‘φάτε Αθηναίοι τα χύσια μου’: μια απάντηση στον αρτοποιό Δημήτρη

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Σήμερα θα απαντήσω σε ένα σχόλιο του αρτοποιού Δημήτρη, ο οποίος ισχυρίζεται ότι ‘γράφω αηδίες’ σε ένα σημείωμά μου με τίτλο ‘το ψωμί-εμπόρευμα ως μέσον αρπαγής και καταστροφής’ και μου προτείνει, με προκαλεί θα  έλεγα, να μου δώσει ένα φούρνο για να δω πως βγαίνει το ψωμί και το μεροκάματο.

Στο σημείωμα αυτό υποστήριξα ότι το ψωμί που τρώμε είναι κάκιστης ποιότητας και πανάκριβο και ότι αρτοποιοί βγάζουν τρελά λεφτά. Δεν τον ενόχλησε το κακής ποιότητας ψωμί αλλά οι ανακρίβειες που γράφω περί του βάρους του ψωμιού και των κερδών των φουρνάρηδων. Ο Δημήτρης αγνοεί ίσως ότι έχω έρωτα με το ψωμί και ότι είμαι κι εγώ αρτοποιός μιας και ποιώ άρτον, όχι για να το πουλάω αλλά για τις ανάγκες του σπιτιού κι αν περάσει κάνας φίλος από το σπίτι, φεύγει και με ένα καρβελάκι ή με παξιμάδια. Εγείρονται λοιπόν τα εξής ερωτήματα: εάν το ψωμί που τρώμε είναι κάκιστης ποιότητας, πως είναι το καλό ψωμί, ποιο είναι το καλό ψωμί; Μπορούμε να παράγουμε καλό ψωμί; Πως θα μπορέσουμε να παράγουμε ψωμί που να μην είναι εμπόρευμα;

Τα ερωτήματα αυτά σχετίζονται με το ζήτημα του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής. Εάν ο κομμουνισμός είναι μια διαδικασία οργάνωσης της ομάδας, του κυττάρου της κοινωνίας,  και των κοινωνικών πρακτικών, στην οποία επικρατεί η κοινοχρησία, η κοινοκτησία, η συνεργασία, η αλληλεγγύη, η δημιουργική διαχείριση της σύγκρουσης και της διεκδίκησης, η ελευθερία και η ισότητα, είμαστε σε θέση να μιλάμε για κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής; Θα μπορούσαμε υπό το πρίσμα το εμμενούς κομμουνισμού να φανταστούμε,να σκεφτούμε πως θα μπορούσε να οργανωθεί η παραγωγή του κοινωνικού πλούτου; Εκός από το ψωμί ασχοληθήκαμε ήδη με την παραγωγή των φρούτων, στο κείμενο για τους κοινοτικούς οπωρώνες, και με το συλλογικό μαγείρεμα, στο οποίο και θα επανέλθουμε.  Θα μπορούσαμε να διευρενήσουμε και να εξετάσουμε πως θα μπορούσε να οργανωθεί μια κομμουνιστική παραγωγή όλου του αναγκαίου και χρήσιμου κοινωνικού πλούτου: τα λαχανικά, τα δημητριακά, τα ρούχα, τα σπίτια, η ενέγεια, κλπ. Όλα αυτά δεν είναι ουτοπικά σχεδιάσματα αλλά απαντήσεις σε υπαρκτά προβλήματα του παρόντος. Είναι και μια άσκηση πάνω στη μείζονα αδυναμία της εποχής μας, στην αδυναμία και ανικανότητα να δούμε κάτι πέραν του υπάρχοντος.

Ο αρτοποιός Δημήτρης δεν νοιάζεται γι αυτό το πέραν του υπάρχοντος. Στ’ αρχίδια του. Ο Δημήτρης έχει ένα φούρνο, παράγει και πουλά ψωμί και έτσι επιβιώνει αυτός και η οικογένειά του. Δεν έχω τίποτα με τους ανθρώπους: ούτε με τους δασκάλους ούτε με τους οδηγούς ούτε με τους γιατρούς ούτε με τους αρτοποιούς: με το σχολείο τα έχω, με το αυτοκίνητο, με τη δυτική καπιταλιστική ιατρική με την καπιταλιστική παραγωγή ψωμιού. Δεν γνωρίζω εάν ο Δημήτρης έχει ένα φούρνο που τον δουλεύει ως οικογενειακή επιχείρηση ή εάν είναι ένας μικροκαπιταλιστής με κάνα δυο αρτεργάτες και μια δυο πωλήτριες. Δεν γνωρίζω επίσης τι ψωμί φτιάχνει αλλά μπορώ να το φανταστώ. Θα φτιάχνει εκείνο το άσπρο ψωμί τη ψύχα του οποίου εάν την πιέσεις φτιάχνεις ένα μπαλάκι σαν του πινγκ πονγκ κι εάν το εκσφενδονίσεις προς το πάτωμα αναπηδά λες και είναι από καουτσούκ. Δοκιμάστε αν θέλετε! Πριν δούμε όμως τα περί του βάρους του ψωμιού-εμπορεύματος, τι είναι ένα καλό ψωμί κι αν μπορούμε να παράγουμε ψωμί το οποίο να μην είναι εμπόρευμα, δηλαδή να μας κοστίζει πολύ, παρά πολύ λιγότερο και να είναι και καλό, ας δούμε τι είναι αυτό το ΄φάτε Αθηναίοι τα χύσια μου’.

Ένας φίλος από τα παλιά πήγε και δούλεψε για ένα φεγγάρι σε φούρνο, κάπου στην Αθήνα, πήρε τη θέση ενός, από τους δύο,  αρτεργάτη που έφυγε. ‘Ενα πρωινό, ο φίλος μου βλέπει τον άλλον αρτεργάτη, να τον βγάζει, να τον παίζει και να χύνει μέσα στη ζύμη φωνάζοντας ‘φάτε Αθηναίοι τα χύσια μου’! Βέβαια, αυτό δεν γίνεται σε όλους τους φούρνους της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης  – σε έναν μόνο και να συνέβαινε ή να συνεχίζει να συμβαίνει αρκεί. Κατανοώ ότι δουλειά του αρτεργάτη είναι κουραστική – στις τρεις μετά τα μεσάνυχτα πρέπει να είναι στο φούρνο για να ζυμώσει και να ψήσει. Θέλω να πω ότι πραγματικά δεν ξέρουμε τι τρώμε – κι αυτή η διαπίστωση δεν ισχύει μόνο για το ψωμί.

Μετά από αυτή την εξήγηση ας δούμε τι είναι ένα καλό ψωμί. Στη Κρήτη ένας γέρος μου είχε πει το εξής, όταν τον ρώτησα πως έφτασε στα ενενήντα και ήταν υγιής, την ώρα που φούρνιζε κριθαρένια παξιμάδια, σε έναν μικρό οικισμό προς το Παλαίκαστρο: πέντε μερών ψωμί, πέντε χρονών κρασί, πέντε ώρες δουλειά. Το καλό ψωμί φαίνεται την πέμπτη μέρα. Ενώ εγώ φαντάζομαι πως θα είναι το ψωμί του Δημήτρη, ο Δημήτρης δεν φαντάζεται πως είναι το δικό μου ψωμί. Προτείνω λοιπόν να ανταλλάξουμε τα ψωμιά μας. Να του στείλω εγώ ψωμί να το φάει την πέμπτη μέρα και να μου στείλει αυτός το δικό του να το φάω την πέμπτη μέρα. Η φραντζόλα η δική του την πέμπτη μέρα και μετά θα είναι σα ρόπαλο. Σκληρό, πολύ σκληρό, σαν φριγανιά. Το δικό μου θα είναι μαλακό. Γιατί;

Ας δούμε πως φτιάχνει το ζωμί του ένας φούρνος. Αγοράζει αλεύρι από το φούρνο, αλεύρι άσπρο, χωρίς τη φλούδα και το φύτρο, το οποίο έχει καεί και καταστραφεί κατά την άλεση του σιταριού στους ταχύτατα περιστρεφόμενους κυλινδρόμυλους. Η πρώτη ύλη λοιπόν είναι λίαν επιεικώς απαράδεκτη. Αυτό δεν είναι αλεύρι!  Το αλεύρι είναι αλλιώς.

Το καλύτερο ψωμί στην Ελλάδα το παράγει ένας φούρνος στο Παγκράτι, ο ιδιοκτήτης του οποίου έχει τρέλα με το καλό ψωμί – αν θέλετε τη διεύθυνσή του ευχαρίστως να σας τη δώσω, έχει και πρατήριο στο Σύνταγμα. Ο φούρναρης αυτός βρίσκει ντόπιες ποικιλίες σιταριού  βιολογικής καλλιέργειας, το αλέθει σε πετρόμυλο μέσα στο φούρνο και με αυτό το αλεύρι φτιάχνει το ψωμί του. Με αυτόν τον τρόπο φτιαχνουμε κι εμείς το ψωμί μας – πριν τρία χρόνια μάλιστα παρήγαγα το σιτάρι εγώ ο ίδιος χωρίς λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Αυτό το ψωμί δεν μπορεί να το φάει ο κόσμος, δεν μπορεί να το εκτιμήσει. Συμβαίνει ό,τι και το γάλα. Εάν μια ζωή πίνεις εβαπορέ και σακχαρούχο, εάν πιεις κατσικίσιο ή αγελαδινό, θα ξεράσεις. Όταν δίνω σε φίλους ψωμί μου, πολλοί διαμαρτύρονται: ψωμί είναι αυτό; Τι ψωμί είναι αυτό; Αυτό είναι το γνήσιο ψωμί, αυτό είναι το καλό ψωμί. Αλέθεις το σιτάρι στο φούρνο, το αλεύρι έχει ένα καφετί χρώμα, δεν είναι καθόλου μα καθόλου άσπρο και βέβαια δεν γνωρίζεις τι είναι η δυσκοιλιότητα – χέζεις δυο φορές τη μέρα. Με το άσπρο όμως η σφιχτοκουραδίαση είναι εξασφαλισμένη. Μόνο αυτό αρκεί να καταλάβουμε ποιο είναι το καλό ψωμί: με το καλό ψωμί χέζεις, όπως χέζεις με κάθε καλή τροφή!

Ας δούμε τώρα τα του βάρους, της τιμής  και των κερδών. Το ψωμί το αγοράζουμε είτε σε προζυγισμένες φραντζόλες των 350 γραμμαρίων, οι οποίες είναι 330γρ., είτε με το κιλό, με το ζύγισμα. Όλες οι μικρές φραντζόλες ζυγίζουν 350 γρ. και όλες οι μεγάλες 650-700! Στα σούπερ μάρκετ, πάνω στη συσκευασία αναγράφεται και το βάρος: 350 γρ και η τιμή του είναι 80-90 λεπτά. Στους φούρνους, 90 λεπτά μέχρι και 1,10. Εδώ στην Αλεξανδρούπολη τουλάχιστον! Με το ζύγι, για ένα κιλό ψωμί, πληρώνεις από 2.80 έως 3.20 (το ολικής, το πολύσπορο, με προζύμι!).

Εάν, Δημήτρη, αγόραζες σιτάρι και το άλεθες εσύ, το αλεύρι θα σου κόστιζε 20-25 λεπτά το κιλό. Πρόπερσι, αγόραζες σιτάρι με 8-10 λεπτά, πέρυσι με 20-22. Θα σου κόστιζε λοιπόν το αλεύρι το κιλό 25 λεπτά. Εσύ όμως, όπως και όλοι οι φούρνοι αγοράζεις αλεύρι από αλευροβιομηχανία, 80 λεπτά το κιλό, τρεις φορέςπιο ακριβό. Πρόπερσι ήταν οχτώ φορές πιο ακριβό! Εάν από ένα κιλό αλεύρι φτιάχνεις 1.300 γρ. ψωμί, το κόστος μόνο από την άποψη του αλευριού είναι 18 λεπτά το κιλό, 6 λεπτά η μικρή η φραντζόλα, εάν αλέθεις εσύ το σιτάρι! Εάν το αγοράζεις, τριπλασιάζεται: 18 λεπτά η μικρή φραντζόλα. Έχεις το ρεύμα, ίσως και το ενοίκιο, έχεις να πληρώσεις εργάτες, το νερό, εισφορές, τα γνωρίζουμε όλα αυτά κι άλλα που ίσως να μην γνωρίζουμε. Και βέβαια το κέρδος θα εξαρτηθεί από το ύψος των πωλήσεων. Εάν πουλάς πολύ ψωμί, θα έχεις και μεγαλύτερα κέρδη. Πάντως, είμαι τρία χρόνια στην Αλεξανδρούπολη και φούρνο να κλείνει δεν έχω δει.

Συσκευασμένο ψωμί 350 γραμμαρίων, ολικής σίκαλης ή πολύσπορο, κομμένο σε φέτες, από τον Καραμολέγκο, τιμάται 1, 96! Εάν είναι δυνατόν! Έξι (6) εβρά το κιλό!

Το ψωμί του μέλλοντος δεν θα παράγεται, φίλτατε Δημήτρη, όπως παράγεται σήμερα και δεν θα έχει καμιά απολύτως σχέση με το σημερινό απαράδεκτο ψωμί των φούρνων. Το σιτάρι θα αλέθεται στο φούρνο και θα είναι μαύρο. Αυτό είναι το καλό και ωφέλιμο στον οργανισμό ψωμί. Το θέμα όμως είναι άλλο: πως θα παράγεται;

Να το παράγουμε μόνοι μας , είναι η μία λύση. Δεν τη δέχομαι διότι ναι μεν τρως καλό ψωμί αλλά γίνεται τεράστια σπατάλη ενέργειας και εργασίας. Μόνο με τη συλλογική παραγωγή μειώνεται δραστικά και η απαιτούμενη ενέργεια και η απαιτούμενη εργασία. Η λύση είναι οι κοινόχρηστοι και κοινόκτητοι φούρνοι οι οποίο θα λειτουγούν με την εκ περιτροπής εργασία. Σε κάθε γειτονιά υπάρχει ένας κοινόκτητος και κοινόχρηστος φούρνος στον οποίο ο καθένας και η κάθε μια θα εργάζεται μια δυο μέρες το μήνα και τις υπόλοιπες θα πηγαίνει και θα παίρνει το ψωμί του. Και δεν χρειάζεται να καταργηθεί το χρήμα για να γίνει αυτό το εγχείρημα. Με αυτόν τον τρόπο, εάν το ψωμί κοστίζει σε μια οικογένεια 60 εβρά το μήνα, με είκοσι εβρά και δυο μέρες εργασίας το μήνα από ένα μέλος της οικογένειας θα μπορούμε να παράγουμε ψωμί, πραγματικό ψωμί. Κι εάν μετατρέψουμε τους ηλεκτρικούς πετρόμυλους σε μύλους που να κινούνται με αιολική ενέργεια και τους ηλεκτρικούς φούρνους με φούρνους πέτρινους που θα θερμαίνονται με τη ξυλεία που θα παράγεται από τα κλάδέματα και τα νεκρά δέντρα των κοινοτικών οπωρώνων και των δενδροστοιχιών στα πεζοδρόμια, θα  μπορέσουμε να μειώσουμε το κόστος σε ενέργεια και εργασία ακόμα πιο πολύ.

Είμαι βέβαιος ότι εσύ Δημήτρη όλα αυτά θα τα διαβάσεις και θα γελάσεις, και όχι μόνο εσύ. Δε με πειράζει, όμως. Μόνο που γελάσατε, μου αρκεί. Πάντως, την εντύπωση ότι το να τρώω το ψωμί σας το θεωρώ ως τιμωρία δεν θα μπορέσετε να μου τη βγάλετε από το κεφάλι μου. Εγώ θα συνεχίσω να τρώω το ψωμί μου κι εσείς το ψωμί σας.