φιλοσοφία και καταστροφή

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Εάν ζούσαμε το 1937, σε οποιαδήποτε πόλη ή χωριό της Ευρώπης, οι περισσότεροι θα αναρωτιόμασταν εάν θα γίνει πόλεμος. Κάποιοι άλλοι, πολύ λίγοι, θα ήταν βέβαιοι για το τι μας επεφύλασσε το μέλλον. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1943, κάτι άλλο θα απασχολούσε όλη σχεδόν την ανθρωπότητα: πότε θα τελειώσει ο πόλεμος, τι μας επιφυλάσσει το μέλλον; Θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε τα ερωτήματα αυτά και ως εξής: θα πεθάνουν πολλοί νέοι στα πεδία των μαχών, πολύς άμαχος πληθυσμός; θα εντατικοποιηθεί η καταστροφή των πόλεων, των εργοστασίων, των πρώτων υλών, της ενέργειας; Και (1943), πότε θα τελειώσει η καταστροφή και η σφαγή;

Υπάρχει κάποια επιστήμη που να δίνει απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα; Δεν νομίζω πως η Φιλολογία ή η Ιατρική, παραδείγματος χάριν, θέτει παρόμοια ερωτήματα και δίνει κάποιες απαντήσεις. Μήπως κάποια άλλη; Πολύ αμφιβάλλω εάν υπάρχει. Δεν σας φαίνεται όμως περίεργο; Το πιο σημαντικό ερώτημα που διατυπώνουν πολύ συχνά οι άνθρωποι, κυρίως σε εποχές πολέμων, ‘φυσικών’ καταστροφών, οικονομικής κρίσης (κι από δω και πέρα, μάλλον καθημερινά. . .), ποιο είναι το μέλλον της καταστροφής της κοινωνίας και της φύσης, στερείται (επιστημονικής) πατρότητας  και μητρότητας!  Ποια πνευματική δραστηριότητα  το διατυπώνει, ποια δίνει απαντήσεις σε αυτό το κομβικό ερώτημα; Στο ερώτημα στο οποίο όλα τα άλλα εκβάλλουν και από το οποίο όλα τα άλλα απορρέουν;

Υπάρχει κάποια! Εάν, φίλες και φίλοι, δεν μπορείτε να υποθέσετε ποια είναι, δεν πάει το μυαλό σας εκεί, θα μου επιτρέψετε να σας υπενθυμίσω ότι από αυτήν προέρχονται οι πιο σημαντικές πνευματικές δραστηριότητες που εμφανίστηκαν μέσα στα πλαίσια του δυτικού πολιτισμού, ήδη από τις πρώτες του μέρες. Από αυτήν η πολιτική, η ηθική, η αισθητική, η γνωσιολογία, η λογική, η μεταφυσική· ακόμα και η επιστήμη. Με τον καιρό, η μία μετά την άλλη, έπαιρνε τα μπογαλάκια της και μετακόμιζε. Και ήρθε μια μέρα που η φιλοσοφία έμεινε μόνη, χωρίς αντικείμενο, περιφρονημένη, άχρηστη, σε πλήρη ανυποληψία. Μερικοί της βρήκαν ένα αντικείμενο: άλλοι ομφαλοσκοπούσαν περί της ύπαρξης του ανθρώπου (υπαρξισμός) και άλλοι περί της ανάλυσης του νοήματος και του λόγου (αναλυτική φιλοσοφία ή λογικός θετικισμός). Μετά από μερικές δεκαετίες, αυτό που κατάφεραν τελικά ήταν να φέρουν τη φιλοσοφία ακόμα πιο κοντά στο βάραθρο της ανυπαρξίας.

Σήμερα, και για πρώτη φορά – λόγω της παγκόσμιας κυριαρχίας του καπιταλισμού, της χρήσης δηλαδή του χρήματος και του εμπορεύματος ως μέσα αρπαγής του συλλογικά παραγόμενου κοινωνικού πλούτου, ή, με πιο απλά λόγια, της διαδικασίας κατά την οποία το χρήμα “γεννά” χρήμα – η ανθρωπότητα θέτει εκ νέου το θεμελιώδες ερώτημα: τι μας επιφυλάσσει το μέλλον, με άλλα λόγια, είναι δυνατόν να σταματήσει η καταστροφή της φύσης και της κοινωνίας; Στο ερώτημα αυτό ούτε ο υπαρξισμός ούτε ο λογικός θετικισμός μπορεί να δώσει μια απάντηση. Καμιά επιστήμη δεν νοιάζεται. Το ορφανό αυτό ερώτημα, το πιο σημαντικό ερώτημα που θέτει η κοινωνία,  μόνο η φιλοσοφία μπορεί να το υιοθετήσει.  Εάν το πράξει, θα αναδειχτεί εκ των πραγμάτων στην πιο σημαντική πνευματική δραστηριότητα.

Η φιλοσοφία έκανε το ντεμπούτο της ως πνευματική δραστηριότητα που πήγαζε από την ανησυχία των Κυρίων ενός συγκεκριμένου τόπου και μιας συγκεκριμένης εποχής σχετικά με την Κυριαρχία, την κοινωνική σχέση που προκύπτει μεταξύ του Κυρίου που διατάζει (αποφασίζει για την παραγωγή και την ιδιοποίηση του κοινωνικού πλούτου) και του Υποτελούς που υπακούει (και εκτελεί, παράγει). Οι Κύριοι αυτοί ήταν οι γαιοκτήμονες δουλοκτήτες της αρχαίας Ελλάδας κατά την αρχαϊκή εποχή. Και ποια ήταν η ανησυχία τους; Να ποια ήταν: η Κυριαρχία υπάρχει· η μη Κυριαρχία, το αντίθετο της Κυριαρχίας, μπορεί να υπάρξει; Η απάντηση που δόθηκε ήταν η εξής: όχι, η μη Κυριαρχία δεν μπορεί να υπάρξει. Την απάντηση την έδωσε ο Παρμενίδης και διαβάστε το Περί Φύσιος σύγγραμμά του για να το επιβεβαιώσετε. Επειδή όμως πιθανόν να διαφωνήσετε, θα ήθελα να σας υπενθυμίσω ότι ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, πνευματικοί κληρονόμοι του αριστοκράτη Παρμενίδη, δεν έκαναν τίποτα άλλο από το να ασχοληθούν με την Κυριαρχία και τα προβλήματά της. Να σας υπενθυμίσω ακόμα πως τελειώνει το περίφημο Λ κεφάλαιο (Θεολογία)  των Μετά των Φυσικών του δάσκαλου του Αλεξάνδρου τελειώνει με τον παρακάτω στίχο της Ιλιάδας: εις κοίρανος έστω, ουκ αγαθόν πολυκοιρανίη – ένα να είναι αρχηγός, δεν προάγει την Ισχύ η ύπαρξη πολλών αρχηγών!

Η Κυριαρχία ως κοινωνική σχέση θεμελιώνεται πάνω στην καταστροφή, τόσο του Υποτελούς όσο και του Κυρίου. Ο Υποτελής πρέπει να καταστρέφεται αενάως για να μην μπορεί να καταργήσει την κοινωνική σχέση που υφίσταται. Από την άλλη, το κύριο μέλημα του Κυριάρχου είναι η διαιώνιση της άμεσης εξάρτησής του από τον κατεστραμμένο Υποτελή (χωρίς αυτόν θα πέθαινε της πείνας και θα τον έτρωγε η βρόμα). Έτσι, η Κυριαρχία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την Καταστροφή. Παρ’ όλο όμως που η πολιτική φιλοσοφία καταπιάνεται με την Κυριαρχία, όλοι γυρίζουν την πλάτη τους στη Καταστροφή.

Τώρα, όλη η ανθρωπότητα ανησυχεί, κι αν δεν ανησυχεί, θα ανησυχήσει. Η αέναη καταστροφή της κοινωνίας και της Φύσης, μόνο και  μόνο για να διαιωνιστεί η Κυριαρχία, η αρπαγή του συλλογικά παραγόμενου τεράστιου κοινωνικού πλούτου, προκάλεσε την σημερινή τρομακτική κατάσταση: ουδέποτε άλλοτε  η ανθρωπότητα αντιμετώπιζε τόσα πολλά, πλανητικών διαστάσεων,  κοινωνικά προβλήματα.  Και τα προβλήματα αυτά συνεχώς εξαπλώνονται, πολλαπλασιάζονται και επιδεινώνονται μιας και, το γνωρίζουμε καλά, τα προβλήματα που δεν επιλύονται γεννούν άλλα και ούτω καθ΄ εξής. Πρόκειται για να καρκίνωμα που ίσως αποβεί μοιραίο. Και το ερώτημα που εγείρεται είναι: θα μπορέσουμε να τα επιλύσουμε; Συμφωνούμε όλοι και όλες ότι πρέπει να επιλυθούν; Και γιατί, χιλιετίες τώρα δεν επιλύονται; Ποιος θα αναλάβει τελικά την επίλυσή τους; Οι ειδικοί, οι επιστήμονες, οι πολιτικοί ή αυτοί και αυτές που τα υφίστανται; Πως θα επιλυθούν; Τι θα συμβεί εάν δεν επιλυθούν; Είναι δυνατόν να επιλυθούν μέσα στα πλαίσια του δυτικού πολιτισμού;

Αφήσαμε στο τέλος το πιο σημαντικό: τι θα συμβεί εάν επιλυθούν; Πολλοί ισχυρίζονται ότι εάν συμβεί κάτι τέτοιο, η Κυριαρχία, ο δυτικός πολιτισμός, ο καπιταλισμός, το Κράτος, η δημοκρατία, η αγορά, το χρήμα, το εμπόρευμα, θα καταρρεύσουν. Οπότε θα πρέπει να επιλέξουμε: ή δεν θα επιλυθούν τα παγκόσμια κοινωνικά προβλήματα για να μην καταρρεύσει ο δυτικός πολιτισμός ή θα τα επιλύσουμε με αποτέλεσμα την κατάρρευσή του.