φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Σήμερα θα καταπιαστούμε με τη λέξη έτοιμος· η μελέτη της θα μας βοηθήσει να μάθουμε πολλά για τον Κύριο, μιας και είναι δική Του η λέξη. Ο Κύριος είναι έτοιμος σημαίνει ‘ο Κύριος είναι ετοιμοπόλεμος’ , είναι προετοιμασμένος για πόλεμο. Αφορμή για το σημερινό σημείωμα είναι οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Κράτους των τελευταίων μηνών και ημερών (Ξένιος Ζεύς, Villa Amalia, κλπ), οι στρατιωτικές επιχειρήσεις οι οποίες γίνονται για να εκδιωχθούν από μια περιοχή οι τελευταίες δυνάμεις ηττημένου, ή θεωρουμένου ως ηττημένου, αντιπάλου. Ο Κύριος δεν είναι απλώς πολεμιστής, είναι πολεμιστής που προετοιμάζεται διαρκώς και συνεχώς, ο Κύριος είναι πάντα ετοιμοπόλεμος πολεμιστής.
Η λέξη έτοιμος είναι μια αρχαιότατη λέξη της αρχαίας ελληνικής. Πριν εξετάσουμε τις αρχαιότερες μαρτυρίες, την αρχική της μορφή και σημασία και παρακολουθήσουμε τη σημασιολογική της εξέλιξη, ας επισημάνουμε ότι στις μέρες μας η λέξη παραπέμπει σε μια πράξη του μέλλοντος· η σημασία αυτή είναι κατάλοιπο της αρχικής σημασίας ενός όρου σχετικού με τον έλεγχο του μέλλοντος, με την αποίκιση του μέλλοντος από τον Κύριο. Και γνωρίζουμε ότι ο βασικός τρόπος ελέγχου και αποίκισης του μέλλοντος είναι ο πόλεμος.
Ο έτοιμος είναι αυτός ο οποίος μπορεί να επιτελέσει κάποιον σκοπό ή να εκπληρώσει κάποιον προορισμό (είμαι έτοιμος για τις εξετάσεις). Για να μπορεί να τα κάνει αυτά πρέπει να φέρει σε πέρας κάποιες προεργασίες ή άλλες ενέργειες – αυτή είναι η προ-ετοιμασία (να μελετήσει, να διαβάσει). Ο έτοιμος είναι αυτός που βρίσκεται λίγο πριν από την πραγματοποίηση μιας ενέργειας, ενός σχεδίου (είμαι έτοιμος να φύγω). Έτοιμος είναι αυτός που έχει τη διάθεση να πραγματοποιήσει κάτι (είμαι έτοιμος να σε βοηθήσω). Έτοιμος είναι αυτός που έχει ενδείξεις ότι θα ακολουθήσει κάτι ευχάριστο ή δυσάρεστο (είμαι έτοιμος να σε ακούσω). Ο έτοιμος λοιπόν είναι ολοφάνερα προσανατολισμένος προς το μέλλον. Όλες αυτές οι σημασίες προέρχονται από τη βασική σημασία του επιθέτου κατά την κλασική και ελληνιστική εποχή: ο παρεσκευασμένος, ήτοι ο προετοιμασμένος, ο κατάλληλος για άμεση χρήση. Δηλώνει επίσης τον πρόθυμο, τον ενεργητικό, τον ταχύ· σε νοητικά συμφραζόμενα, σημαίνει ‘δραστήριος, γρήγορος, εύστροφος, ευέλικτος, οξύνους’. Όλες αυτές οι σημασίες προέρχονται από την κύρια σημασία του επιθέτου στην Ιλιάδα.
Εδώ εντοπίζουμε τις αρχαιότερες μαρτυρίες της εξεταζόμενης λέξης. Διαβάζουμε το επίθετο ετοίμος (>έτοιμος) 6 φορές στην Ιλιάδα και 12 στην Οδύσσεια. Διαβάζουμε επίσης και το ρήμα ετοιμάζω/ετοιμάζομαι: 3 φορές την Ιλιάδα (Α 118 Κ 571 Τ 197) και 1 στην Οδύσσεια (ν 184) και σημαίνει ό,τι και σήμερα (ετοιμάζω, ετοιμάζομαι).
Τρεις φορές στην Ιλιάδα και 11 στην Οδύσσεια, διαβάζουμε το επίθετο σε στερεότυπη φράση σχετική με την προετοιμασία και κατανάλωση του γεύματος (κρέατος, ασφαλώς), το οποίο ήταν θέμα πρωτοκόλλου με έντονο κοινωνικό συμβολισμό. Σε αυτά τα γεύματα κατανάλωσης κρέατος συμμετείχαν μόνο οι αρχηγοί των συνασπισμένων στρατευμάτων, οι οποίοι ήταν σύμβουλοι του ισχυρότερου, αυτού που είχε υπό τις διαταγές του τους περισσότερους πολεμιστές, του Αγαμέμνονα. Να η στερεότυπη φράση:
οι δ’ επ’ ονείαθ’ ετοίμα προκείμενα χείρας ιαλλον
την οποία οι Καζαντζάκης-Κακριδής μεταφράζουν,
Και εκείνοι ευτύς ομπρός τους στα έτοιμα φαγιά τα χέρια απλώσαν.
Στον Ξ 53, η φράση ‘ταύτα γ’ ετοίμα τετεύχαται’ σημαίνει ‘όλα αυτά έχουν εκπληρωθεί’. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις (και θ 384) που παραθέσαμε το επίθετο αναφέρεται στο παρόν και σημαίνει ‘άμεσος’. Στις άλλες δύο περιπτώσεις (Ι 425 και Σ 96) αναφέρεται στο μέλλον και σημαίνει ‘βέβαιος, σίγουρος’.
Η μορφολογία του επιθέτου συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι είναι ένα nomen actionis, ένα όνομα δηλαδή που δηλώνει πράξη. Για ποια πράξη όμως πρόκειται; Ο μόνος τρόπος να την εντοπίσουμε είναι να εξετάσουμε την ετυμολογία της λέξης. Η λέξη όμως είναι τόσο αρχαία ώστε οι ενδείξεις που διαθέτουμε είναι απελπιστικά λίγες και ασαφείς. Ο Σταματάκος σηκώνει τα χέρια του· ο Πανταζίδης και ο Κοφινιώτης το συσχετίζουν με το ετὐμος, έτυμος (αληθινός)· οι Chantraine και Frisk δεν είναι βέβαιοι, έχουν επιφυλάξεις εάν θα πρέπει να το συσχετίσουν με τη λέξη *ετός που εντοπίζεται στο ρήμα ετάζω, το οποίο επιβιώνει στο νεοελληνικό εξετάζω (εξετάζω, αναζητώ, δοκιμάζω)· ο Hofmann είναι πιο βέβαιος. Ας δούμε λοιπόν τη λέξη *ετός (ο αστερίσκος δηλώνει ότι η λέξη δεν μαρτυρείται σε κείμενο αλλά τη συνάγουμε εμμέσως).
Προέρχεται από το *se-tos, όπου το -τος είναι δεικτικό μόρφημα (αυ-τός, ου-τος, κλπ). Το se- είναι το μόρφημα es που το εντοπιζουμε στο ρήμα ειμί (*εσμί, εστί, εσμέν, κλπ). Το αρχικό s μετεξελίχθηκε κατά τη μυκηναϊκή εποχή στον δασύ φθόγγο h που αργότερα σιγήθηκε αλλά δηλώνεται στη γραφή με τη δασεία. Το ετοι- του επιθέτου ετοίμος είναι τοπική πτώση, οπότε σημαίνει αυτός που είναι εκεί. Έτσι, το επίθετο ετοίμος σημαίνει αυτός που είναι εκεί και πρόκειται να επιτελέσει μια πράξη (-μος).
Ποιος είναι αυτός; Που βρίσκεται; Ποια πράξη πρόκειται να επιτελέσει;
Μήπως είναι ο πολεμιστής; Μήπως βρίσκεται στο πεδίο της μάχης και πρόκειται να πολεμήσει;
Την απάντηση στα ερωτήματα αυτά θα μας την δώσει η μελέτη του μορφήματος *es σε ένα προσεχές σημείωμα: εγώ ειμί ο ών: περί ουσίας και περιουσίας (ισχυρίζεται ο Κύριος).
Σχολιάστε ελεύθερα!