φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Δεν υπάρχει κανένα λάθος στον τίτλο του σημερινού σημειώματος – πρόκειται για λογοπαίγνιο και υπαινιγμό. Εφόσον ο έλεγχος προήλθε από τό έλεγχος, που σήμαινε ‘ρεζίλι’, όπως διαβάζουμε στην Ιλιάδα, τότε μας επιτρέπεται να διαβάσουμε τη φράση ως εξής:
είναι δυνατό το απόλυτο ρεζίλι της ανυπακοής;
είναι δυνατός ο απόλυτος έλεγχος της ανυπακοής;
Το πρώτο ερώτημα διατυπώνεται από τη σκοπιά του Κυρίου μιας και η ανυπακοή γι’ αυτόν είναι το απόλυτο ρεζίλι. Θα μπορούσαμε όμως να το διατυπώσουμε και εμείς ως φίλτατα διακείμενοι προς την αποδιοργάνωση, την σπουδαιογελοιότητα και το τρολάρισμα. Συγχωριανός μου ναυτικός, που επιβίωσε μετά από ναυάγιο και τριήμερο μούλιασμα στην Ερυθρά θάλασσα, όπου τον μάζεψαν Αιγύπτιοι ψαράδες, μου έλεγε ότι είναι κοσμογυρισμένος και κοσμοξεφτιλισμένος. Εάν για τον Κύριο η ανυπακοή είναι τό έλεγχος, το όνειδος, η καταισχύνη, η ντροπή, ο ψόγος, τότε, ναι, είμαστε ξεφτιλισμένοι. Νομίζω όμως πως δεν αρκεί: όχι ξεφτιλισμένοι, κοσμοξεφτιλισμένοι να γίνουμε, κοσμοξεφτιλισμένοι! Οπότε, το ερώτημα διατυπώνεται και ως εξής: είναι δυνατό ένα παγκόσμιο ρεζιλίκι του Κυρίου, είναι δυνατή μια παγκόσμια ανυπακοή;
Και το δεύτερο ερώτημα διατυπώνεται και από τον Κύριο και από τους Υποτελείς: είναι δυνατός ο απόλυτος έλεγχος της παγκόσμιας ανυπακοής;
Ο Κύριος προστάζει και εμείς, οι Υποτελείς, υπακούουμε ή δεν υπακούουμε. Συνήθως υπακούουμε. Πολλές φορές όμως δεν υπακούουμε. Εάν σας πω ότι δεν υπακούουμε πολύ πιο συχνά από ό,τι νομίζουμε, θα με στραβοκοιτάξετε. Δεν πειράζει, κοσμοξεφτιλισμένος είμαι, ό,τι θέλω λέω. Η παραμορφωτική αυτή εικόνα σχηματίζεται διότι βλέπουμε τα πράγματα μέσα από τον φακό της υπακοής. Σας προτείνω να αφήσετε τον φακό της υπακοής και να πάρετε αυτόν της ανυπακοής – ω, my Lord, θα δούμε άλλα πράγματα! Πρόκειται για ένα φαινόμενο το οποίο επιδιώκω να φέρω στο προσκήνιο μιας και συνυφαίνεται με το ζήτημα του πώς σκεφτόμαστε, πώς αποκωδικοποιούμε και κατανοούμε, προσλαμβἀνουμε την πραγματικότητα. Βλέπουμε την ίδια πραγματικότητα εάν φορέσουμε τα γυαλιά του ανταγωνισμού ή της συνεργασίας; Όχι, βέβαια! Εάν φορέσουμε τα γυαλιά του ανταγωνισμού βλέπουμε ανταγωνισμό! Η συνεργασία χάνεται από τα μάτια μας, τη σκέψη μας, τη μνήμη μας (η οποία δεν έχει καμιά σχέση με τη σκέψη). Εάν φορέσουμε τα γυαλιά της ιδιοχρησίας και της ιδιοκτησίας, βλέπουμε παντού ιδιοχρησία και ιδιοκτησία. Ας φορέσουμε τα γυαλιά της κοινοχρησίας και της κοινοκτησίας, βλέπουμε . . . τον εμμενή κομμουνισμό. Εάν μας είπε κάτι ενδιαφέρον ο Αλτουσέρ (Να διαβάσουμε το Κεφάλαιο), αυτό το ήταν το εξής: βλέπουμε αυτά που θέλουμε να δούμε, εξαρτάται από το τι γυαλιά φοράμε (ιδεολογία).
Φορώντας τα γυαλιά της ταχύτητας, βλέπουμε παντού ταχύτητα. Η βραδύτητα δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει; Αν υπάρχει, λέει! Θα μπορούσαμε να επεκτείνουμε τον συλλογισμό σε πολλά πεδία αλλά ας αρκεστούμε στα προαναφερθέντα, είναι αρκετά για να γίνουν έρευνες. Έχουμε υποτιμήσει τα μάλα την ανυπακοή, τη διάχυτη ανυπακοή, την μοριακή, την ομαδική, τη συλλογική ανυπακοή. Ο Κύριος δεν μπορεί να την ξεριζώσει, δεν μπορεί να την εξοβελίσει· ο ζωντανός οργανισμός, σε καθαρά ζωολογικό επίπεδο, δεν υπακούει στον Κύριο – και να υπακούσει και ξεϋπακούσει. Φορώντας δε και το ένδυμα της συλλογικής μνήμης, της μνήμης της ομάδας, η ανυπακοή γίνεται πλέον ομαδική μνήμη. Η ίδια η ύπαρξη της ομάδας είναι ανυπακοή, ακόμα κι αν είναι μια υποτελής εργασιακή ή σχολική ή ό,τιδήποτε άλλο ομάδα.
Ο Κύριος δεν μπόρεσε, δεν μπορεί και δεν θα μπορέσει να εξαρθρώσει, να εξαλείψει, να εξαφανίσει την ανυπακοή. Εάν η υπακοή, η σωφροσύνη είναι το αγαθόν για τον Υποτελή, μιας και η υπακοή σώζει ζωές, αφού ο Κύριος είναι οικτίρμων και ελεήμων και φιλεύσπλαχνος, τότε η ανυπακοή είναι το όνειδος. Κάθε φορά που ο Υποτελής δεν υπακούει ο Κύριος γίνεται ρεζίλι, ξεφτιλίζεται, ταπεινώνεται, μανιάζει, τρελαίνεται, παθαίνει ψυχικό πέρα δώθε, ψυχικό τραλαλά. Η ανυπακοή του Υποτελούς είναι ο απόλυτος εφιάλτης Του. Αυτόν τον εφιάλτη τον αποκάλεσε όνειδος, ντροπή, καταισχύνη, ρεζιλίκι: προβάλλει στον Υποτελή αυτό που ο ίδιος νιώθει.
Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ήρωες στην Ιλιάδα είναι η απροθυμία των απλών πολεμιστών να πολεμήσουν. Κάθε τόσο, οι ήρωες εκφωνούν λόγους με τους οποίους επιχειρούν να τους παροτρύνουν, να τους παρακινήσουν κι αυτοί άλλοτε πολεμούν κι άλλοτε αδιαφορούν. Για να τους πείσουν μετέρχονται πολλών τεχνασμάτων, από τα οποία προέρχεται η Ρητορική· μερικές φορές όμως τους βρίζουν: κάκ’ ελέγχεα, δηλαδή κακά ελέγχη (τα δάση, τα μίση, κλπ), τους αποκαλούν δηλαδή δειλά (κακά) ρεζιλίκια (ελέγχεα > ελέγχη). Αυτό που ενοχλεί τον ήρωα δεν είναι το ότι οι πολεμιστές δεν πολεμούν εν γένει αλλά το ότι δεν υπακούουν στη προσταγή, η οποία διατυπώνεται ως παρότρυνση, να πολεμήσουν.
Κατά συνέπεια, η ανυπακοή για τον Κύριο είναι το ελάττωμα, η ανωμαλία. Οφείλει να επαγρυπνά για να εντοπίζει το ελάττωμα της ανυπακοής. Η επαγρύπνηση αυτή συνδέει τον έλεγχο με τον ορθό λόγο, μιας και ο ορθός λόγος είναι η ορθή διαταγή, η διαταγή που αυξάνει την ισχύη. Και σηματοδοτεί μια σημασιολογική εξέλιξη της λέξης που μας είναι πολύ γνωστή ως καλά μαρτυρημένη από την αρχαιοελληνική γραμματεία. Ως φιλοσοφικός όρος όρος απόκτησε τη σημασία της κατάδειξης του εσφαλμένου συλλογισμού· ως δικανικός όρος δηλώνει την έρευνα του εντοπισμού τυχόν υπάρχουσας ανωμαλίας· στις μέρες μας το ίδιο δηλώνει: όταν λέμε στρατιωτικός, ναυτικός, οικονομικός κλπ έλεγχος εννοούμε την παρακολούθηση της διαχειριστικής ομαλότητας ή ανωμαλίας· ως όρος της κριτικής δηλώνει την ανάλυση ενός κειμένου που αποσκοπεί στην αναζήτηση και ανεύρεση των τρωτών σημείων.
Η αδυναμία εξάλειψης της ανυπακοής ανάγκασε, αναγκάζει τον Κύριο να επιτηρεί, να παρακολουθεί στενότατα τον Υποτελή· και ταυτόχρονα να διατυπώνει επιθυμίες είτε αντικατάστασης είτε εξόντωσης του Υποτελούς. Εκτός από την ισχύη, την εξασφάλιση δηλαδή της οπλικής υπεροχής, το δεύτερο μέλημα του Κυρίου είναι η πανταχού παρουσία του: μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να γίνει παντογνώστης, να γνωρίζει τι κάνουν, τι λένε, τι σκέφτονται, τι νιώθουν, τι σχεδιάζουν οι Υποτελείς. Και θέλει να τα μαθαίνει όσο πιο λεπτομερώς γίνεται, όσο πιο γρήγορα. Εάν δεν γνωρίζετε, να σας πω ότι 7 στους 10 εργάτες στα εργοστάσια είναι ρουφιάνοι:το 70% του βιομηχανικού προελταριάτου είναι ρουφιάνοι, στο Ελλάντα, δεν γνωρίζω τι γίνεται σε άλλα μέρια. Ο εγκλεισμός (εργοστάσιο, σχολείο, φυλακή, στρατώνας, εκκλησία, νοσοκομείο, γηροκομείο, φρενοκομείο, μπαράκι -το οποίο λέγεται να μαντρί) αποσκοπεί και στην επιτήρηση κι αν οι θεσμοί του εγκλεισμού παρακμάζουν (Φουκό), η επιτήρηση και η παρακολούθηση, ο έλεγχος πρέπει να γίνει πιο στενός (Ντελέζ), η κοινωνία να γίνει στρατώνας, όπως μας λέει ο Αγκάμπεν, που επαναδιατυπωνει τον Πλάτωνα (να οργανωθεί η κοινωνία με πρότυπο το μαντρί).
Η διαρκής και συνεχής εντατικοποίηση του ελέγχου στις μέρες μας δείχνει ότι η ανυπακοή παραμένει ο εφιάλτης, το ρεζίλι, του Κυρίου. Η όξυνση και η κλιμάκωση του κοινωνικού πολέμου θα επιφέρει και την κλιμάκωση της ανυπακοής, άρα, ως αντιστάθμιση, και την επίταση του ελέγχου, της επιτήρησης, που θα επιφέρει τον περιορισμό των ελευθεριών και των δικαιωμάτων με επιστέγασμα την προϊούσα κατάλυση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, αυτού του αισχίστου αίσχους.
Η αδυναμία της εξάλειψης του ονείδους της ανυπακοής παρωθεί τον Κύριο να επιθυμεί άλλοτε την εξόντωσή του κι άλλοτε την αντικατάστασή του. Η εξόντωση παρέμενε ως επιθυμία, ως φαντασίωση, μιας και οι Υποτελείς ήταν οι παραγωγοί του πλούτου. Τώρα, οι περιττοί και πλεονάζοντες πληθυσμοί φέρνουν την επιθυμία της εξόντωσης στο προσκήνιο και την μετεξελίσσουν σε στρατηγική επιλογή. Η επιθυμία όμως της αντικατάστασης προκάλεσε μια ομώνυμη φιλολογία, την οποία εντοπίζουμε διάσπαρτη στη γραμματεία του Κυρίου: ο Πλάτων επιδιώκει να τροποποιήσει τη συμπεριφορά, υποβιβάζοντας τους υποτελείς είτε στην κατάσταση του εκτρεφομένου και υποζύγιου ζώου, τον οποίο ακολούθησαν οι ψυχολόγοι του 19ου και 20ού αιώνα (συμπεριφορισμός, σωφρονισμός, ψυχοπαιδαγωγική) είτε στην κατάσταση του πειραγμένου από την τεχνοεπιστήμη οργανισμού (λοβοτομή, χημικές επεμβάσεις, κλπ). Πέραν της ριζικής τροποποίησης της συμπεριφοράς, η δημιουργία νέων Υποτελών, υπάκουων και πειθήνιων, επανέρχεται στο προσκήνιο ως δυνατότητα εκπλήρωσης επιθυμίας με τη βοήθεια της τεχνοεπιστήμης (γενετικής, ηλεκτρονικής, κυβερνητικής).
Το πρόβλημα είναι ότι αυτά τα άκρως πειθήνια όντα στερούν τον Κύριο από την μεγαλύτερη ηδονή που μπορεί να νιώσει: την ηδονή της τιθάσευσης του Υποτελούς, της κάμψης της θέλησής του. Υπάρχει όμως λύση, όπως νομίζει: να διατηρήσει κάποιους και κάποιες ζωντανούς μόνο και μόνο για να διασκεδάζει την πλήξη του.
Τι τον έχει πλήξει;
Αύριο πάλι.
Σχολιάστε ελεύθερα!