φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
1.
Λένε ότι ο χαρακτήρας του ανθρώπου διαμορφώνεται μέσα στα τουλάχιστον τρία πρώτα χρόνια. Τείνω να ασπαστώ ασμένως την παραπάνω διαπίστωση. Η διαμόρφωση αυτή όμως ουδόλως καθορίζει οριστικά και αμετάκλητα τη ζωή του.
Δυο κλεφτρόνια, ένας ψηλός κι ένας κοντός, τρέχουν να ξεφύγουν από τους μπάτσους. Ο ψηλός έχει μεγαλύτερο δρασκελισμό και τρέχει πιο γρήγορα και τους ξεφεύγει. Τον κοντό τον πιάνουν: και μια ζωή μπαινοβγαίνει στη φυλάκα. Ο ψηλός σπουδάζει και γίνεται δικηγόρος. Πρόκειται για αληθινή ιστορία – συνέβη στις ΗΠΑ, στη δεκαετία του ‘5ο.
Δεν θα μας απασχολήσει το γιατί δεν έχουμε μνήμες από τα τρία πρώτα καθοριστικά χρόνια της ζωής μας ή εάν μπορούμε με κάποιον τρόπο (με LSD, λ.χ.) να θυμηθούμε κάτι, όπως κάποιοι διατείνονται. Είναι βέβαιο όμως ότι μέχρι τα τρία μας χρόνια έχουμε τιμωρηθεί, αν και πολλές φορές η τιμωρία δεν αναγνωρίζεται δια γυμνού οφθαλμού. Το σχολείο είναι τιμωρία αλλά δεν φαίνεται ως τέτοια. Αλλά και να φαινόταν, δεν θα ίδρωνε το αυτί κανενός και καμιάς. Γεννιόμαστε μέσα στην τιμωρία, μεγαλώνουμε με τιμωρία, αναπνέουμε τιμωρία, εγγράφεται η τιμωρία σε κάθε κύτταρο της ύπαρξής μας. Ο πολιτισμός μας είναι τιμωρητικός, οπότε, αναπόφευκτα, είμαστε θύματα και θύτες, είμαστε τιμωροί, χωρίς να το γνωρίζουμε πολλές φορές, είμαστε τιμωρητικές υπάρξεις, η τιμωρία διαποτίζει την ύπαρξή μας σε τέτοιο βαθμό ώστε να συγκαταλέγεται στην κατηγορία του αυτονόητου.
Έχουμε φτάσει στο σημείο να την θεωρούμε απαραίτητη. Πρόκειται για έναν ακόμα θρίαμβο της Κυριαρχίας, για μια ακόμα αποίκιση και της ψυχοσύνθεσης των Υποτελών αλλά και του μέλλοντος. Η τιμωρία έχει δηλητηριάσει πολλές αντιλήψεις μας, πολλές πρακτικές μας: ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ανατροφή, η κοινωνικοποίηση των νεοεισερχόμενων βαρβάρων στην κοινωνία, των παιδιών. Το ότι έχουν υπάρξει κοινωνίες μη τιμωρητικές θα πρέπει να το θεωρήσουμε βέβαιο. Η τιμωρία δεν είναι μια ανθρωπολογική σταθερά, είναι ένα ιστορικό φαινόμενο που εμφανίστηκε σε κάποιες κοινωνίες κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Δεν είναι του παρόντος να εξετάσουμε πότε και πως εμφανίστηκε στον δυτικό πολιτισμό· το μόνο που μπορώ να κάνω αυτή αυτή τη στιγμή είναι να διαβεβαιώσω ότι είναι ποιμενικής προέλευσης.
Το ότι η τιμωρία έχει σχέση με την καταστολή και τον εκφοβισμό με σκοπό την τροποποίηση μιας συμπεριφοράς που είναι ασύμβατη με κάποιες αξίες και αντιλήψεις που έχουν επικρατήσει, ας το λάβουμε υπόψη μας. Η λέξη τιμωρός δηλώνει αρχικά τον φύλακα της τιμής, όπου η τιμή, αρχικά, είναι η αποζημίωση, το πρόστιμο θα λέγαμε σήμερα για μια πράξη που έθεσε εν αμφιβόλω τον πλούτο, την ισχύ ή το κλέος, τη φήμη, κάποιου ισχυρού άνδρα (ποιμένα). Θα πούμε περισσότερα όταν θα ασχοληθούμε με την τιμή και την ποινή. Η οποία ποινή σημαίνει επίσης (και) τιμωρία – και εκδίκηση, αρχικά δήλωνε το πρόστιμο που πλήρωνε ο φονιάς στη οικογένεια του θύματος για να αποφευχθεί η αιματοχυσία.
Αναπόφευκτα, η τιμωρία έχει διαποτίσει και την κοινωνική ύπαρξη του Υποτελούς. Όσο συμπεριφερόμαστε τιμωρητικά, τόσο ενισχύουμε και διαιωνίζουμε την Ισχύ του Κυρίου ημών. Έχει διαποτίσει και τις αντιδράσεις μας, τις εξεγέρσεις μας, τις επαναστάσεις μας με αποτέλεσμα να κάνουμε μια οπή περιωπής στο νερό. Έχουμε φτάσει μάλιστα στο σημείο να εκλαμβάνουμε την εξέγερση ή την επανάσταση ως τιμωρία, ως ποινή, ως εκδίκηση. Η ήττα είναι μοιραία αναπόφευκτη.
2.
Φίλες και φίλοι, αν και ψάχνουμε μανιωδώς να βρούμε το επαναστατικό υποκείμενο, δεν το έχουμε βρει ακόμα και δεν πρόκειται να το βρούμε. Δεν υπάρχει ένα γενικά αποδεκτό επαναστατικό υποκείμενο, δεν υπάρχει ομοφωνία για το ποιός, ποιοί δηλαδή, θα κάνουν την κοινωνική επανάσταση. Θεωρώ ότι δεν το έχουμε βρει διότι ο τρόπος κι αυτό που ψάχνουμε να βρούμε, είναι λάθος, κατά τη γνώμη μου. Εάν η κοινωνική επανάσταση είναι η αλλαγή των σχέσεων μεταξύ μας και μεταξύ ημών και της φύσης, τότε το επαναστατικό υποκείμενο δεν μπορεί παρά να είναι μια κοινωνική σχέση, όχι μια αφηρημένη γενικά σχέση αλλά μια εμπράγματη και έμπρακτη σχέση. Μια σχέση που δεν διακηρύσσεται, δεν διεκδικείται, δεν χαρίζεται αλλά ασκείται και επιβεβαιώνεται καθημερινά.
Μιας και οι επαναστάτες δεν μπορεί, δεν γίνεται να μην είναι
φίλες και φίλοι, (καλή σας μέρα),
το ζήτημα της κοινωνικής επανάστασης και της τιμωρίας οφείλουμε πρώτα να το δούμε ως ζήτημα της φιλίας και της τιμωρίας. Πολλοί και πολλές ενδέχεται, μάλλον είμαι βέβαιος, ότι έχετε ενδοιασμούς και επιφυλάξεις κατά πόσο δύο ανθρώπινα πλάσματα μπορεί να είναι φίλοι, φίλες. Θα το παρακάμψω, προς στιγμήν, τόσο όσο αντέχω για να μη σκάσω. Και θα σας υπενθυμίσω έναν στοχασμό του αριστοκράτη Σαμφόρ (εκδ. Στιγμή, μετ. Π. Κονδύλης, σελ. 101):
‘ Τριών ειδών φίλους έχετε στον κόσμο’, έλεγε ο Μ. . .: ‘ τους φίλους που σας αγαπούν· τους φίλους που δεν γνοιάζονται για σας· και τους φίλους που σας μισούν’.
Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω εάν έχετε φίλους που σας αγαπούν· από τη πλευρά μου το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι θα έβλεπα τα ραδίκια ανάποδα τώρα εάν δεν υπήρχαν φίλοι και φίλες να με κρατήσουν στη ζωή. Είχα φίλους που δεν γνοιάζονταν για μένα και είχα και φίλους που με μισούσαν. Έχουν διαγραφεί με κόκκινο μελάνι εδώ και πολύ καιρό. Το πρόβλημα όμως επανέρχεται διαρκώς μιας και η οικοδόμηση μιας φιλικής σχέσης είναι πάντα μια πρώτη προτεραιότητα για μένα. Βιβλία ‘εχω’ μόνο και φίλους, τίποτα άλλο. Αλλά η οικοδόμηση μιας φιλικής σχέσης δεν είναι κάτι πολύ εύκολο. Και νομίζω ότι τα προβλήματα της σύναψης μιας φιλικής σχέσης είναι ακριβώς τα ίδια με τον πυρήνα των προβλημάτων της κοινωνικής επανάστασης.
Η φιλία, λένε, χτίζεται με δώρα· βασίζεται δηλαδή στη γενναιοδωρία. Κάποιος, κάποια παίρνει την πρωτοβουλία, αν και σπανίως ξεκινάει ταυτόχρονα, κοινή συναινέσει, που λένε. Υπάρχει όμως ο κίνδυνος η γενναιοδωρία να μετεξελιχτεί σε μεγάλο πρόβλημα. Και θα σας πω γιατί. Η εγκαθίδρυση μιας φιλικής σχέσης δεν είναι απαλλαγμένη από συγκρούσεις, σε καμιά περίπτωση. Όταν προσεγγίζονται δύο άνθρωποι προσεγγίζονται δύο κόσμοι, αντιλήψεις διαφορετικές, εμπειρίες διαφορετικές, φιλοδοξίες, προσδοκίες, ματαιώσεις, ασυνείδητος σαδισμός και μαζοχισμός, φθόνος και χαιρεκακία και άλλα πολλά. Όταν προσεγγίζονται δύο άνθρωποι, προσεγγίζονται και δύο προάνθρωποι, ας μην το ξεχνάμε. Πέρα από την ανθρωπολογική πτυχή του ζητήματος, υπάρχει και πολιτισμική, η χαρακτηρολογική δηλαδή. Εάν κάποιος είναι χαριστικός, του αρέσει να δίνει, και ο άλλος είναι αρπακτικός, του αρέσει να αρπάζει, είναι δύσκολο να συμπηχθεί μια φιλική σχέση.
Κι αυτό το πρόβλημα το αντιμετωπίζουμε πολύ συχνά. Διότι ο αρπακτικός χαρακτήρας νομίζει ότι στο πρόσωπο του γενναιόδωρου βρήκε το τέλειο θύμα. Αλλά ο γενναιόδωρος βλέπει πιο καθαρά, μιας και εφαρμόζει, συνειδητά ή ασύνειδα, ένα κινέζικο αξίωμα της διεξαγωγής του πολέμου:
δεν υπάρχει πιο μεγάλη δύναμη από το να παριστάνεις τον αδύναμο
διότι ο δυνατός, λόγω της έπαρσής του, αποκαλύπτει τον χαρακτήρα του και φτάνουμε στο σημείο ο αδύναμος να γνωρίζει τον δυνατό αλλά όχι και ο δυνατός τον αδύναμο· κατά συνέπεια, με τη πρώτη σύγκρουση, ο δυνατός θα φάει τα μούτρα του.
Τι κάνουμε σε αυτή την περίπτωση; Η διαδικασία της εγκαθίδρυσης μιας φιλικής σχέσης διακόπτεται, εμείς την διακόπτουμε. Δεν είμαστε μαλάκες. Τι είναι όμως αυτό; Είναι τιμωρία;
Όχι, φίλες και φίλοι, δεν είναι τιμωρία. Το τι είναι μας το λένε τα παραμύθια. Λέμε, διαβάζουμε παραμύθια στα παιδιά μας όχι μόνο για να γνωρίζουν το Τέρας μέσα τους αλλά και να (ανα)γνωρίσουν το Τέρας των άλλων. Τα βοηθάμε δηλαδή να μάθουν να αναγνωρίζουν την πονηριά και τη κακία του κόσμου τούτου, και ίσως κάθε κόσμου, και να προστατεύονται από αυτήν. Ή μήπως νομίζετε ότι δεν υπάρχει πονηριά και κακία; Η διακοπή της διαδικασίας της οικοδόμησης μιας φιλικής σχέσης αποσκοπεί στο να μας προστατεύσει από την πονηριά και την κακία των άλλων, δεν είναι τιμωρία. Ενδέχεται να εκληφθεί από τον άλλον, από την άλλην, ως τιμωρία· θα πρέπει όμως να γνωρίζουμε ότι αυτές οι τριβές, οι παρεξηγήσεις και οι συγκρούσεις, που είναι αδύνατον να έχουν ευάρεστη κατάληξη και να ανεβάσουν τη σχέση σε ένα άλλο πιο ποθητό και ευχάριστο επίπεδο, είναι κουραστικές. Και κάθε δεκαετία που περνάει γίνονται πιο κουραστικές, οπότε και η διαδικασία της σύμπηξης της φιλικής σχέσης τελειώνει ολοένα και πιο γρήγορα.
Διότι πεθαίνουμε από κούραση, όχι από τίποτα άλλο. Κουραζόμαστε που ζούμε, δεν μπορούμε να απαλλαχτούμε από αυτή την κούραση, οπότε λέμε, δε γαμιέται, όσο ζήσαμε, ζήσαμε.
Κούραση και φιλία είναι παντελώς ασύμβατα. Ζούμε για να ξεκουράζουμε, όπως μπορούμε κάθε φορά, τους φίλους, ζούμε για να μας ξεκουράζουν οι φίλοι.
Κουράστηκα. Αύριο πάλι (κοινωνική επανάσταση και κούραση) Μέχρι τότε, μην ξεχνάτε, σας παρακαλώ, ότι η σκέψη είναι ποίηση και η ποίηση δημιουργία. Και η δημιουργία ξεκουράζει.
Σχολιάστε ελεύθερα!