ορθός λόγος, ναζισμός, εξόντωση

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η σημασία των λέξεων  ‘σύλλογος’ και ‘συλλέγω’  (συλλογή, συλλέκτης, συλλεκτικός, κ.α.) παραπέμπει στην πρωταρχική σημασία του αρχαιοελληνικού ρήματος λέγω/λέγομαι: συγκεντρώνω, συναθροίζω. Κατά την αρχαϊκή εποχή (700-500 π. Χ.), το ρήμα απέκτησε τη σημασία που έχει σήμερα και με την παρέλευση του χρόνου αντικατέστησε έναν μεγάλο αριθμό ρημάτων που είχαν την ίδια ή παρεμφερή σημασία· την ίδια εποχή, όπως επιβεβαιώνει η Ιλιάδα, εμφανίζεται η λέξη λόγος με τη σημασία της αφήγησης, της ομιλίας. Η διαδικασία της σημασιολογικής εξέλιξης του ρήματος παρουσιάζει ομοιότητες με αυτήν των λέξεων όμιλος, ομιλώ και αγορά, αγορεύω. Οι λέξεις που δήλωναν αρχικά τη συγκέντρωση ανθρώπων απόκτησαν τη

 σημασία της ομιλίας, της αφήγησης, του λόγου, της ρητορείας. Και μιας και η αφήγηση, ο λόγος, είναι άρρηκτα δεμένος με τη σκέψη, η εμφάνιση των λέξεων, κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα,  ‘λογισμός, συλλογισμός, συλλογίζομαι, κλπ ‘ δεν θα έπρεπε να μας παραξενεύει – και πράγματι δεν μας παραξενεύει.

Η φράση ορθός λόγος εμφανίζεται σποραδικά, πρώτη φορά στον Ηρόδοτο, στα μέσα του 5ου π. Χ. αιώνα· κατά τον 4ο αιώνα, η λέξη έγινε καραμέλα στο στόμα του Πλάτωνα (στους  διαλόγους της γεροντικής ηλικίας, ιδιαίτερα στους ‘Νόμους’) και του Αριστοτέλη. Εάν διαβάσετε τις πρώτες σελίδες του κεφαλαίου Ζ των Ηθικών Νικομαχείων θα μείνετε με το στόμα ανοιχτό:  τόσο συχνή χρησιμοποίηση της φράσης ορθός λόγος και των λέξεων λόγος, άλογος, λογιστικός, λογίζομαι, λέγω, ομολόγως, ακριβολογούμαι,λογισμός,  συλλογισμός, δεν υπάρχει σε κανένα άλλο αρχαιοελληνικό κείμενο. Φαίνεται πως κάτι τους έπιασε, Πλάτωνα και Αριστοτέλη, ένας έρωτας, ένας οίστρος και δεν την έβγαζαν τη λέξη από το μυαλό τους κι από τα χείλη τους. Ο έρωτας αυτός δεν έχει διερευνηθεί και δεν είναι άλλωστε το μόνο ζήτημα που παραμένει αδιερεύνητο.

Θα παραθέσω μια πρόταση μόνο, την πρώτη του κεφαλαίου Ζ, για να δούμε πως εννοούσαν τη φράση ορθός λόγος οι δουλοκτήτες φιλόσοφοί μας, που απηχούν και τις σκέψεις και την ιδεολογία και των δουλοκτητών γαιοκτημόνων. Η πρόταση αυτή ανακεφαλαιώνει τα προηγούμενα και καθορίζει το ερευνητικό αντικείμενο του προκείμενου κεφαλαίου: αφού μιλήσαμε για τη δικαιοσύνη και τις ηθικές αρετές, κι αφού  υποστηρίξαμε ότι πρέπει να αποφεύγουμε την υπερβολή και την έλλειψη, το μέσον αιρείσθαι, πρέπει να προκρίνουμε, να προτιμούμε, να τηρούμε τη μεσότητα, τό δέ μέσον εστίν ως ο ορθός ο λόγος λέγει, η μεσότητα είναι αυτό το οποίο υποδεικνύει, προστάζει ο ορθός ο λόγος (ορθός λόγος).

Ο ορθός λόγος δεν μπορεί παρά να προστάζει. Γιατί; Διότι ο ορθός λόγος είναι η σκέψη εκείνη, ο λόγος εκείνος που αυξάνει την ισχύ του Κυρίου, που είναι και το βασικό μέλημά Του. Ως προς τη μορφή, ο ορθός λόγος είναι διαταγή· ως προς το περιεχόμενο δε, η απώτατη λογική συνέπεια είναι η εξής: εάν η εξόντωση είναι το έσχατο μέσον αύξησης της Ισχύος του Κυρίου, το έσχατο περιεχόμενο δεν μπορεί παρά να είναι η εξόντωση του Υποτελούς.

Και λίγο πιο κάτω διαβάζουμε, μετά λόγου γάρ η επιστήμη. Τι θέλει να πει ο φιλόσοφος; Ας έρθουμε στις μέρες μας κι ας εξετάσουμε το εξής. Όταν, το 1932, η Φίλιπς κατασκεύασε τους πρώτους ηλεκτρικούς λαμπτήρες πυράκτωσης, οι λαμπτήρες αυτοί είχαν διάρκεια ζωής 10.000 ώρες. Τώρα, γύρω στις 1500. Πολύ περίεργο. Ογδόντα χρόνια επιστημονικών και τεχνολογικών ανακαλύψεων και βελτιώσεων αντί οι ώρες να γίνουν 20.000, και βάλε, έγιναν 1500. Γιατί δεν έγιναν 100 ώρες; Ο Αριστοτέλης θα απαντούσε: πρέπει να αποφεύγουμε την υπερβολή και την έλλειψη: η μεσότητα αυξάνει την ισχύ μας. Μάγκες και μαγκιόρες, θέλω να γελάσω και μου  ‘ρχονται κλάματα.

   Γνωρίζουμε γιατί οι ώρες δεν έγιναν 20.000 ή 100. Το πόσες θα είναι οι ώρες του λαμπτήρα θα μας το καθορίσει ο ορθός λόγος, η σωστή σκέψη· και η σωστή σκέψη, η σωστή απόφαση είναι αυτή που μας σώζει, είναι αυτή δηλαδή που αυξάνει την ισχύ μας, αφού μόνο η αύξηση της ισχύος μάς σώζει.  Κι αν η εξόντωση του Υποτελούς αυξάνει την ισχύ μας, μας σώζει, τότε ο ορθός λόγος προστάζει να εξοντώνουμε τον Υποτελή κάθε φορά που το απαιτούν οι περιστάσεις – και το απαίτησαν ουκ ολίγες φορές, και θα το απαιτήσουν και στο μέλλον. Ώστε λοιπόν ο ορθός λόγος εκβάλλει στον ναζισμό και ο ναζισμός στην εξόντωση, στην διαιώνιση και ενίσχυση της Κυριαρχίας. Ας το δούμε κι αυτό, αφού πιω ένα καφεδάκιον και καπινίσω ένα τσιγαράκιον ουχί σύνθετον.

Φίλες και φίλοι, ας μιλήσουμε απλά, πολύ απλά, τόσο απλά που πιο απλά δε γίνεται. Ισχυρίζεται (ισχυρίζομαι: λέω κάτι που με κάνει πιο ισχυρό. . .) η πολιτική φιλοσοφία του ναζισμού: θα σας σκοτώσουμε, εμείς οι Κύριοι,  πριν μας σκοτώσετε, εσείς οι Υποτελείς. Έξοχα. Ο γερμανικός ναζιζμός απεφάνθη: θα σκοτώσουμε τους μπολσεβίκους και τους Εβραίους πριν μας σκοτώσουν αυτοί: θα εξοντώσουμε τους κομμουνιστές και θα τους πετάξουμε στα κανάλια, στα κρεματόρια θα θανατώσουμε τους Εβραίους, θα εισβάλουμε στη Σοβιετική Ένωση για να ξεπαστρέψουμε τους μπολσεβίκους διότι εάν δεν το κάνουμε πρώτοι εμείς, θα το κάνουν αυτοί. Η εξόντωση λοιπόν είναι αυτοάμυνα και έχουμε δικαίωμα στην αυτοάμυνα. Οι μετανάστες θα μας καθαρίσουν, άρα αυτοαμυνόμενοι πρέπει να τους καθαρίσουμε πριν μας καθαρίσουν αυτοί. Δεν θα μπορέσουμε να αποφύγουμε τον πειρασμό να χαρακτηρίσουμε αυτή τη λογική παρανοϊκή, διότι η παράνοια είναι το αποκορύφωμα της λογικής: θα σε σκοτώσω γιατί σκέφτεσαι να με σκοτώσεις και θα το κάνεις. Δεν πρόκειται όμως περί παράνοιας.

Εάν ομολογήσουμε ότι, Κύριοι,  ούτε σκεφτόμαστε ούτε πρόθεσή μας είναι να σας εξοντώσουμε, σας διαβεβαιώνουμε με τον κατηγορηματικό τρόπο ότι δεν θα το κάνουμε, τότε ο Κύριος θα πει: δεν σας πιστεύω, υποκρίνεστε, ψεύδεστε. Μόλις μπόρεσετε, θα το κάνετε. Να όμως που η κατοχή των πυρηνικών από τον Κύριο μας επιτρέπει να πούμε: Κύριε, όχι μόνο δεν θέλουμε, αλλά και να θέλαμε, δεν θα μπορούσαμε. Πριν προλάβουμε να κάνουμε και την παραμικρή κίνηση, μπορείτε να μας κάνετε κάρβουνο και στάχτη. Άλλωστε, γιατί δεν τον κάναμε όταν μπορούσαμε; Ή μήπως δεν μπορούσαμε ποτέ; Δεν μας το επέτρεψε η δειλία μας, ο τρόμος μας, η εθελοδουλεία μας; Όχι, βέβαια, δεν μας το επέτρεψε ο εμμενής κομμουνισμός, η ενίσχυση και η συνέχιση της ζωής.

Αλλά, φίλες και φίλοι, και να πειστεί ο ναζιστής Κύριος ότι δεν θέλουμε και δεν μπορούμε να τον εξοντώσουμε, αυτός πάλι θα μας εξοντώσει, όπως μας εξόντωνε, μας εξοντώσει και θα μας εξοντώνει. Η παράνοια, που λέγαμε, είναι μια παραφυάδα του ορθού λόγου. Διότι ο ορθός λόγος λειτουργεί παρά του νου, πέρα από τον νου του Κυρίου.  Ο  ορθός λόγος προστάζει το εξής: κανένα μέσο δεν θα αφήσουμε αχρησιμοποίητο ώστε να αυξηθεί η ισχύς μας, να μην καταλυθεί η Κυριαρχία. Χάσμα, άνοιγμα μεγαλύτερο από αυτό μεταξύ του μέσου και του σκοπού δεν μπορεί να υπάρξει. Αυτή είναι η Κυριαρχία. Ο εμμενής κομμουνισμός είναι η ταύτιση του μέσου και του σκοπού: η ενίσχυση της ζωής μέσω της ενίσχυσης της ζωής.

Τώρα θα σκεφτούμε κάτι άλλο. Ας υποθέσουμε ότι ο Μάρτιν Χάιντεγκερ ήταν τροφυσυλλέκτης, στην έρημο Καλαχάρι. Θα μπορούσε να σκεφτεί και να αναρωτηθεί ποτέ γιατί να υπάρχει το Είναι, γιατί να μην υπάρχει;  Όχι!

 Δεν θα το σκεφτόταν και δεν θα αναρωτιόταν ποτέ, εάν ήταν τροφοσυλλέκτης το 25.000 π. Χ. ή το 1977, ας πούμε. Το τι σκεφτόμαστε, το τι μπορούμε να σκεφτούμε δεν είναι ζήτημα σκέψης ή ευφυΐας. Διότι ισχύει αυτό που έλεγε ο Κάρολος: οι κοινωνικές συνθήκες της ζωής καθορίζουν τη συνείδηση και τη σκέψη. Εάν είναι έτσι, και κατά τη γνώμη μου είναι, θα πρέπει να εξετάσουμε το κομβικό μεταφυσικό ερώτημα: γιατι να μην υπάρχει το Είναι; Ο τροφοσυλλέκτης ή ο γεωργός της νεολιθικής εποχής δεν θα μπορούσε να σκεφτεί κάτι τέτοιο,, θα ήταν παντελώς μη νοητό, αδιανόητο και θα ήταν βέβαιος ότι αυτός που διατυπώνει αυτό το ερώτημα δεν πρέπει να είναι στα καλά του. Διότι ο τροφοσυλλέκτης και ο νεολιθικός σκέφτεται με όρους ύπαρξης, ενίσχυσης και συνέχισης της ύπαρξης, δεν μπορεί να σκεφτεί με όρους ανυπαρξίας και εκμηδένισης. Διότι το γιατί να υπάρχει το Είναι, μπορεί να διατυπωθεί και ως εξής: θα μπορούσε να μην υπάρχει. Εάν το Είναι είναι μια ανθρώπινη νοηματοδότηση, τότε, δεν θα υπήρχε μόνο εάν δεν υπήρχαν οι άνθρωποι. Αλλά οι άνθρωποι υπάρχουν. Εάν το Είναι είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι, το Είναι υπάρχει διότι υπάρχουν οι άνθρωποι. Εάν το Είναι δεν είναι ανθρώπινη νοηματοδότηση ούτε οι ίδιοι οι άνθρωποι, το Είναι γράφει στ’  αρχίδια του και τη νοηματοδότηση και τους ανθρώπους.

Η σκέψη ‘θα μπορούσε να μην υπαρχει το Είναι’, είναι μια σκέψη που έγινε σε έναν συγκεκριμένο πολιτισμό, μια συγκεκριμένη εποχή, είναι δηλαδή ένα ιστορικό φαινόμενο. Ο πολιτισμός αυτός, για τον δυτικό λέω, προήλθε από ποιμενικά φύλα, τα οποία δεν μπορούσαν να επιβιώσουν εάν δεν εξόντωναν τους γειτόνους τους, που ήταν και συγγενείς τους. Ο ανταγωνισμός είναι παιδί της εξόντωσης που μεγαλώνει και ανδρώνεται και γίνεται ο ίδιος εξόντωση: η λογική κατάληξη του ανταγωνισμού είναι η εξόντωση. Ο Κύριος σκέφτεται πάντα εξοντωτικά, εξολοθρευτικά· το ίδιο εξολοθρευτικά σκέφτηκαν, σκέφτονται και θα σκέφτονται και οι σύμβουλοί του, οι διανοοούμενοί του, οι φιλόσοφοι του. Και μόνο ένας που σκέφτεται εξολοθρευτικά μπορεί να διατυπώσει το μεταφυσικό ερώτημα του δυτικού πολιτισμού, που το ανάγει σε διαχρονικό και ανθρωπολογικό.

Ο Χάιντεγκερ σκεφτόταν εξολοθρευτικά, ήταν ναζιστής. Οι δεσμοί της μεταφυσικής με την εξόντωση είναι γερά σφυρηλατημένοι. Ό,τι και να πούνε περί του αντιθέτου, δεν με πείθουν, τον Θεό μπάρμπα να ‘χουν. Και δεν ήταν αφελής. Οι υπερασπιστές του ισχυρίζονται ότι ο ναζισμός του Χάιντεγκερ εντάσσονταν στη λογική της αυτοάμυνας. Η εξόντωση όμως των δεκάδων εκατομμυρίων ανέργων και νεαρών Γερμανών, και όχι μόνο ασφαλώς,  μας παρωθεί να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η ίδια μας η ύπαρξη είναι ένας κίνδυνος, τον οποίο ο Κύριος πρέπει να αντιμετωπίσει. Εάν είναι έτσι, τότε το ίδιο το Είναι,  τα πλήθη των ανθρώπων,  είναι ένας κίνδυνος και ότι η μόνη σωτηρία είναι η ανυπαρξία.

Η ανυπαρξία της ζωής. Ο Κύριος θα ηρεμήσει μόνο όταν δεν θα υπάρχει ζωή πάνω στον πλανήτη, άρα ούτε ο ίδιος. Τη σκέψη αυτή (εικάζω ότι θα) την έκανε ο Χάιντεγκερ. Και είπε το εξής σοφό, σε μια συνέντευξή του:

μόνο ένας θεός μπορεί πλέον να μας σώσει

Με δικά μας λόγια, το πούτσο κλαίγανε!

αύριο πάλι. και μη ξεχνάτε ότι η σκέψη είναι ποίηση και η ποίηση, δημιουργία.