who are thou, my Lord?

φίλες και φίλοι, πολλές καλημέρες

Στη Γραμματικοποίηση της Ιστορίας επιχειρώ να δείξω ότι η Γραμματική (φωνητική, μορφολογία, σύνταξη, σημασιολογία) είναι μια ιστορική πηγή μεγάλης σπουδαιότητας που δεν έχει εκτιμηθεί και χρησιμοποιηθεί από τους ιστορικούς. Πριν καταπιαστούμε με το αντικείμενο του σημερινού σημειώματος, θα ήθελα να παραθέσω μερικά  παραδείγματα, η κατανόηση των οποίων θα μας βοηθήσει να προσεγγίσουμε το θέμα μας με περισσότερη χάρη και χαρά.

Οι φθόγγοι β, γ και δ στην πρωτοελληνική, ήτοι στην προδιαλεκτική αρχαία ελληνική, δεν προφέρονταν όπως σήμερα (τριβόμενοι)  αλλά ως b (μπ), g (γκ) και d (ντ), ήταν δηλαδή ηχηροί κλειστοί. Είμαστε βέβαιοι ότι δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς άρχισε αυτή η φωνητική  αλλαγή· πληθώρα ενδείξεων μας επιτρέπει να εικάσουμε ότι είχε ολοκληρωθεί τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Γιατί τότε και όχι κατά την κλασική εποχή; Να ένα ερώτημα!

Την ίδια εποχή, μάλλον λίγο αργότερα, μετά τον 6ο μ. Χ. αιώνα, όταν άρχισε να διαμορφώνεται η νέα ελληνική, μια διαδικασία που η διάρκειά της ξεπερνάει τους 5-6 αιώνες, η ονομαστική πληθυντικού του θηλυκού άρθρου (αι γυναίκες) αντικαταστάθηκε από αυτήν του αρσενικού: οι γυναίκες!  Γιατί τότε και για ποιό λόγο;

Η Ιλιάδα μας επιτρέπει να εικάσουμε ότι η καθ΄ υπόταξη σύνταξη (μια δευτερεύουσα, εξαρτημένη  πρόταση που εξαρτάται από μια κύρια) ήταν ένα περιθωριακό φαινόμενο, κατά συνέπεια άγνωστο στο παρελθόν, που γενικεύθηκε κατά την γεωμετρική και αρχαϊκή εποχή. Οι λεγόμενες δευτερεύουσες προτάσεις ήταν κάποτε ανεξάρτητες, αυτοτελείς, αυτόνομες, έχασαν όμως την αυτονομία τους.   Γιατί την έχασαν; Τι εικασίες μπορούμε να διατυπώσουμε για την προέλευση αυτού του συντακτικού φαινομένου; Γιατί οι περισσότερες γλώσσες που μιλήθηκαν και μιλιούνται αγνοούν την καθ’ υπόταξη σύνταξη; Γιατί εμφανίζεται στις κλιτικές γλώσσες και δη στις ινδοευρωπαϊκές;

Ας δούμε τώρα κι ένα παράδειγμα από τη σημασιολογία. Η λέξη ‘αγρός’ δήλωνε αρχικά τον λειμώνα, τον βοσκότοπο, το λιβάδι. Πότε, και γιατί,  απέκτησε τη σημασία της καλλιεργήσιμης γης;

 Πότε πλάστηκε και τι σήμαινε αρχικά η λέξη Lord, Κύριος;

Πριν αρχίσουμε να διατυπώνουμε τις σκέψεις μας, ας κάνουμε τον σταυρό μας κι ας προσευχηθούμε, απευθυνόμενοι προς τον Κύριο:

Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς· κλπ· τον άρτον ημών τον επιούσιον δίδου ημίν το καθ’  ημέραν· κλπ.

Ο επουράνιος Κύριος δεν μπορεί να μας δώσει άρτον, τον Θεό μπάρμπα να ‘χει, είναι σαφές. Αυτός που μπορεί να μας  δώσει άρτον είναι ο επίγειος Κύριος. Που τον βρήκε όμως τον άρτον ο επίγειος Κύριος; Όργωσε τη γη, έσπειρε, θέρισε, αλώνισε, λίχνισε, τάισε τα ζα, διόρθωσε το κάρο και το αλέτρι, άλεσε, ζύμωσε, έφτιαξε το φούρνο, έκοψε και κουβάλησε ξύλα, έψησε, ξεφούρνισε; Όχι, φίλες και φίλοι, όλοι και όλες το γνωρίζουμε, δεν έκανε τίποτα από αυτά. Όλες αυτές τις εργασίες εμείς τις κάναμε, εμείς τις κάνουμε, εμείς θα τις κάνουμε, όπως μπορούμε σε κάθε εποχή.  Πως λοιπόν ζητάμε από τον Κύριο τον άρτον;

Μία και μόνο μία απάντηση υπάρχει. Κατά την εποχή της δουλοκτησίας και της φεουδαρχίας, το σιτάρι και τα άλλα δημητριακά ανήκαν στον δουλοκτήτη και φεουδάρχη γαιοκτήμονα. Οι δούλοι ήταν οικόσιτα ομιλούντα εργαλεία, οπότε ένα ξεροκόματο το είχαν εξασφαλισμένο.  Σε εποχές κακής εσοδείας, οι μικροί ελεύθεροι καλλιεργητές και οι δουλοπάροικοι προσέτρεχαν στους γαιοκτήμονες,  που φρόντιζαν να αποθηκεύουν και να φυλάνε και να φρουρούν μεγάλες ποσότητες δημητριακών, και τους ζητούσαν,  ή τους εκλιπαρούσαν, να τους δώσει τον άρτον ημών τον επιούσιον. Την εποχή του Σόλωνα, οι ελεύθεροι καλλιεργητές έβαλαν υποθήκη τα σώματά τους, την κοινωνική τους ύπαρξη, για να αποσπάσουν ποσότητες δημητριακών και να επιβιώσουν, με αποτέλεσμα να περιέλθουν στην κατάσταση του δούλου – και να εξεγερθούν. 

Φαίνεται πως το ‘Πάτερ ημών’ είναι μια προσευχή δούλων ή ελεύθερων καλλιεργητών που αντιμετωπίζουν το φάσμα του λιμού. Η προσευχή αυτή, που δεν την έμαθα ποτέ, με ανακατεύει και μόνο που την ακούω· ως ιστορική μαρτυρία  όμως είναι σημαντική. Επιβεβαιώνεται για άλλη μια φορά ότι ένα από τα βασικά μελήματα του Κυρίου ήταν η αρπαγή, η κατοχή και η διανομή κατά το δοκούν της βασικής τροφής, των δημητριακών, που παρήγαγαν οι Υποτελείς Παραγωγοί. Το ότι δεν θα κατανάλωνε Αυτός και οι συν Αυτώ όλες αυτές τις τεράστιες ποσότητες είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο.

Προσεγγίζουμε λοιπόν το μέγα ζήτημα της σχέσης της Κυριαρχίας με την τροφή. Οι λέξεις τρέφω και τροφή αρχικά δήλωναν την τροφή για τα εκτρεφόμενα ζώα. Η μεταγενέστερη σημασιολογική εξέλιξη των λέξεων εξηγείται μόνο εάν εικάσουμε ότι οι Υποτελείς εκλαμβάνονται από τον Κύριο ως εκτρεφόμενα ζώα. Όταν τα ζώα αυτά δεν βοσκάνε, τον χειμώνα, τα ταΐζει ο Κύριός τους. Η τροφή δεν μπορεί να είναι δική τους, έτσι δεν είναι; Κι αν ο Κύριος δεν τα ταΐσει, θα ψοφήσουν. Γιατί όμως να μην τα ταΐσει; 

Τα ζώα που εκτρέφει θα τα ταΐσει – είναι χρήσιμα και υπάκουα. Τους Υποτελείς όμως που εκτρέφει έχει λόγους να μην τους ταΐσει: γιατί δεν είναι χρήσιμοι και δεν είναι υπάκουοι. Σήμερα, οι καπιταλιστές κτηνοτρόφοι ταΐζουν τα ζώα τους (δίνει στις αγελάδες κονιορτοποιημένα άρρωστα πρόβατα!)  για να πάρουν το κρέας και το γάλα. Εάν  διαπιστώσει ότι κάποια είναι άρρωστα, θα τα σφάξει και θα τα πουλήσει. Τα ψόφια κοτόπουλα τα πετάει στα γουρούνια· φροντίζει τα γουρούνια να μην προλάβουν να ψοφήσουν· εάν ψοφήσουν, τα επεξεργάζεται και τα πετάει στα ιχθυοτροφεία. 

Η εκτροφή όμως των Υποτελών παρουσιάζει κάποια μειονεκτήματα. Εάν είναι χρήσιμοι και υπάκουοι, θα τους ταΐσει. Εάν δεν είναι όμως; Θα τους ψοφήσει. Νιώθετε την αγωνία του προσευχόμενου που ζητάει τον άρτον ημών τον επιούσιον. Ο Λουκάς λέει: δίδου, δηλαδή, δίνε μας κάθε μέρα. Ο Ματθαίος είναι πολύ πεινάλας! Λέει: τον άρτον ημών τον επιούσιον δος ημιν σήμερον! Δώσε μας σήμερα! Η ανυπομονησία της εφήμερης και ενδεούς ύπαρξης σε όλο της το μεγαλείο! 

 Ο έλεγχος της τροφής είναι επίσης το βασικό μέλημα του καπιταλιστή Κυρίου. Αφού εξασφάλισε τον έλεγχο των φαρμάκων κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ού, φάρμακα με τα οποία αρχίζει τώρα να εξοντώνει τους Υποτελείς, έστρεψε την προσοχή του στον έλεγχο της τροφής. Κάποτε, η πλειονότητα των Υποτελών ήταν παραγωγοί  τροφής . Εδώ και τρεις, τέσσερις αιώνες, ο αριθμός αυτός μειώνεται συνεχώς. Οι τελευταίοι παραγωγοί τροφής  (Ινδία, Κίνα, Λατινική Αμερική) παίρνουν το δρόμο για τις παραγκουπόλεις: η γης τους, τα εργαλεία τους, οι σπόροι τους, οι γνώσεις τους  αρπάζονται και καταστρέφονται από τις πανίσχυρες πολυεθνικές εταιρείες. Ποτέ ο Κύριος δεν έλεγχε σε τέτοια κλίμακα την παραγωγή της τροφής και τη τροφή την ίδια όσο στις μέρες μας.

Θα έρθει μια μέρα, που ο παγκόσμιος πληθυσμός θα απευθυνθεί στον Κύριο προσευχόμενος: Κύριε, φύλακα και κάτοχε του ψωμιού, δώσε μας ένα ξεροκόματο να φάμε.

Και ο Κύριος δεν θα τους δώσει: δεν τους χρειάζεται και θα τους εξοντώσει με τη  πείνα. Η τροφή ήταν, είναι, και θα είναι ένα μέσο εξόντωσης.

Η λέξη Lord είναι σύνθετη· τα συνθετικά της μέρη είναι δυσδιάκριτα, εμείς όμως θα τα διακρίνουμε. Το πρώτο συνθετικό είναι η λέξη hlaf > loaf, το καρβέλι. Το δεύτερο συνθετικό, η λέξη weard (>ward), φύλακας.

 *hlaf-weard> hlaford > loverd >lord.

Η λέξη *hlaf-weard, όπως υποδεικνύει και ο αστερίσκος, δεν μαρτυρείται. Η hlaford  είναι μια λέξη της αρχαίας αγγλικής ή αγγλοσαξωνικής (450-1100 μ. Χ.). Η loverd της πρώιμης μεσαιωνικής αγγλικής και η lord της ύστερης μεσαιωνικής (μεσ. αγγλ., 1100-1500).

Εκκρεμεί η εξέταση της λατρείας του σχεδίου. Ας προσθέσουμε κι άλλη μία εκκρεμότητα, αυτή του συσσιτίου.

Αύριο πάλι. Και μην ξεχνάτε ότι η σκέψη είναι ποίηση, και η ποίηση δημιουργία.