η κατάρρευση του φορολογικού Κράτους

    φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

    Υποστηρίζω, φίλες και φίλοι, ότι ο 21ος αιώνας, και ο 22ος ασφαλώς, θα είναι μια πολύ ταραγμένη περίοδος του δυτικού πολιτισμού, της σημερινής Οικουμένης, της Γης δηλαδή που έγινε οίκος, ένα φρούριο όπου οι φρουριοκράτες Κύριοι (η λέξη bourgeois σημαίνει ‘φρουριοκράτης’)  επιτηρούν

 στενότατα και καθημερινά τους υποτελείς Παραγωγούς και όχι μόνο. Η διαπίστωση αυτή δεν είναι πρόβλεψη αλλά πρόγνωση: εάν η πρόβλεψη αναφέρεται σε μελλοντικά γεγονότα τα οποία τοποθετούνται στον χρόνο –  και τον χώρο – το ένα μετά το άλλο,  η πρόγνωση είναι η εστίαση στις τάσεις του παρόντος – ο Τσόρτσιλ έγραψε ότι οι τάσεις είναι πιο σημαντικές από τα επεισόδια. 

     Δυο από τις πιο σημαντικές τάσεις του παρόντος (και του μέλλοντος) είναι η συρρίκνωση του καπιταλισμού και η από αυτήν, αλλά όχι μόνο, προκαλούμενη συρρίκνωση του Κράτους. Θα ήθελα να διευκρινίσω εν παρόδω ότι τα συμπεράσματα και οι εκτιμήσεις στις οποίες καταλήγω δεν ερείδονται σε προκηρύξεις και κείμενα των αναρχικών, αντιεξουσιαστών, μαρξιστών αλλά σε διαπιστώσεις θεωρητικών υπηρετών του Κυρίου ημών  καπιταλιστή. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι μαθαίνεις πιο πολλά από τους νεοφιλελεύθερους οικονομολόγους και θεωρητικούς, και τους προδρόμους τους, παρά από την αναρχική και  μαρξιστική φιλολογία περί Κράτους, η οποία είναι απελπιστικά ελλιπής, όπως θα δούμε στη συνέχεια. 

    Εάν ο Joseph Schumpeter ήταν βέβαιος, το 1918, σε ένα ολιγοσέλιδο κείμενο ότι το φορολογικό Κράτος θα καταρρεύσει (μεταφρασμένο ως ‘Η κρίση του φορολογικού Κράτους’, International Economic Papers, 1954, no 4, New York, Macmillan – όποιος, όποια το βρει του/της  στέλνω την άλλη μέρα ένα μπουκάλι τσίπουρο), εμείς σήμερα θα πρέπει να είμαστε ακόμα πιο βέβαιοι ότι η παραπάνω πρόγνωση  θα πραγματοποιηθεί στις μέρες μας. Και όταν λέω ‘στις μέρες μας’ εννοώ τα επόμενα είκοσι, τριάντα χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι ενδέχεται να ζήσω, εάν δεν τα τινάξω νωρίτερα, ένα τόσο σημαντικό συμβάν. Σήμερα, θα καταπιαστούμε με αυτό το ζήτημα: τι μας παροτρύνει να υποστηρίζουμε ότι μια κατάρρευση του φορολογικού Κράτους είναι βέβαιη; Τι είναι αυτό το ‘φορολογικό’; Για να διατυπώσουμε μια απάντηση  σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να κάνουμε μια άκρως συνοπτική αναδρομή στη γένεση και εξέλιξη του φορολογικού κράτους και στη συνέχεια θα δούμε τη μελλοντική του πορεία. Υπάρχει βέβαια ένα μείζον πρόβλημα: εάν το Κράτος μπορεί να υπάρξει μόνο με τη φορολογία, η κατάρρευση του φορολογικού Κράτους θα ταυτίζεται με την κατάρρευση του Κράτους; Η απάντηση δεν μπορεί να είναι παρά καταφατική: Κράτος χωρίς φόρους δεν γίνεται! ‘Αρα;

Ο  (νεο-)μαρξιστής ιστορικός Perry Anderson με το βιβλίο του ‘ Το Απολυταρχικό Κράτος’ με έπεισε ότι το καπιταλιστικό Κράτος συνιστά μετεξέλιξη του απολυταρχικού Κράτους,  το οποίο εμφανίστηκε κατά τον 16ο αιώνα και ήταν το  τελικό προϊόν μιας ιδιαίτερα ταραγμένης εποχής, του 14ου και 15ου αιώνα, το κύριο χαρακτηριστικό της οποίας ήταν η μακροχρόνια κρίση του φεουδαρχικού τρόπου παραγωγής. Το απολυταρχικό κράτος εμφανίζεται ως μέσον (αυτο)άμυνας, άρα ισχυροποίησης,  των πιο ισχυρών φεουδαρχών. Το απολυταρχικό Κράτος (των μοναρχών)  κατέστρεψε την πυραμιδοειδή Κυριαρχία των χωροδεσποτών, με αυτό τον τρόπο όμως συνέβαλε στην περαιτέρω όξυνση της κρίσης των μεσαιωνικών κοινωνικών σχηματισμών. Εκείνο που δεν πρέπει να λησμονούμε επ’ ουδενί είναι ότι το απολυταρχικό Κράτος εμφανίζεται εν μέσω πολέμων και συγκροτείται για τον πόλεμο. Το Κράτος δηλαδή ήταν αρχικά μόνο ο στρατός! Και συγκροτείται μέσω της φορολογίας επί των υποτελών Κυρίων, έως ότου εξαφανιστούν από προσώπου Γης με την επέλαση του Κεφαλαίου, οι οποίοι βεβαίως φορολογούν επί το επαχθέστερον τους Υποτελείς δουλοπάροικους.  Δεν θα μπορούσε να υπάρξει Κράτος, και δεν μπορεί να υπάρξει,  χωρίς φορολογία. Πόλεμος λοιπόν και φορολογία: εάν το καπιταλιστικό Κράτος μείνει με δύο μηχανισμούς (‘Υπουργεία’), θα είναι αυτοί που σχετίζονται με την διεξαγωγή του πολέμου (διακρατικού και κοινωνικού) και την αρπαγή του κοινωνικού πλούτου (φορολογία) – το καπιταλιστικό λοιπόν Κράτος θα επιστρέψει στις απολυταρχικές ρίζες του.

Το απολυταρχικό Κράτος μετεξελίχθηκε σε καπιταλιστικό όταν οι καπιταλιστές αντιλήφθηκαν ότι η αγορά, οι ιδιωτικές χρηματικές συναλλαγές των καπιταλιστών,  αδυνατούσε να αναλάβει υπηρεσίες απαραίτητες για την κυκλοφορία του κεφαλαίου. Ποιός καπιταλιστής θα μπορούσε, για παράδειγμα, να κατασκευάσει τη σιδηροδρομική γραμμή που θα συνέδεε της ανατολικές με τις δυτικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών; Αυτό το έργο θα μπορούσε να το αναλάβει το Κράτος μέσω της φορολόγησης (και του χρέους, θα το δούμε παρακάτω) των καπιταλιστών και όχι μόνο. Αυτή τη μετεξέλιξη την έζησε ο Μαρξ και ό,τι ενδιαφέρον έγραψε για το Κράτος περιορίζεται σε αυτό. Μήπως κάνω λάθος;

Αυτή όμως ήταν η αρχή. Διότι με την πάροδο του καπιταλιστικού χρόνου το Κράτος ανέλαβε πολλές άλλες υπηρεσίες και καθήκοντα. Πίνω ένα καφεδάκι και επανέρχομαι. Λοιπόν, εκτός από τον στρατιωτικό-κατασταλτικό μηχανισμό,τον φορολογικό, τον διοικητικό, το Κράτος δεν θα μπορούσε να μην αναλάβει τις συγκοινωνίες, τις επικοινωνίες, την πολεοδομία, τη  στέγαση, την ύδρευση, την παιδεία, την υγεία. Η διαδικασία αυτή επιταχύνθηκε σε εποχές κρίσης – κυρίως κατά τον Μεσοπόλεμο. Εκείνη την εποχή, η διεύθυνση της οικονομίας έγινε το κατ΄εξοχήν μέλημα του Κράτους (κεϊνσιανισμός αλλά και σοσιαλισμός, μην το ξεχνάμε. . .): η αντιμετώπιση της ύφεσης και της κρίσης μπορούσε να διεκπεραιωθεί επιτυχώς όχι από την αγορά, από τους ίδιους τους καπιταλιστές,  αλλά μόνο από το ίδιο το Κράτος.  Μετά τον Δεύτερο μεγάλο πόλεμο, συνέχεια του Πρώτου, το Κράτος φορτώθηκε και με άλλες υποχρεώσεις. Η πιο σημαντική ήταν η επιστημονική έρευνα και η ενίσχυση της εφαρμογής της τεχνοεπιστήμης από την καπιταλιστική παραγωγή. Μόνο τα κρατικά Πανεπιστήμια και Πολυτεχνεία μπορούσαν να αναλάβουν αυτό το έργο. Επίσης, η επέκταση της ρυθμιστικής κοινωνικής πολιτικής (το κράτος πρόνοιας, ευημερίας  – επιδόματα ανέργων, στέγασης, παιδιών, αναπήρων, κλπ, κλπ) εκτυλίχθηκε κατά την χρυσή εποχή του καπιταλισμού (1948 -1973), κατά την οποία, για μια ολόκληρη σχεδόν γενιά δηλαδή,  το παγκόσμιο ΑΕΠ αυξανόταν κάθε χρόνο κατά 5%!

Το Κράτος είναι ένας οίκος – αυτό υπαινίσσεται ο όρος δημόσια οικονομικά. Τι είναι τα δημόσια οικονονικά; Είναι η διαχείριση των εσόδων και των εξόδων, των δαπανών του Κράτους. Εάν υπάρχουν έσοδα, φόροι δηλαδή, όλα βαίνουν καλώς. Το Κράτος μπορεί και δαπανά και φέρει σε πέρας αποτελεσματικά τη λειτουργία όλων των επιμέρους μηχανισμών που το συγκροτούν. Εάν όμως δεν υπάρχουν έσοδα; Τότε θα κάνει αυτό που κάνει και ο μεμονωμένος καπιταλιστής: θα δανειστεί. Με τόκο ασφαλώς. Τι είναι ο τόκος; Είναι το μέρος της λείας από την αρπαγή επιπλέον κοινωνικού πλούτου – οι φόροι. Κατά συνέπεια, το κρατικό χρέος ξεπληρώνεται μόνο με φόρους – εάν δεν αρκούν οι υπάρχοντες,  θα πρέπει να αυξηθεί η φορολογία, τόσο του Κεφαλαίου όσο και των Υποτελών.

Το 1973 όμως η χρυσή εποχή του καπιταλισμού τελειώνει και εγκαινιάζεται μια εποχή κρίσης με σύντομα διαλείμματα ανάπτυξης, η οποία διαρκεί μέχρι τις μέρες μας και θα διαρκέσει και στο μέλλον, Όλος ο 210ς αιώνας θα είναι μια διαρκή κρίση – αλλά μια διαρκής κρίση δεν είναι πια κρίση, είναι κάτι άλλο. Εγώ το ονομάζω συρρίκνωση του καπιταλισμού. Και θεωρώ ότι θα πρέπει να την αποδώσουμε στην  επέκταση και την ενίκευση της τεχνοεπιστήμης στην καπιταλιστική παραγωγή. Αυτό σημαίνει ότι ο κοινωνικός πλούτος, ο τεράστιος σωρός των εμπορευμάτων, θα παράγεται ολοένα και πιο γρήγορα, ολοένα και από λιγότερα εργατικά χέρια. Η συρρίκνωση δεν είναι μια ύφεση, μια παροδική κρίση που πρέπει να αντιμετωπίσει το Κράτος. Είναι κάτι άλλο.

Αυτό το κάτι άλλο το συνειδητοποίησαν πρώτοι οι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι και θεωρητικοί (Σχολή του Σικάγο – Χάγιεκ, Φρίντμαν). Οι Κύριοι αυτοί αντιλήφθηκαν εγκαίρως ότι το Κράτος ενδέχεται να γονατίσει από τα πολλά άχθη που έχει φορτωθεί και καλό θα ήταν να πετάξει πολλά από αυτά, να περιοριστεί δηλαδή. Εάν δεν θυμόσταστε να σας υπενθυμίσω ότι ο Μίλτον Φρίντμαν ήταν μέλος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνώμων επί προεδρίας Ρίγκαν (1980-1988), κατά τη διάρκεια της οποίας επιχειρήθηκε ο περιορισμός του Κράτους – στην Αγγλία επιχειρήθηκε από την Μαργκάρετ Θάτσερ. Το έργο δεν ολοκληρώθηκε – δεν ξεχάστηκε όμως! 

Μετά από αυτήν την προσπάθεια, επιχειρήθηκε να  αυξηθεί η καπιταλιστική παραγωγή μέσω της πίστωσης, μέσω των καταναλωτικών, στεγαστικών και άλλων δανείων. Πριν από λίγα χρόνια, η στρατηγική αυτή κατέρρευσε παταγωδώς, με το κρατικό χρέος να διογκώνεται. Πως θα πληρωθεί το κρατικό χρέος; Πως θα πάψει να υπάρχει κρατικός δανεισμός;  Το κρατικό χρέος θα πληρωθεί μέσω της αύξησης της φορολογίας των Υποτελών. Το κρατικό χρέος θα πάψει να υπάρχει μόνο εάν περιοριστεί δραστικά το Κράτος με καταργήσεις μηχανισμών και ιδιωτικοποιήσεις που θα συμβάλλουν στην αύξηση της κερδοφορίας. Όλα αυτά με φόντο την επιτάχυνση της συρρίκνωσης του καπιταλισμού, που επιταχύνεται επιπλεόν με την αποπληρωμή του κρατικού χρέους μέσω της αύξησης της φορολογίας των Υποτελών.

Η αρχή αυτής της διαδικασίας της αποπληρωμής του κρατικού χρέους μέσω της αύξησης της φορολογίας έγινε στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό και όχι μόνο –  υπάρχουν κι άλλα γουρούνια που πρέπει να πληρώσουν με το λίπος τους.  Δεν υπάρχει καμιά απολύτως αμφιβολία ότι αυτή η στρατηγική θα εφαρμοστεί, αργά ή γρήγορα, σε όλες τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες.  Ο Κύριος το έχει συνειδητοποιήσει με περισσή ενάργεια: Για να επιβιώσει το Κράτος θα πρέπει πολλές, πάρα πολλές από τις υπηρεσίες που έχει αναλάβει  να τις ξεφορτωθεί διότι το μέλλον των κρατικών εσόδων είναι εφιαλτικό. Όσο λιγότερα έσοδα θα έχει, κι αυτό είναι βέβαιο λόγω της συρρίκνωσης του καπιταλισμού, τόσο πιο πολύ θα περιορίζεται, θα αποσύρεται δηλαδή ολοένα και απο περισσότερα κοινωνικά πεδία, τα οποία ή θα εγκαταλείπονται ή θα αναλαμβάνονται από τους καπιταλιστές.

Να το δράμα του Κυρίου: εάν δεν περιοριστεί δραστικά,  το Κράτος θα καταρρεύσει. Εάν περιοριστεί, όχι μόνο δεν θα μπορεί να επιτηρεί και να διαχειρίζεται πολλά κοινωνικά πεδία (΄κοινωνικά προβλήματα΄) αλλά και θα συμβάλλει στην περαιτέρω συρρίκνωση του καπιταλισμού. Μία διέξοδος, που χειροτερεύει την κατάσταση, είναι η εκκαθάριση των μικροαστών, αυταπασχολούμενων, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων παντός είδους μέσω της λιτότητας, την οποία πρέπει να δούμε ως μέσον αρπαγής κοινωνικού πλούτου, με αποτέλεσμα στην περαιτέρω συρρίκνωση του καπιταλισμού.

Να λοιπόν γιατί εισερχόμαστε σε μια ταραγμένη εποχή. Εάν η συρρίκνωση του καπιταλισμού συνεχιστεί και γενικευθεί, και κατά τη γνώμη μου αυτό θα γίνει, ενδέχεται τα κρατικά έσοδα να μην αρκούν ούτε για καραμέλες .  Αυτή είναι η τάση – το πότε θα γίνει αυτό δεν το γνωρίζουμε, σε είκοσι, σε τριάντα χρόνια; Υπάρχει κι ένας άλλος λόγος που θα συμβάλλει στην συρρίκνωση του καπιταλισμού:

η κομμουνιστική έξοδος –  με αυτήν όμως θα ασχοληθούμε ένα άλλο πρωινό γιατί τώρα πιάστηκε ο κώλος μου – και πρέπει να ζυμώσω. Ξυπνάν και τα τέκνα, τα τέρατα της κοινωνίας.

http://www.scribd.com/doc/36871535/Schumpeter-The-Crisis-of-the-Tax-State