πως θα παράγουμε το ψωμί σε μια διευρυμένη κομμουνιστική κοινωνία

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

     Θα γνωρίζετε ότι ένα πολύ μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού δεν τρώει ψωμί, όχι γιατί δεν έχει, αλλά διότι δεν ανήκε ποτέ στο διαιτολόγιό του. Αντί ψωμιού τρώει ρύζι. Φαντάζομαι ότι οι άνθρωποι που σήμερα τρώνε ψωμί θα συνεχίσουν να τρώνε και σε μια διευρυμένη κομμουνιστική κοινωνία. Το ερώτημα που με απασχολεί είναι:  Πως θα το παράγουν; Μπορούμε σήμερα να παραγάγουμε ψωμί όπως θα το παράγουν οι άνθρωποι σε μια διευρυμένη κομμουνιστική κοινωνία; Με αυτά τα ερωτήματα θα καταπιαστούμε σήμερα, φίλες και φίλοι. 

    Σήμερα, το ψωμί είναι ένα εμπόρευμα. Ως εμπόρευμα έχει μια ανταλλακτική αξία και μια αξία χρήσης. Για να φας (αξία χρήσης) 330 γρ. ψωμί , μια μικρή φραντζόλα, πρέπει να δώσεις 1 εβρό. Εάν μια τετραμελής οικογένεια χρειάζεται 1,5 κιλό ψωμί την ημέρα πρέπει να σκάει κάθε μέρα στον φούρναρη 4-5 εβρά. Εάν σκεφτούμε ότι ένα κιλό σιτάρι κοστίζει από 10 έως 25 λεπτά, ανάλογα με τη τιμή που έχει κάθε χρόνο, λόγω καλής ή κακής σοδειάς, με πέντε εβρά αγοράζεις 20-50 κιλά σιτάρι, δηλαδή, 20-50 κιλά αλεύρι εάν το αλέσεις εσύ ο ίδιος, δηλαδή, 26-65 κιλά ψωμί (με ένα κιλό αλεύρι φτιάχνεις 1, 3 κιλά ψωμί), δηλαδή, 80 με 200 φραντζόλες  των 330 γρ.! Με πέντε εβρά όμως εσύ αγοράζεις 4-5 φραντζόλες!

Δεν λάβαμε όμως υπόψη μας το κόστος των μηχανών άλεσης, των μηχανών ζυμώματος,  του φούρνου ψησίματος, των οχημάτων μεταφοράς σιταριού, της ενέργειας που  απαιτείται για να λειτουργήσουν όλες αυτές οι μηχανές και δεν λάβαμε υπόψη μας βέβαια και τον χρόνο εργασίας (άρα, και το κόστος της εργασίας)  που απαιτούνται για να ολοκληρωθεί η μεταφορά σιταριού, η παραγωγή αλευριού και το ψήσιμο του ψωμιού. Θα τα δούμε όλα αναλυτικά παρακάτω, αφού διατυπώσουμε κάποιες σκέψεις που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε το ζήτημα που μας απασχολεί.

 Σε μια κομμουνιστική κοινωνία ο κοινωνικός πλούτος δεν θα είναι ένας σωρός εμπορευμάτων. Δεν θα υπάρχει δηλαδή μισθωτή εργασία, άρα δεν θα υπάρχει χρήμα. Κατά συνέπεια, το ψωμί δεν θα είναι εμπόρευμα. Εάν όμως το ψωμί δεν θα είναι εμπόρευμα, ποιος και που και πως θα το παράγει;

Το ψωμί θα παράγεται σε χώρους κοινόχρηστους και κοινόκτητους. Θα ανήκει σε αυτούς που θα χρησιμοποιούν τον χώρο και τα εργαλεία, σε αυτούς που θα εργάζονται για να παραγάγουν αλεύρι και ψωμί. Ποιοί και πόσοι θα είναι αυτοί;

Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, ας λάβουμε υπόψη μας ότι, με κριτήριο τον αριθμό των παραγωγών και των καταναλωτών ενός παραγόμευ προϊόντος, διακρίνουμε την παραγωγή σε

αυτοπαραγωγή, ομαδική παραγωγή (20-40 ανθρώπων), κοινοτική παραγωγή (20-40 ομάδες), τοπική παραγωγή (ένας αριθμός κοινότητων), περιφερειακή παραγωγή, ηπειρωτική παραγωγή και πλανητική παραγωγή. Μερικά παραδείγματα: η παραγωγή λαχανικών μπορεί να είναι αυτοπαραγωγή ή ομαδική παραγωγή, η παραγωγή φρούτων ομαδική ή κοινοτική παραγωγή, η παραγωγή ρουλεμάν περιφερειακή παραγωγή, η παραγωγή γνώσης πλανητική παραγωγή -πείραμα CERN στην Ελβετία.

Η παραγωγή ψωμιού ανήκει στην κοινοτική παραγωγή, δηλαδή το ψωμί θα παράγεται και θα καταναλώνεται από 400-800 ανθρώπους. Από πλευράς κατανάλωσης, θα ισχύει αυτό που ισχύει και σήμερα. Κάθε φούρνος παράγει ψωμί για ένα  αριθμό καταναλωτών πάνω κάτω πολύ κοντά σε αυτόν που ανέφερα. Από πλευράς όμως παραγωγής, τα πράγματα θα είναι διαφορετικά. Σήμερα, οι φούρνοι είναι είτε οικογενειακές  επιχειρήσεις που η παραγωγή του εμπορεύματος ψωμί γίνεται από τα μέλη της οικογένειας μέσα στα πλαίσια του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής είτε μικρές καπιταλιστικές επιχειρήσεις με λίγους μισθωτούς εργάτες. Υπάρχουν βέβαια και μεγάλες αρτοβιομηχανίες, αλλά αυτό δεν μας ενδιαφέρει προσώρας. Το ψωμί παράγεται καθημερινά και για όλο σχεδόν τον χρόνο από λίγους παραγωγούς, όποιοι κι αν είναι αυτοί.

Σε μια διευρυμένη κομμουνιστική κοινωνία το ψωμί δεν θα παράγεται από λίγους και θα καταναλώνεται από πολλούς  αλλά θα παράγετα από όλους σχεδόν τους καταναλωτές. Και λέω σχεδόν διότι θα υπάρχουν άνθρωποι που δεν θα συμμετέχουν στην παραγωγή, θα τρώνε όμως (μικρά παιδιά, μάνες με μωρά, ασθενείς, γέροι, κλπ). Πως θα παράγεται από όλους;

Με την εναλλαγή της εργασίας. Εάν απαιτούνται 10 πρόσωπα καθημερινά για να παραχθεί ψωμί για 400 άτομα, τότε ο καθένας και η καθεμιά θα πρέπει κάθε σαράντα μέρες μία μέρα να συμμετέχει στην παραγωγή του ψωμιού. Τις άλλες 39 ημέρες, θα πηγαίνει, θα λέει καλημέρα και θα παίρνει το ψωμί του χωρίς να ρωτάει κανέναν. Αυτό, στη θεωρία του κομμουνισμού,  λέγεται

ανοιχτή έκθεση του συλλογικά παραγόμενου πλούτου, και

ελεύθερη πρόσβαση στον συλλογικά παραγόμενο πλούτο.

Αυτό σημαίνει ότι κάθε κοινόχρηστος και κοινόκτητος φούρνος θα έχει ελεύθεση πρόσβαση στην παραγωγή όλων των προϋποθέσεων της δικής του παραγωγής (αλεύρι και ψωμί): σιτάρι, οχήματα μεταφοράς, μύλοι, ζυμωτήρια, φούρνοι ψησίματος, ενέργεια.

Και μετά από όλα αυτά, διατυπώνω το ερώτημα: μπορούμε σήμερα να οργανώσουμε και να λειτουργήσουμε έναν κομμουνιστικό χώρο παραγωγής αλευριού και ψωμιού. Όχι! Μπορούμε όμως να οργανώσουμε και να λειτουργήσουμε έναν τέτοιο χώρο που να έχει πολλά χαρακτηριστικά αυτού του χώρου.

Λέω όχι, διότι ακόμα κι αν δεν παράγει εμπορεύματα αλλά αξίες χρήσης, όπως θα δούμε στη συνέχεια, θα είναι αναγκασμένος να ενταχθεί στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και να εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις της παραγωγής του ως εμπορεύματα: να αγοράζε σιτάρι, ενέργεια, μηχανήματα, οχήματα μεταφοράς και άλλα πολλά (τσουβάλια, νερό, ταψιά, κλπ).

Πως λοιπόν μπορεί να στηθεἰ ένα τέτοιο εγχείρημα; Με δύο τρόπους.

Ο πρώτος. Να συγκεντρωθεί  ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων – 100, 200 -να  συγκεντρωθεί ένα χρηματικό ποσό, θα δούμε τι ποσό απαιτείται, και να   οργανωθεί ένας φούρνος, στον οποίο θα εργάζεται ο καθένας και η καθεμιά μία μέρα κάθε δέκα ή είκοσι μέρες, ανάλογα με τον αριθμό των συμμετεχόντων και των συμμετεχουσών. Τις άλλες μέρες θα πηγαίνει και θα παίρνει το ψωμί του. Εννοείται ότι το σιτάρι θα αλέθεται μέσα στο φούρνο και δεν θα αγοράζεται πανάκριβα από τις αλευροβιομηχανίες. Τα μεγάλα πλεονεκτήματα αυτού του τρόπου είναι ότι αφενός το κόστος του ψωμιού θα είναι πολύ λιγότερο από αυτό του εμπορεύματος -ψωμιού και αφετέρου η ποιότητά του, που θα οφείλεται στο αλεύρι που θα παράγεται  από τους ίδιους τους παραγωγούς -με τρόπους που θα δούμε στη συνέχεια. Η βασική δυσκολία του εγχειρήματος είναι η αδυναμία της συνεργασίας ενός τόσο μεγάλου αριθμού ανδρών και γυναικών.

 Ένας φούρνος μπορεί να στηθεί από έναν πολύ μικρό αριθμό ανθρώπων, ο φούρνος όμως αυτός θα παρἀγει εμπόρευμα – ψωμί σε πολύ χαμηλή τιμή. Θα είναι δηλαδή μια επιχείρηση αυταπασχολούμενων που θα λειτουργεί μέσα στα πλαίσια του υπάρχοντος καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Οι παραγωγοί θα είναι αρτοποιοί, θα ασκούν δηλαδή κάποιο επάγγελμα, θα έχουν εξασφαλίσει ένα μεροκαματάκι και σίγουρη, σταθερή δουλίτσα. Τα πλεονεκτήματα αυτού του τρόπου είναι η χαμηλή τιμή του ψωμιού, σχεδόν στο  ένα τρίτο, και ο μικρός αριθμός των συμμετεχόντων.

Μπροστά σε αυτό το εγχείρημα θα εμφανιστούν δύο δρόμοι. Το εγχείρημα μπορεί να μετεξελιχθεί σε έναν κανονικό φούρνο ή να μετεξελιχθεί σε κομμουνιστικό φούρνο -με εναλλαγή εργασίας, ανοιχτή έκθεση και ελέυθερη πρόσβαση -με την αύξηση του αριθμού των παραγωγών. Είμαι βέβαιος ότι θα υπάρξει σφοδρότατη σύγκρουση, μιας και πολλοί και πολλές θα βολευτούν με τη δουλίτσα τους και δεν θα θελήσουν να ξεβολευτούν.

Ας δούμε τώρα τι χρειάζεται για να στηθεί ένας φούρνος του δεύτερου τρόπου. Χρειάζονται άνθρωποι καταρχήν. Όσο μεγαλύτερος ο αριθμός, τόσο το καλύτερο. Και το ποσό που θα απαιτηθεί να συνεισφέρουν θα είναι μικρό, και οι ημέρες της εργασίας θα είναι λίγες. Εάν είναι δέκα, θα πρέπει να βάλουν ο καθένας από 1.οοο εβρά, εάν είναι είκοσι, από 500. Εάν είναι δέκα, θα εργάζονται μέρα πάρα μέρα, αν είναι είκοσι, μια μέρα θα εργάζονται, τρεις όχι και θα πηγαίνουν να παίρνουν το ψωμί τους.

Για να στηθεί ένας φούρνοις χρειάζεται ένας χώρος. Εάν νοικιαστεί, το ενοίκιο είναι μεγάλη κατάρα. Εάν προσφερθεί από κάποιο μέλος, η τιμή του ψωμιού θα είναι μικρότερη. Θα χρειαστούν μύλοι. Ένας μικρός ιταλικός ηλεκτρικός μύλος που αλέθει μέσα σε μια ώρα 7 κιλά σιτάρι κοστίζει 27ο εβρά. Εάν χρειαζόμαστε  100 κιλά αλεύρι, ο μύλος πρέπει να εργάζεται πολλές ώρες, θα έχει φθορά,  και θα καταναλώνεται πολύ ρεύμα. Θα χρειαστεί λοιπόν ή περισσότεροι μικροί μύλοι ή ένας μεγαλύτερος. Υπάρχει η δυνατότητα μετατροπής του ηλεκτρικού μύλου σε αιολικό! Σε αυτή την πέρίπτωση, εξαλείφεται το κόστος του ρεύματος, άρα μειώνεται ακόμα περισσότερο η τιμή του ψωμιού. Υπάρχει κι άλλη μια δυνατότητα: η άλεση να γίνεται σε παλιούς παραδοσιακούς νερόμυλους και ανεμόμυλους – ένα πολύ ενδιαφέρον ζήτημα με το οποίο θα ασχοληθούμε διεξοδικά στο μέλλον. Σε αυτή την περἰπτωση απαιτείται η κατοχή ενός μικρού φορτηγού που θα μεταφέρι το σιτάρι και το αλεύρι -εκτός εάν ο φούρνος και ο μύλος είναι στον ίδιο χώρο.

Θα χρειαστεί σιτάρι. Αυτό μπορείς να το αγοράσεις είτε από εμπόρους είτε από παραγωγούς κατευθείαν, εννοείται ότι θα προτιμηθούν οι παραγωγοί. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να υπάρχει ένα φορτηγό για να μεταφέρεται το σιτάρι, το οποίο θα αποθηκεύουν οι παραγωγοί στο χώρο τους. Εάν δεν υπάρχει παραγωγή σιταριού εκεί κοντά, ο φούρνος θα πρέπει να διαθέτει δικούς του χώρους αποθήκευσης! Η ετήσια ποσότητα του σιταριού θα εξαρτηθεί από την καθημερινή παραγωγή του φούρνου. Εάν χρειάζεται 100 κιλά σιτάρι (130 κιλά ψωμί, 400 μικρές φραντζόλες) τη μέρα, θα πρέπει να εξασφαλίσει πάνω από 35 τόνους (35.000 κιλά) τον χρόνο.

Θα χρειαστούν επίσης ζυμωτήρια, θα χρειαστεί ηλεκτρικός φούρνος  και κάποια απαραίτητα σκεύη.  Όλα αυτά, μπορείς να τα βρεις μεταχειρισμένα σε πολύ καλή τιμή – τώρα με τη κρίση! Μπορείς  να νοικιάσεις κι ένα φούρνο με όλα τα τσιμπράκαλα, αλλά δεν συμφέρει. Εάν υπάρχουν ξύλα εκεί κοντά, το ηλεκτρικό ρεύμα θα αντικατασταθεί από τη βιομάζα – θα χρειαστεί πολύ ξύλο και πολλή εργασἰα – αφήνω στην άκρη την οικολογική καταστροφή.  Υπάρχει βέβαια η δυνατότητα παραγωγής ρεύματος (ηλιακή και αιολική  ενέργεια) αλλά απαιτείται επένδυση πολλών εβρών, μιας και ο φούρνος χρειάζεται πολύ ηλεκτρικό ρεύμα για να λειτουργήσει. 

Εάν μαζευτούν 20 άνθρωποι και τσοντάρουν από 500 εβρά, με αυτά τα 10.000 εβρά είναι σε θέση να ξεκινήσουν. Θα πουλάνει ψωμί στο ένα τρίτο της τιμής και θα εξασφαλίζουν ένα καλό μεροκαματάκι.

Εάν μαζευτούν 200 θα τσοντἀρουν από 50 εβρά! Και θα παράγουν πολύ καλό ψωμί με πολύ χαμηλό κόστος, εργαζόμενοι μία μέρα κάθε σαράντα μέρες.

Πέρα από τους ανθρώπους, τους χώρους, τα εργαλεία και τα εβρά, θα χρειαστεί μεράκι, διάθεση συνεργασίας και η τέχνη της σύγκρουσης. Δεν γνωρίζω εάν αυτά τα τρία τελευταία υπάρχουν. Το ότι μπορεί να υπάρξουν είμαι κάτι παραπάνω από βέβαιος.