το μετέωρο βήμα της Γαλλίας

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Μιας κι από τη Γαλλία (και τις σκανδιναβικές  χώρες)  αναμένονται  πολύ ενδιαφέρουσες εξελίξεις, σήμερα θα εξετάσουμε ποιες μπορεί να είναι αυτές και για ποιο λόγο θα προκύψουν σε  αυτή τη χώρα. Θα ήθελα ὀμως να διευκρινίσω προς αποφυγήν παρεξηγήσεων ότι όταν  λέω ‘Γαλλία’ εννοώ καταρχάς τον κοινωνικό (καπιταλιστικό) σχηματισμό της Γαλλίας, όχι  απλώς την κοινωνία της Γαλλίας. Να σας υπενθυμίσω ότι με τον όρο κοινωνία εννοούμε, εννοώ τουλάχιστον, το πλέγμα των σχέσεων και των αλληλεπιδράσεων των ανθρώπων μεταξύ τους και των ανθρώπων με τη φύση. Είναι ένας μαρξιστικός ορισμός που τον δέχομαι και μέχρι τώρα δεν έχω βρει κάποιον επαρκέστερο – αν υπάρχει, πολύ ευχαρίστως να το συζητήσουμε -με επιχειρήματα, όχι με χαρακτηρισμούς.

    Ο κοινωνικός σχηματισμός όμως είναι κάτι άλλο. Είναι μια συνάρθρωση διαφορετικών τρόπων παραγωγής, μέσα στην οποία κάποιος είναι κυρίαρχος και κάποιοι άλλοι υποτελείς. Υπόκεινται στον κυρίαρχο τρόπο παραγωγής  αλλά δεν υπάγονται σε αυτόν. Ο κοινωνικός σχηματισμός της Γαλλίας είναι καπιταλιστικός, όπως κι όλων των ευρωπαϊκών χωρών, δηλαδή, ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής είναι κυρίαρχος αλλά δεν είναι ο μόνος, μιας και δεν υπήρξε ποτέ και δεν θα υπάρξει ταξικός κοινωνικός σχηματισμός στον οποίο να υπάρχει μόνο ένας τρόπος παραγωγής. Το ερώτημα είναι ποιοι είναι αυτοί οι άλλοι τρόποι παραγωγής που υπόκεινται στον κυρίαρχο χωρίς να υπάγονται σε αυτόν και ποιες είναι οι συνέπειες αυτής της συνάρθρωσης.

     Όταν συγκρίνουμε δύο καπιταλιστικούς κοινωνικούς σχηματισμούς, την Ελλάδα, ας πούμε, και τη Γερμανία, επιχειρούμε να εντοπίσουμε το εύρος και την έκταση των υπάλληλων στον κυρίαρχο καπιταλιστικό τρόπων παραγωγής του κάθε κοινωνικού σχηματισμού. Μιας και τις συγκρίνουμε με το κριτήριο της ισχύης, μπορούμε να πούμε ότι πιο ισχυρός είναι ο κοινωνικός καταμερισμός όπου οι υποκείμενοι αλλά μη υπαγόμενοι στον καπιταλιστικό τρόποι παραγωγής είναι λίγο ή πολύ περιθωριακοί, όχι όμως και ανύπαρκτοι. Χάριν απλούστευσης και μιλώντας σχηματικά, μπορούμε να πούμε ότι στον ελληνικό καπιταλιστικό κοινωνικό σχηματισμό ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής επικρατεί κατά 65%, ενώ στη Γερμανία κατά 95%.  Αν δεν αντιλαμβάνεστε για ποιο λόγο αναφέρω αυτό το παράδειγμα, θα μας δοθεί η ευκαιρία να το εξετάσουμε παρακάτω.

    Δύο είναι, φίλες και φίλοι, οι βασικοί υπαγόμενοι στον καπιταλιστικό τρόποι παραγωγής: η απλή εμπορευματική παραγωγή κι ένας άλλος, τον οποίο ο Γιώργος Οικονομάκης (Ιστορικοί Τρόποι Παραγωγής, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2000) αποκαλεί υβριδικό τρόπο παραγωγής. Θα παραθέσω μερικά παραδείγματα για να δούμε τι εννοούμε απλή εμπορευματική παραγωγή και τι υβριδικό τρόπο παραγωγής.

    Ο φίλος μου ο Γιώργος κι εγώ ήμασταν κάποτε οικοδόμοι, εργάτες – αυτός μάστορας, εγώ βοηθός. Τώρα με τη κρίση, ο μεν Γιώργος  πήγε στη Σαντορίνη, νοικιάζει κάποια δωμάτια και εξασφαλίζει ένα στοιχειώδες εισόδημα και τη βγάζει. Εμείς θα πάμε σε χωριό, θα γίνουμε παραγωγοί τροφής και ένα μέρος από αυτή θα την πουλάμε για να καλύψουμε κάποιες βασικές ανάγκες. Και ο Γιώργος κι εμείς δεν (θα) χρησιμοποιούμε  εργάτες, δεν είμαστε καπιταλιστές. Ο μαραγκός σε ένα χωριό που εργάζεται μόνος παράγει εμπορεύματα μόνος του· ο ιδιοκτήτης ταξιτζής που εργάζεται μόνος του και παράγει μετακίνηση δεν είναι καπιταλιστής , δεν είναι όμως ούτε και μισθωτός εργάτης.  Η απλή εμπορευματική παραγωγή είναι η κατάσταση εκείνη των παραγωγών (αγροτών, βιοτεχνών, ταξιτζήδων, επαγγελαμτιών, καταστηματαρχών, κλπ., κλπ.) οι οποίοι δεν παράγουν ως καπιταλιστές μιας και δεν χρησιμοποιούν εργάτες.  Ας θυμηθούμε και τα λόγια του Μαρξ, από τις Θεωρίες για την Υπεραξία (Μέρος Πρώτο, σελ. 456-7, εκδ. Σύγχρονη Εποχή):

   ο ανεξάρτητος βιοτέχνης ή αγρότης χωρίζεται σε δύο πρόσωπα. . . Σαν κάτοχοι των μέσων παραγωγής είναι καπιταλιστής, σαν εργάτης είναι μισθωτός εργάτης του εαυτού του.

  Αν τώρα ο Γιώργος ή εγώ προσλάβουμε μια εργάτρια διότι μόνος του δεν προλαβαίνει να καθαρίσει τα δωμάτια κι εγώ και τα άλλα μέλη της οικογένειας  δεν προλαβαίνουμε να φέρουμε σε πέρας τις εργασίες, τότε είμαστε και ανεξάρτητοι αλλά και καπιταλιστές αφού χρησιμοποιούμε εργάτες. Εάν αυτή η χρησιμοποίηση γίνεται σε μονιμότερη βάση αλλά πάντα περιθωριακή, τότε η κατάσταση αυτή είναι ένας τρόπος παραγωγής, ο υβριδικός,  που κινείται μεταξύ της απλής εμπορευματικής και του καπιταλιστικού τρόπου, εμπεριέχει δηλαδή στοιχεία και των δύο.

    Έναν κοινωνικό σχηματισμό μπορούμε να τον αποκαλέσουμε καπιταλιστικό ακόμα κι αν ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής δεν είναι ο κυρίαρχος αλλά η τάση είναι να γίνει. Όταν ο Λένιν έλεγε  πριν την Οχτωβριανή επανάσταση ότι η Ρωσία είναι καπιταλιστική χώρα έβλεπε την τάση, αν και περιθωριακή, έβλεπε ότι η διείσδυση των καπιταλιστικών κοινωνικών σχέσεων θα επεκταθεί και θα γενικευθεί, όπερ και εγένετο, αν και μια ιδιάζοντα τρόπο, όπως έδειξαν οι εξελίξεις (κρατικός καπιταλισμός). Η επέλαση του καπιταλισμού σημαίνει τον περιορισμό των άλλων δύο ή περισσότερων υποκείμενων τρόπων παραγωγής, την εξαφάνιση κάποιου, (του φεουδαρχικού, λόγου χάριν όσον αφορά τη Ρωσία), ή και την εμφάνιση κάποιων άλλων. Η επέλαση αυτή του καπιταλιστικού τρόπου δεν επιφέρει και την ολοκληρωτική εξαφάνιση των υποκείμενων τρόπων αλλά την συνάρθωσή τους και την συνύπαρξή τους. 

    Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής τείνει μεν να επεκτείνεται σε βάρος των άλλων αλλά η επέκταση αυτή έχει κάποια όρια. Η επέκταση όμως μερικές φορές, για ιστορικούς λόγους, δεν ολοκληρώνεται: στη Γερμανία, στην Αγγλία, στις USA ολοκληρώθηκε, και μπορούμε να πούμε σχηματικά ότι ο καπιταλιστικός τρόπος κυριαρχεί σε ποσοστό 95%, στην Ελλάδα όμως δεν ολοκληρώθηκε. Μια φάση ολοκλήρωσης της καπιταλιστικοποίησης ήταν η λεγόμενη χούντα των συνταγματαρχών, η στρατιωτική δικτατορία (1967-74) κατά την οποία προλεταριοποιήθηκε ένα πολύ μεγάλο μέρος των ανεξαρτητων παραγωγών. Υπήρχαν λοιπόν περιθώρια περαιτέρω προλεταριοποίησης μετά το 1974. Πως ονομάζεται η επιδίωξη της ολοκλήρωσης της προλεταριοποίησης των ανεξάρτητων παραγωγών της απλής αμπορευματικής παραγωγής αλλά και του υβριδικού τρόπου; Ονομάζεται

εκσυγχρονισμός

    Εάν αποκωδικοποιήσουμε τον όρο, θα λέγαμε ότι εκσυγχρονισμός θα πει να γίνουμε σύγχρονοι – και τι σημαίνει να γίνουμε σύγχρονοι; Θα σας πω.

     Στην Αλεξανδρούπολη υπάρχουν εκατό ιδιοκτήτες ταξιτζήδες που καθαρίζουν τον μήνα 1200 εβρά, λέμε τώρα. Θα μπορούσαμε να είχαμε 100 ταξί με άλλον τρόπο: ένας ιδιοκτήτης έχει 100 ταξί και χρησιμοποιεί 100 εργάτες (οδηγούς) τους οποίους πληρώνει 580 τον καθένα. Το πέρασμα από την πρώτη κατάσταση στη δεύτερη ονομάζεται εκσυγχρονισμός. Αυτή είναι η κοινωνική, οικονομική βάση του εκσυγχρονισμού. Οι 100 ανεξάρτητοι μικροϊδιοκτήτες μέσων παραγωγής που δεν χρησιμοποιούν εργάτες, που είναι και καπιταλιστές και εργάτες μαζί (τι εξωφρενική κατάσταση!), εκσυγχρονίζονται, γίνονται μισθωτοί εργάτες. Το ό,τι τα έκατό αυτά ταξί θα μπορούσαν να ανήκουν σε μια μεγάλη γερμανική εταιρεία   ταξί είναι κάτι που δεν μας επιτρέπεται να το αποκλείσουμε.

    Όσο οι υποκείμενοι αλλά μη υπαγόμενοι στον καπιταλιστικό τρόπου παραγωγής καταλαμβάνουν ένα μεγάλο σχετικό μέρος της παραγωγικής και οικονομικής δραστηριότητας, ο κυρίαρχος αναγκάζεται να περιοριστεί, αναγκάζεται δηλαδή να υπομείνει έναν περιορισμό των κερδών, τα οποία καταλήγουν στους ανεξάρτητους παραγωγούς – στους ταξιτζήδες ή τους φορτηγατζήδες, λόγου χάριν. Ο καπιταλιστής δεν χάνει ποτέ από τα μάτια του την απλή εμπορευματική παραγωγή και τον υβριδικό τρόπο. Και σε  εποχές κρίσης, ιδίως,  επιχειρεί να επεκταθεί σε βάρος τους. Αλλά το εγχείρημα αυτό δεν είναι και τόσο εύκολο, εκτός του ότι είναι και χρονοβόρο.

    Εἰναι δύσκολο εγχείρημα και χρονοβόρο διότι ένας καπιταλιστικός κοινωνικός σχηματισμός δεν είναι μόνο μια συνάθρωση τρόπων παραγωγής αλλά είναι και συνάθρωση κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων, είναι συνάρθρωση ιδεολογική, είναι και πολιτική, δηλαδή ταξικών συμμαχιών σε πολιτικό επίπεδο. Οι ανεξάρτητοι παραγωγοί της απλής εμπορευματικής παραγωγής και του υβριδικού τρόπου τείνουν να κοιτάνε προς τα πάνω,τείνουν να μετεξελιχθούν σε καπιταλιστές. Αν και ενίοτε τα καταφέρνουν, τις περισσότερες φορές τρώνε τα μούτρα τους. Η φιλοδοξία αυτή να μιμηθούνε τον Κύριο, να γίνουν πλούσιοι και ισχυροί και διάσημοι συνάδει με την κοινοβουλευτική  δημοκρατία, μέσα στα όρια της οποίας συγκροτούν συμμαχίες με τους μεγαλύτερους καπιταλιστές, οι οποίοι, αν και σύμμαχοι, τους βλέπουν σαν ξερολούκουμα. Η σύγχυσή τους είναι τέτοια που τάσσονται υπέρ του εκσυγχρονισμού χωρίς να ξέρουν τι τους περιμένει. Περιστασιακά, οι ισχυροί καπιταλιστές της παραγωγής και του χρήματος τους αρμἐγουν με διάφορους τρόπους, βασιζόμενοι στις φιλοδοξίες για κοινωνική άνοδο, την ιδεολογία τους και τον μιμητισμό τους: πάνε για μαλλί και φεύγουν κουρεμένοι, όπως έγινε με το Χρηματιστήριο, το κούρεμα των ομολόγων και το κούρεμα των καταθέσεων, που όπως θα δούμε ένα πρωινό, δεν θα μπορέσουν να αποφύγουν τον Θεό μπάρμπα να έχουν και σε άλλες χώρες.

     Όταν λέμε λοιπόν ότι μια καπιταλιστιή κοινωνία είναι ανεπτυγμένη, εννοούμε ότι οι υποκείμενοι αλλά μη υπαγόμενοι τρόποι παραγωγής έχουν περιοριστεί τόσο που δεν πάει άλλο, ο περιορισμός έχει αγγίξει τα όρια του. Έτσι, η ελληνική κοινωνία είναι μεν καπιταλιστική αλλά δεν είναι ανεπτυγμένη – πρέπει όμως να γίνει. Οι περιστασιακές επιθέσεις κατά του κοινωνικού πλούτου των ανεξάρτητων παραγωγών και υβριδικών καπιταλιστοεργατών δεν επαρκούν· απαιτείται μια ολομέτωπη και αδίστακτη επίθεση. Την οποία όμως δεν μπορούν να σχεδιάσουν, να οργανώσουν και να φέρουν σε πέρας  οι εγχώριοι καπιταλιστές και το Κράτος. Χρειάζονται την συνδρομή πιο ισχυρών καπιταλιστών και ειδικών (Τρόικα).

    Με πρόσχημα το χρέος και με μέσα τον δανεισμό και τη λιτότητα, επιχειρείται μια βίαιη και αδίστακτη συρρίκνωση των υποκείμενων στον καπιταλισμό τρόπων παραγωγής, με σκοπό την αποκατάσταση της κερδοφορίας του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, η φθίνουσα ζωτικότητα του οποίου, εδώ και πολλές δεκαετίες,  οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε μια μεγάλη κρίση. Με τον δανεισμό θα αρπάξουν μέσα παραγωγής και υποδομές, με τη λιτότητα θα γονατίσουν και θα κλείσουν όλες τις παραγωγικές και εμπορικές επιχειρήσεις των αυταπασχολούμενων, των μικροαστών και πολλών μεσοαστών, θα περιορίσουν δηλαδή τους υποκείμενους στον καπιταλιστικό τρόπους παραγωγής.

   Η διαδικασία αυτή άρχισε στο Ελλάντα κι αυτό που διακυβεύεται είναι τώρα η ολοκλήρωσή του, είναι δηλαδή ζήτημα χρόνου: πρέπει να εξασφαλιστεί, σε πολιτικό, ιδεολογικό και κοινωνικό επίπεδο, χρόνος: θα απαιτηθούν άλλα δύο ή τρεία χρόνια, τουλάχιστον. Η ανησυχία του Κυρίου είναι μήπως δεν προλάβει.

    Μετά από όλα αυτά, θέτουμε τα εξής ερωτήματα: όσον αφορά τον κοινωνικό σχηματισμό της Γαλλίας, ποιό είναι το εύρος των υποκείμενων στον καπιταλιστικό τρόπων παραγωγής; Είναι ένας σχηματισμός στον οποίο η ολοκλήρωση έχει αγγίξει τα όρια της (είναι δηλαδή μια ανεπτυγμένη καπιταλιστική κοινωνία) ή μήπως υπάρχουν περιθὠρια, και ποιά είναι αυτά,  περαιτέρω συρρίκνωσης της απλής εμπορευματικής παραγωγής και του υβριδικού τρόπου; 

    Η Γαλλία δεν είναι Αγγλία (Γερμανία, κλπ), δεν είναι όμως και Ισπανία, Πορτογαλία, Ιταλία  και Ελλάδα. Το εύρος των υποκείμενων τρόπων παραγωγής είναι μεγαλύτερο της Γερμανίας και μικρότερο των μεσογειακών χωρών του Νότου και της κεντρικής Ευρώπης. Το γεγονός ότι υπάρχουν περιθώρια, μεγάλα θα έλεγα, συρρίκνωσης των υποκείμενων τρόπων παραγωγής δείχνει ότι η επίθεση του διεθνούς κεφαλαίου θα γίνει. Θα έλεγα ότι έχει αρχίσει. Το γεγονός ότι το εύρος δεν είναι τόσο μεγάλο, σε συνδυασμό με το ότι η Γαλλία είναι μια μεγάλή βιομηχανική χώρα, ότι είναι μια ανεπτυγμένη καπιταλιστική κοινωνία, μας επιτρέπει να πούμε ότι μπορεί να ενταχθεί στο club του σκληρού πυρήνα των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών του Βορρά. Εξ ου και η συμμαχία (συμφωνία) Γαλλίας – Γερμανίας, στην οποία ισχυρότερη είναι η δεύτερη. Eξ ου και η διαφωνία, εάν θα προχωρήσει παραπέρα η συρρίκνωση των υποκείμενων τρόπων παραγωγής (Γερμανία) ή όχι (Γαλλία).

    Το εάν τελεσφορήσει η επίθεση κατἀ της Γαλλίας κι αν αυτή θα ενταχθεί στον σκληρό πυρήνα,  θα εξαρτηθεί από την έκβαση του κοινωνικού πολέμου. Έχοντας ως δεδομένο την ιστορική κληρονομιά της γαλλικής εργατικής τάξης και τις ιδιαίτερες σχέσεις της με το Κράτος, το οποίο δεν λατρεύει όπως η γερμανική, μας επιτρέπεται να ισχυριστούμε ότι ο Κύριος δεν θεωρεί βέβαιη την έκβαση του κοινωνικού πολέμου. Αυτό που φοβάται και τρέμει είναι μια συμμαχία των υποτελών τάξεων των χωρών του Νότου, που όχι μόνο θα σταματήσουν τις  επιθέσεις του Κυρίου και θα ακυρώσουν τις αποφάσεις του αλλά και θα φέρουν στο  κοινωνικό και πολιτικό προσκήνιο τις δυνατότητες της εποχής μας.

     Εκείνο που αναζητάται είναι αυτό που θα ενώσει τους Υποτελείς των χωρών του Νότου. Η γνώμη μου είναι ότι αυτό που θα τους ενώσει είναι η αντιμετώπιση και επίλυση του επαχθέστερου κοινωνικού προβλήματος, της ανεργίας. Η οποία θα επιλυθεί μόνο εάν λάβουμε υπόψη μας τις δυνατότητες της εποχής μας. Η πρότασή μου είναι

ubutu: εικοσάωρο και μισθός για όλους

όπου ubutu (Ζουλού)  σημαίνει όλοι μαζί.

Αύριο πάλι.