·  θεωρεί το γκολ, τη διείσδυση της μπάλας, ως αναπαράσταση της διείσδυσης του πέους·  αναπόφευκτα, θεωρεί το ποδόσφαιρο ως αποκλειστικά ανδρικό παιχνίδι· και, τέλος, υπαινίσσεται την α-νοησία του γυναικείου ποδοσφαίρου. 

    Ο ορισμός δεν θέτει, άρα και δεν μπορεί να δώσει την οποιαδήποτε σαφή, έμμεση ή υπαινικτική απάντηση, ένα κομβικής σημασίας ερώτημα που λογικά προκύπτει από τον ορισμό: που διεισδύει η μπάλα; Εάν το γκολ, η διείσδυση της μπάλας, αναπαριστά, σύμφωνα με τον ορισμό, τη διείσδυση του πέους, τι αναπαριστά η πολύ καλά φυλασσόμενη παραλληλόγραμμη τρύπα; Το ερώτημα είναι ακανθώδες και άκρως ενοχλητικό, οπότε η απάντησή του δεν μπορεί να στερείται αυτών των χαρακτηριστικών. Επιπλέον, ενδέχεται να λειτουργήσει ως ένα άκρως αποτελεσματικό εκρηκτικό υλικό που είναι σε θέση να προκαλέσει ρωγμές στο πολύ καλά χτισμένο και συντηρημένο ιδεολογικό οικοδόμημα που ονομάζεται ποδόσφαιρο.  

    Την απάντηση την δίνουν καθημερινά, ποικιλοτρόπως πλην όμως έμμεσα και υπαινικτικά, οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές του ποδοσφαίρου: οι οπαδοί των ποδοσφαιρικών ομάδων. Θα αναζητήσουμε την απάντηση στη γλώσσα τους, στα συνθήματά τους, στις χειρονομίες τους. Στις αντιλήψεις και το τρόπο σκέψης τους. Αυτό θα είναι το θέμα του επόμενου κεφαλαίου³.

Σημειώσεις 

1. Στο βιβλίο του Τα χίλια πρόσωπα του ποδοσφαίρου, σελ. 21 (Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 1998). Ο Χρίστος Χαραλαμπόπουλος, στην Ωδή στον Γιώργο Δεληκάρη γράφει (υπογρ. δική μου): ” . . .Εσύ, Γιώργο Δεληκάρη /Εσύ /ήσουν ο άνεμος /(τόσο φοβερός, που σηκώναμε τους γιακάδες /του θαυμασμού) /που λύγιζε παιχνιδιάρικα /τα φύλλα των μεσαίων /και με ορμή /τους κορμούς των αντίπαλων αμυντικών /για να ξεθυμάνει, σαν οργασμός που βρίσκει ανταπόδοση, /αργά, /στο βάθος της εστίας. . . .” (Το ημίχρονο του θανάτου, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2005, 219)

2. ο.π., σελ. 21.

3. Ό, τι εκτίθεται στις επόμενες σελίδες μπορείτε να το διαβάσετε εξόχως συμπυκνωμένο σε ένα ποίημα του Αλέξανδρου Φερέντη-Αρώνη, στο Ποδόσφαιρο και ποδόσφαιρο, στη συλλογή Αθώα περιστερά (1999):

    Άφησε τους ανίδεους

    να παίζουνε ποδόσφαιρο στα γήπεδα.

    Το εν λόγω άθλημα

    παίζεται στο κρεβάτι συναρπαστικότερα.

    Κι όχι με μπάλα μια

    -οικονομία τώρα θα κάνουμε;-

    μα τέσσερα μπαλάκια όλο σφρίγος

    που αμιλλώνται ποιο θα πρωτοβάλει γκολ.

     . . . . . . . . . . . . . . . . . .