φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Σήμερα, και τα επόμενα πρωινά, θα ασχοληθούμε με τον όχλο, τη μάζα, το πλήθος. Πρόκειται για ένα πάρα πολύ σημαντικό ζήτημα, κομβικής σημασίας θα έλεγα, μιας και στο φαινόμενο του όχλου άλλοι βάζουν θετικό πρόσημο κι άλλοι αρνητικό. Δεν χρειάζεται να διευκρινίσω ότι το δικό μου πρόσημο είναι αρνητικότατο αλλά θα το κάνω. Η σχετική με τον όχλο σύγκρουση εἰναι σαφέστατη: ο όχλος σχετίζεται άμεσα με τις εξεγέρσεις, τις συγκεντρώσεις, τις πορείες και τις διαδηλώσεις, τις διαμαρτυρίες, τις ταραχές, και ως εκ τούτου είναι κάτι το θετικό και ελπιδοφόρο, δεν έχει όμως καμιά απολύτως σχέση με την διεξαγωγή του κοινωνικού πολέμου, την κοινωνική επανάσταση και τον κομμουνισμό του παρελθόντος, του παρόντος, κατά συνέπεια και του μέλλοντος. Ο όχλος είναι ένα αντικείμενο της πολιτικής φιλοσοφίας, ψυχολογίας και ανθρωπολογίας κι ως τέτοιο αξίζει να το μελετήσουμε και να το κατανοήσουμε.
Αφού το μεράκι μας είναι να πλήττουμε το αυτονόητο και να διεγείρουμε ερωτήματα, θα διατυπώσω συνοπτικά, δίκην εισαγωγής, τις πτυχές του υπό διερεύνηση ζητήματος για να σχηματίσουμε μια πρώτη γενική εικόνα. Πριν όμως θα ήθελα να κάνω μια σύντομη αναφορά στην ιστορία της μελέτης του όχλου και να προτείνω τρία βιβλία για όσους και όσες ενδιαφέρονται και ίσως να μην τα έχουν διαβάσει. Ο πρώτος που ασχολήθηκε με τον όχλο και το έκανε θεωρητικό αντικείμενο της πολιτικής φιλοσοφίας, ψυχολογίας και ανθρωπολογίας ήταν ο Gustave Le Bon [ Γκουστάβ Λε Μπον]· το βιβλίο του Ψυχολογία των Μαζών είναι πολύ βασικό βιβλίο – θα πούμε περισσότερα όταν ασχοληθούμε με τις συνθήκες που επέτρεψαν τον Λε Μπον να ασχοληθεί με τον όχλο. Ένα δεύτερο βιβλίο που αξίζει να διαβάσουμε, όσοι και όσες δεν το έχουν διαβάσει, είναι του Ελία Κανέτι, Μάζα και Εξουσία. Το τρίτο, φαινομενικά άσχετο αλλά πολυτιμότατο και χρησιμότατο, είναι το βιβλίο του Κόνραντ Λόρεντζ Επιθετικότητα. Δεν θα υποκύψω στον πειρασμό να παραθέσω τώρα την αφήγηση του Αμμιανού Μαρκελλίνου σχετικά με μια αναταραχή στη Ρώμη που θα μας βοηθήσει όχι μόνο να κατανοήσουμε τον όχλο αλλά και τον τρόπο αντιμετώπισής του από τον Κύριο – θα το κάνω όταν εξετάσω την καταγωγἠ του όχλου. Να το πρώτο, λογικά και χρονικά, ερώτημα:
1. ο όχλος υπάρχει από τότε που υπάρχει ο άνθρωπος;
Όχι, φίλες και φίλοι, ο όχλος δεν υπάρχει από τότε που υπάρχει ο άνθρωπος. Είτε εμφανιστήκαμε πριν από 100.000 χρόνια (επίγνωση του θανάτου) είτε πριν από 30.000 χρόνια (Τέχνη), κατά το μεγαλύτερο μέρος της Ιστορίας μας όχλος δεν υπήρχε. Δεν δυσκολευόμαστε να διατυπώσουμε μια εξήγηση.
Επί 90.000 χρόνια, φίλες και φίλοι, ο όχλος ήταν ένα παντελώς άγνωστο φαινόμενο. Οι άνθρωποι, ως τροφοσυλλέκτες και κυνηγοί, ζούσαν σε μικρές ομάδες των 20-50 μελών. Μετά, μερικές ομάδες συνενώθηκαν και σχηματίσθηκε το νεολιθικό χωριό – από το 10.000 π. Χ. μέχρι το 2.000 π.Χ. Ούτε κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής υπάρχει όχλος. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού αυτής της περιόδου εμφανίζονται οι πρώτες πόλεις, αν μπορούμε να τις πούμε πόλεις, μιας και δεν ήταν παρά μεγάλα χωριά. Οι πρώτες πόλεις εμφανίζονται την εποχή της ανατολικής Κυριαρχίας (Σουμερία, Αίγυπτος) και τότε έχουμε τις πρώτες εκδηλώσεις του όχλου, του όχλου-θεατή. Οι προϋποθέσεις λοιπόν και οι συνθήκες της εμφάνισης του όχλου είναι ο συνδυασμός των μεγάλων πόλεων και της Κυριαρχίας. Ούτε οι μεγάλες πόλεις από μόνες τους ούτε η Κυριαρχία από μόνη της είναι προϋπόθεση και συνθήκη του σχηματισμού του όχλου. Κατά συνέπεια, όπου υπάρχει όχλος εκεί υπάρχει ο συνδυασμός μεγάλης πόλης-Κυριαρχίας. Για τον όχλο-θεατή θα πούμε περισσότερα όταν θα καταπιαστούμε με τη μελέτη των μορφών του όχλου. Να το δεύτερο ερώτημα:
2. πότε εμφανίζεται ο όχλος στον δυτικό πολιτισμό;
Εάν με τον όρο δυτικός πολιτισμός εννοοούμε τον πολιτισμό που συγκροτείται ως αλληλουχία του δουλοκτητικού, φεουδαρχικού και καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, ο όχλος εμφανίζεται ήδη κατά τη διάρκεια του πρώτου και μάλιστα στη ρωμαϊκή εκδοχή του, όταν η δουλοκτησία είχε επεκταθεί σε απόλυτο βαθμό. Ο δυτικός όχλος, ο οποίος εμφανίζεται με πολλές μορφές, θα τις εξετάσουμε παρακάτω, είναι το αποτέλεσμα του βασικού χαρακτηριστικού του δυτικού πολιτισμού, της αρπαγής του παραγόμενου από τους Υποτελείς κοινωνικού πλούτου με τη βία ή με το χρήμα. Ο πρώτος δυτικός όχλος ήταν οι μικροκαλλιεργητές που έχασαν τη γη τους, οι ακτήμονες. Όταν θα εξετάσουμε τις γλωσσικές μαρτυρίες που μας παρέχει η αρχαιοελληνική γραμματεία για τον όχλο, θα μας δοθεί η ευκαιρία να καταπιαστούμε με τον αθηναϊκό όχλο. Τώρα όμως κάτι έχει να μας πει ο Αμμιανός Μαρκελλίνος, η αφήγηση του οποίου θα μας παρακινήσει να διατυπώσουμε κάποια επί μέρους αλλά πολύ σημαντικά ερωτήματα.
Ο Αμμιανός Μαρκελλίνος έζησε τον 4ο μ. Χ. αιώνα, ήταν ανώτερος αξιωματικός, αξίωμα που του επέτρεψε να καταπιαστεί με την ιστοριογραφία. Στο έβδομο κεφάλαιο του 15ου βιβλίου της σωζόμενης ιστορίας του μας αφηγείται μια αναταραχή στη Ρώμη που μας λέει πολλάγια τον όχλο και τη σχέση του Κυρίου με τον όχλο. Αν θέλετε να το διαβάσετε, σε αγγλική μετάφραση, σας υπόσχομαι ότι θα περάσετε πάρα πολύ ωραία, παραπέμπω στο:
http://www.tertullian.org/fathers/ammianus_15_book15.htm
Ξημέρωσε, έρχεται βροχή και μπόρα, έχω κάποιες επείγουσες εκκρεμότητες στον κήπο που πρέπει να γίνουν· μιας και η μέρα θα είναι βροχερή, θα συνεχίσω.
Σχολιάστε ελεύθερα!