η μεταφορά (και η λατρεία) της έκρηξης

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η αναμονή και η προσδοκία της κοινωνικής έκρηξης από πολλούς και πολλές μας παρωθεί να ασχοληθούμε με τη μεταφορά και τη λατρεία της έκρηξης και να αναρωτηθούμε εν τέλει τι είναι αυτή η κοινωνική έκρηξη. Η  έννοια της έκρηξης έχει αποικίσει το δυτικό φαντασιακό ήδη από τις πρώτες

 μέρες της εμφάνισης του φαινομένου: όταν λέμε έκρηξη εννοούμε την έκρηξη της πυρίτιδας, κατά συνέπεια η έκρηξη εμφανίζεται πρώτη φορά με τους πρώτους κανονιοβολισμούς στη δυτική Ευρώπη, μετά το 1300. Η νεοελληνική ‘έκρηξη΄δεν προέρχεται από την αρχαιοελληνική (έκρηξις) αλλά είναι σημασιολογικό δάνειο από το γαλλικό explosion. Η αρχαιότερη μαρτυρία της λέξης έκρηξις ανάγεται στον Αριστοτέλη (Περί κόσμου, 395a, ‘ έκρηξις του νέφους’ ) και δηλώνει το απότομο άνοιγμα, ενώ στη μεσσαιωνική συλλογή Ιππιατρικά  η έκρηξις δηλώνει το αιφνίδιο σπάσιμο ενός αποστήματος. Αλλά η έκρηξη (explosion) είναι κάτι άλλο: υπάρχει μεν το στοιχείο του ακαριαίου (το οποίο έγινε αιφνίδιο) αλλά η σημασιολογική βαρύτητα έγκειται αλλού: στην Ισχύ.  Εάν λοιπόν η έκρηξη είναι μια ακαριαία (αιφνίδια) εμφάνιση της Ισχύος, η κοινωνική έκρηξη δεν μπορεί παρά να είναι κι αυτή μια ακαριαία και αιφνίδια εμφάνιση της Ισχύος. Είναι όμως;  Θα δούμε ότι δεν είναι. Διότι το στοιχείο που υπερισχύει στη μεταφορά δεν είναι αυτό της Ισχύος ούτε του ακαριαίου αλλά του αιφνίδιου,του μη αναμενόμενου, της έκπληξης.

Η έκρηξη είναι μεν ακαριαίος  μετασχηματισμός, ολικός ή μερικός,  μιας ουσίας σε αέρια, αλλά δεν είναι καθόλου αιφνίδιος. Άλλο το ακαριαίος άλλο το αιφνίδιος. Πως έγινε αυτό το μπερδεway; Οφείλεται στο εξής: Εκλάβαμε το ηφαίστειο ως κανόνι και μιλάμε για έκρηξη ηφαιστείου. Η οποία είναι αίφνίδια, μη αναμενόμενη. Αλλά η έκρηξη της πυρίτιδας στο μεσαιωνικό κανόνι και μετά στον τετράχρονο κινητήρα του τέλους του 19ου αιώνα κάθε άλλο παρά αιφνίδια είναι: είναι μεν ακαριαία αλλά είναι συνειδητή και προγραμματισμένη. Αιφνίδιο (και ακαριαίο) είναι επίσης το ξεσπασμα του θυμού και της οργής κι αυτό μας επιτρέπει να μιλάμε για έκρηξη του θυμού ή της οργής. Αιφνίδιο (και ακαριαίο) είναι και το ξεσπασμα, η εκδήλωση, η έναρξη  μιας πυρκαγιάς, ενός πολέμου, ενός διπλωματικού επεισοδίου μιας πολιτικής κρίσης, μιας εξέγερσης (έκρηξη πολέμου, κλπ).

Η έκρηξη όμως δεν είναι μόνο ακαριαίος, και μεταφορικά αιφνίδιος, μετασχηματισμός μιας ουσίας, της πυρίτιδας ή της βενζίνας λόγου χάριν, σε αέρια. Τα αέρια αυτά αποκτούν έναν όγκο κατά πολύ μεγαλύτερο από τον αρχικό κι αυτό γίνεται με ισχυρό κρότο και ισχυρά μηχανικά αποτελέσματα. Ακούγεται έναν εκκωφαντικός κρότος και το βλήμα ή το πιστόνι εκσφενδονίζονται. Το ίδιο συμβαίνει και με την έκρηξη της ατομικής βόμβας. Έτσι λένε γεννήθηκε και το σύμπαν, μετά από μια μεγάλη έκρηξη, την big bang, στην οποία  ο σπινθήρας, το μπουζί ήταν ο Θεός. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ο Θεός είναι μπουζί αλλά, ας μου επιτραπεί, εγώ δεν πιστεύω σε αυτό το παραμύθι, θα το δούμε μια άλλη μέρα. Η θεωρία της μεγάλης έκρηξης είναι το επιστημολογικό  αποτέλεσμα της μεγάλης έκρηξης της ατομικής βόμβας, της λατρείας της έκρηξης μιας και συνδυάζει πολλές άλλες λατρείες τη δύσης: τη λατρεία του ακαριαίου, του αιφνίδιου, της Ισχύος, της καταστροφής και της εξόντωσης. Να σκεφτούμε μόνο ότι για να πάμε από το σπίτι μας στο περίπτερο για τσιγάρα, καπότες και σοκολάτες, πάμε μόνο χάριν χιλιάδων εκρήξεων. Πίσω από κάθε τι βρίσκειται μια έκρηξη, άρα πίσω κι από τη δημιουργία και της καπότας και του σύμπαντος.

Παραθέτω κάποιους στίχους από τον Μαινόμενο Ορλάνδο (Orlando furioso) του Λουντοβίκο Αριόστο (Ludoviko Ariosto, 1474-1533) για να δούμε ότι πίσω από τη λατρεία της έκρηξης εντοπίζουμε την έκπληξη και τον τρόμο που προκαλούσαν οι πρώτοι κανονιοβολισμοί (άσμα 9, 75):

Dietro lampeggia a guisa di baleno,

dimanzi scoppia, e manda in aria il tuono.

Trieman le mura, e sotto i pie il terreno;

il ciel rimbomba al paventoso suono.

L’ ardente stral, che spezza e venir meno

fa cio ch’ incontra, e da a nessun perdono,

sibila e stride; ma, come e il desire

di quel brutto assasin, non va a ferire

Πίσω λάμπει όπως η αστραπή

μπροστά εκρήγνυται και στέλνει στον αέρα τη βροντή

τρέμουνε τα τείχη και κάτω από τα πόδια η γη

ο ουρανός αντιλαλεί τον τρομακτικό θόρυβο

το πύρινο βλήμα που κομματιάζει

το κάνει σε ό,τι συναντά και δε δίνει σε κανένα συμπάθιο

σφυρίζει και τσιρίζει, αλλά, όπως και η επιθυμία

του άσχημου δολοφόνου, δε πληγώνει (δηλ. κατακρεουργεί).

 Θα συνεχίσω Δευτέρα πρωί – μα την Παναγία!