φίλες και φίλοι, καλημέρα σας
Το δικαίωμα του εκλέγειν (και του εκλέγεσθαι) θα μπορούσαμε να το δούμε και ως απαίτηση, αξίωση του υπηκόου που έχει εκπληρωθεί αλλά και ως επιβολή του Κυρίου. Το απαίτησαν, το αξίωσαν οι υπήκοοι, το εκπλήρωσε ο Κύριος. Τι αξίωσαν όμως, τι απαίτησαν; Απαίτησαν να εκλέγουν τους αντιπροσώπους τους στο Κοινοβούλιο όπως τους εκλέγουν και οι Κύριοι. Στην αρχή τον δικαίωμα αυτό το είχαν μόνο οι Κύριοι, μετά οι άνδρες με περιουσία, μετά οι μικροαστοί, μετά οι άνδρες εργάτες, μετά και οι γυναίκες. (Αύριο θα συγκρίνουμε την επέκταση του δικαιώματος του εκλέγειν με την επέκταση της κατοχής και χρήσης του αυτοκινήτου). Μας διαφεύγουν όμως δυο πράγματα. Πρώτον: τι είναι το Κοινοβούλιο, η Βουλή; Δεύτερον: η καθολική ψηφοφορία είναι η τελική στιγμή μιας μακράς διάρκειας διαδικασία, την αρχή της οποίας δεν (θέλουμε να) ανακαλούμε, δεν σκεφτόμαστε.
Αρχικά, το Κοινοβούλιο ήταν ο χώρος της κοινής βουλής, της από κοινού λήψης των αποφάσεων από τους Κυρίους (αστούς – παραπέμπω στην αγγλική αστική επανάσταση). Οι εκπρόσωποι των Κυρίων μαζεύονται εκεί για να συσκεφθούν και να αποφασίσουν – αυτή είναι η αρχική μορφή του Κοινοβουλίου. Ποδοσφαιρικά μιλώντας, είναι η έδρα του Κυρίου στο πεδίο της πολιτικής. Ήταν δηλαδή κάτι σαν private club, μια κλειστή λέσχη. Με το πέρασμα του χρόνου, η λέσχη άνοιξε: ολοένα και περισσότεροι αξίωναν να μπαίνουν μέσα και να συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων. Δεν θα μπορούσε όμως να μπούνε όλοι – μόνο μερικοί από αυτούς. Πως θα γινόταν αυτό: με τις εκλογές, με την διαρκώς επεκτεινόμενη ψηφοφορία.
Όταν όμως φτάσαμε στο σημείο της καθιέρωσης της καθολικής ψηφοφορίας, στο τέρμα μιας διαδικασίας, μια άλλη διαδικασία παράλληλη είχε ολοκληρωθεί: η λήψη των αποφάσεων έπαψε να εκτυλίσσεται στο χώρο του Κοινοβουλίου και μετακόμισε
αλλού.
Το που δεν μας ενδιαφέρει και πολύ. Εάν όμως η λήψη των αποφάσεων μετακόμισε αλλού, τι απόγινε, τι γίνεται στο Κοινοβούλιο; Τι κάνουν εκεί μέσα οι εκπρόσωποι των τάξεων; Ανεβάζουν θεατρική παράσταση; Ναι, θα μπορούσαμε να δούμε τα δρώμενα εντός της Βουλής ως πολιτική θεατρική παράσταση. Με θεατές στους εξώστες! Η Βουλή είναι αμφι-θέατρο, ας μην το ξεχνάμε! Ποιο είναι όμως το περιεχόμενο της παράστασης; Είναι η έγκριση ή μη των αποφάσεων που λαμβάνει ο Κύριος εκτός Βουλής. Και επειδή ο Κύριος απεχθάνεται την ανυπακοή, η μή έγκριση των αποφάσεων χαρακτηρίζεται ως έγκλημα εσχάτης προδοσίας, ως έγκλημα καθοσιώσεως το οποίο πρέπει να παταχθεί. Το ενδέχόμενο της μη έγκρισης περιλαμβάνεται ασφαλώς στο θεατρικό κείμενο, αντιμετωπίζεται όμως ως ατύχημα, ως αρνητικό θαύμα δηλαδή. Εάν ο Κύριος δεν μπορεί να πατάξει το έγκλημα της μη έγκρισης των αποφάσεων του, τότε προχωράει σε μια πολύ ριζική και ριζοσπαστική λύση: καταργεί τις εκλογές και διαλύει το Κοινοβούλιο – με αυτήν την έννοια η δημοκρατία και η δικτατορία είναι οι δύο όψες του ίδιου νομίσματος.
Είπαμε ότι από τη στιγμή που η λήψη των αποφάσεων από τους Κυρίους μετακόμισε αλλού, το Κοινοβούλιο έγινε ένας χώρος έγκρισης, νομιμομοποίησης, ή μη, των αποφάσεων Του Κυρίου. Τώρα, ο Κύριος έχει μια σαφή εικόνα των προθέσεων των υπηκόων: οι εκλογές μετατρέπονται σε έναν τρόπο παρακαλούθησης, ανάκρισης των υπηκόων. Το στοιχείο της παρακολούθησης και της ανάκρισης είναι σαφές στις δημοσκοπήσεις, το λέει άλλωστε και η ίδια η λέξη (δημο-σκόπηση, σκοπώ: παρατηρώ, εξετάζω, παρακολουθώ). Επισημάναμε ότι η επέκταση του αυτοκινήτου έγινε παράλληλα με την επέκταση του δικαιώματος του εκλέγειν (ίσες ευκαιρίες σε όλους να γίνουν ισχυροί) – θα πρέπει να επισημάνουμε όμως ότι η γενίκευση του εκλογικού δικαιώματος εκτυλίχθηκε παράλληλα και με την επέκταση της βιοπολιτικής, της βιοεξουσίας, του ενδιαφέροντος δηλαδή του Κράτους για τη ζωή του πληθυσμού των υπηκόων: για τη νοσηρότητα, τη θνησιμότητα, την γεννετικότητα, τις συνθήκες διαβίωσης, την ύδρευση, την αποχέτευση, την κοινωνική ασφάλιση, κλπ. Η βιοπολιτική όμως έρχεται να συμπληρώσει την προηγούμενη τεχνολογία της Κυριαρχίας, την πειθάρχηση του σώματος ώστε να γίνει αποδοτικό, χρήσιμο, υπάκουο. Να δώσω ένα απλό παράδειγμα: το σχολείο είναι ένας χώρος, ένα σημείο συνάντησης, αλληλοεπικάλυψης δυο διαδοχικών τεχνολογιών της Κυριαρχίας: εγκλεισμός (πειθαρχία, επιτήρηση) αλλά και παροχή νερού και συνθηκών υγιεινής στα απαχθέντα και αιχμαλωτισμένα παιδιά (ρύθμιση, βιοπολιτική). Μπορεί το δικαίωμα του εκλέγειν να επεκτάθηκε την εποχή της γενίκευσης της βιοπολιτικής, είναι σαφές όμως ότι κατάγεται από το καθεστώς της πειθάρχησης του σώματος και του μυαλού, της στοίχισης των σωμάτων, του εγκλεισμού, της επιτήρησης, του διαχωρισμού, της ευθυγράμμισης.
Περιμένουμε στην ουρά να ψηφίσουμε, όπως περιμένουμε στην ουρά στο σούπερ μάρκετ για να πληρώσουμε. Ψηφίζουμε πίσω από το παραβάν, μέσα στο απομονωτήριο, όπως δοκιμάζουμε ένα ρούχο στο δοκιμαστήριο, απομονωτήριο επίσης. Γιατί όμως τη λέμε
ουρά;
Επειδή προφανώς μοιάζει με ουρά. Ποια ουρά, του σκύλου ή της γάτας; Του προβάτου! Η ποιμενική προέλευση της ουράς είναι σαφής – η πρώτη ουρά είναι αυτή των προβάτων: περιμένουν ένα ένα στη σειρά να αρμεχτούν, να κουρευτούν και να σφαχτούν. ‘Περιμένω στην ουρά’, λέμε – όπως το πρόβατο στη στάνη που χώνει το κεφάλι του κάτω από την ουρά του προπορευόμενου. Το οποίο κάποια στιγμή έρχεται αντιμέτωπο πρόσωπο με πρόσωπο με τον αρμεχτή, τον κουρευτή, τον σφάχτη, την ταμία. Εάν στην ουρά είσαι μόνος χωρίς να είσαι μόνος, όταν πληρώνεις, όταν δοκιμάζεις το ρούχο, όταν ψηφίζεις είσαι απολύτως μόνος. Όλοι οι κοινωνικοί δεσμοί έχουν αποκοπεί μπροστά στο ταμείο. Θα αγοράσεις το ρούχο επειδή θα σου αρέσει. Δεν σε βλέπει κανένας ποιο από τα ψηφοδέλτια θα επιλέξεις. Μετά, θα απομακρυνθείς με τα ψώνια από το ταμείο φορτωμένος με χρήσιμα πράγματα, πράγματα που τα παρήγαγαν άλλοι άνθρωποι, κι αν δεν τα παρήγαγαν εσύ θα έτρωγες τ’ αρχίδια σου, θα βγεις από το δοκιμαστήριο και θα αρέσεις στους άλλους με το νέο ρουχαλάκι, θα βγεις από την απομόνωση στο φως του ήλιου για να ρίξεις στη κάλπη τη ψήφο σου μπροστά στούς άλλους ή και μπροστά στις κάμερες της τηλεόρασης.
Μη ξεχάσεις να χαμογελάσεις!
Αυτοί οι άλλοι δεν υπάρχουν τη στιγμή που πληρώνουμε ή ψηφίζουμε, χωρίς τους οποίους όμως δεν μπορούμε και να υπάρξουμε. Η στιγμή της απομόνωσης μέσα στο εκλογικό παραβάν είναι η τελική στιγμή μιας διαδικασίας απαγωγής, απομόνωσης, διαχωρισμού (παραβάν), αιχμαλωσίας. Ας υποθέσουμε ότι αποφασίζουμε με τις εκλογές: Πως είναι δυνατόν όμως να αποφασίζουμε μόνοι μας; Δεν είναι αντίφαση εν τοις όροις; Πως είναι δυνατόν να τρως μόνος, να ταξιδεύεις μόνος, να παίζεις μόνος, να χορεύεις μόνος, να αποφασίζεις μόνος; Όλα αυτά δεν είναι στιγμές της εξαθλίωσης; Σε πολύ λίγες περιπτώσεις της ζωής μας είμαστε τόσο μόνοι όσο όταν μπαίνουμε εκεί μέσα στο παραβάν. Είμαι 54 χρονών, έχω ψηφίσει δυο φορές, και τις δυο φορές με ‘πιασε τρόμος εκεί μέσα, χέστηκα πάνω μου. Δεν με πιστεύετε, το ξέρω, δεν πειράζει όμως, πάλι φίλοι.
Αντιλαμβάνεστε, φίλες και φίλοι, ότι υπάρχουν πολλές πτυχές του ζητήματος του δικαιώματος, της πρακτικής και της (δημοκρατικής) ιδεολογίας του εκλέγειν που δεν έχουν επεσημανθεί και δεν έχουν μελετηθεί. Αύριο θα εξετάσουμε τα κοινά στοιχεία της παράλληλης γενίκευσης του εκλέγειν με αυτήν της κατοχής και χρήσης του αυτοκινήτου και νομίζω ότι θα μας δοθεί η ευκαιρία αφενός να εντοπίσουμε κι άλλες πτυχές και αφετέρου να σκεφτούμε πάνω στις ήδη εντοπισμένες. Για να σας δώσω δουλειά στο σπίτι, για να γίνουν έρευνες, ας συγκρίνουμε τον κατηγορούμενο σε ένα αστικό δικαστήριο με τον ψηφοφόρο: μήπως ο ψηφοφόρος είναι κατηγορούμενος, μήπως μας δικάζουν όταν ψηφίζουμε; Ή: γιατί να μην συγκρίνουμε τον κλειστό χώρο του αυτοκινήτου με αυτόν του εκλογικού απομονωτηρίου;
Πάω στον κήπο να κόψω χόρτα και να σκάψω. Τον Απρίλη, ο κήπος έχει πολλή δουλειά.