spoliatis arma supersunt

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Πριν από λίγες μέρες ο Χάρης (Ανώνυμος) διατύπωσε μια ένσταση και υποσχέθηκα να απαντήσω . Πριν το κάνω, θα ήθελα αφενός να παραθέσω το περιεχόμενο της ένστασης για να μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε την απάντηση μου και αφετέρου να δώσω μια εξήγηση για τους λόγους της αναβολής της απάντησης. Θα ξεκινήσω με αυτό το δεύτερο.

Θα έχετε παρατηρήσει ότι δεν το κάνω πάντα. Το κάνω όταν η διαφωνία είναι σοβαρή, όταν η απάντηση χρήζει μιας διεξοδικότερης διατύπωσης. Δεν είναι όμως αυτός ο μοναδικός λόγος. Πρόκειται για ένα ζήτημα μεθόδου. Η διαλεκτική, η εριστική και η σοφιστική δεν με γοητεύουν. Με γοητεύει η λογική και το σπουδαιογέλοιον.  Όλα αυτά σχετίζονται με τη διαδικασία της αλήθειας – όχι με την αλήθεια. Θεωρώ ότι αλήθεια δεν είναι απλά μια απόφανση, είναι η συλλογική (ακόμα κι αν είναι προσωπική) διαδικασία διατύπωσης μιας απόφανσης που συνηθίζουμε να την αποκαλούμε και αυτήν αλήθεια. Αυτή η αλήθεια μπορεί αύριο να αναιρεθεί μόνο επειδή η αλήθεια είναι κυρίως διαδικασία – κι αυτό διότι το αποτέλεσμα της διαδικασίας να είναι, να αποδειχτεί εσφαλμένο. Τι κάνουμε με τη σοφιστική; Αν και το συμπέρασμά της μοιάζει με αληθές, είναι αναληθές. Η εριστική; Οι προκείμενες είναι αναληθείς, το συμπέρασμα (η αλήθεια) όμως είναι ορθό. Η διαλεκτική; Να διατυπώνεις αποδεκτά συμπεράσματα, αδιαφορώντας αν είναι αληθή ή μή. Με άλλα λόγια και απλά: δεν με ενδιαφέρει να επιβάλω την αλήθεια μου, τα συμπεράσματά μου, δεν με ενδιαφέρει να πείσω – αυτό που με ενδιαφέρει είναι η συλλογική διατύπωση συμπερασμάτων και απόψεων τα οποία θεωρούμε αληθή (‘αλήθεια’). Αυτός είναι ο σκοπός της Ανωτάτης Σχολής Κακών Τεχνών – να θέσουμε ερωτήματα που μας διαφεύγουν και να σκεφτούμε απ’ αυτών. Δεν έχω κανένα πρόβλημα να πω ΄δεν ξέρω’  ή ‘δεν το έχω διαβάσει’ κι είμαι έτοιμος ανά πάσα στιγμή να εγκαταλείψω μια θέση μου, μόλις αντιληφτώ ότι του άλλου είναι πληρέστερη και αληθέστερη.

Εκτός από τη λογική, είμαι λάτρης και του σπουδαιογελοίου – της αναζήτησης της αλήθειας αστεϊζόμενοι. Αυτός είναι ο λόγος που σε πολλά γραπτά παρεισφρέει το σατιρικό στοιχείο, το χωρατό, η παρωδία, ο αυτοσαρκασμός και ο σαρκασμός, η βωμολοχία, η πολεμική. Κάποιοι φίλοι ανταποκρίνονται στην σπουδαιογελοιότητα του πράγματος κι αυτό με κάνει να νιώθω πιο άνετα και να συνεχίζω με το ίδιο ύφος. Κάποιοι άλλοι εστιάζουν στη λογική. Εάν το κύριο χαρακτηριστικό του σπουδαιογέλοιου (ή  σπουδαιογελοίου) είναι το απότομο, το κοφτό, το άμεσο, το γρήγορο, η λογική χρειάζεται χρόνο για να αποφύγουμε την μετεξέλιξή της σε κάποια από τις μεθόδους που τις θεωρούμε άκομψες.

Αυτά ως προς την πρακτική της αναβολής. Ας δούμε τώρα το περιεχόμενο της ένστασης. Σε ένα σημείωμα για τον Φώτη Κουβέλη υποστήριξα ότι όποιος ψηφίσει Δημοκρατική Αριστερά θα ψηφίσει Πα.Σο.Κ.. Και το υποστήριξα ως εξής:  “Έχω την εντύπωση ότι μοιραζόμαστε την ίδια βεβαιότητα: εάν ξεσπάσει αύριο, μεθαύριο μια κοινωνική επανάσταση, ο Φώτης Κουβέλης θα ταχθεί με το μέρος των σωτήρων της χώρας, της πατρίδας, της οικονομίας, δηλαδή του Καπιταλισμού, της Κυριαρχίας, του Κράτους, του Χρήματος, της Δημοκρατίας, του Δυτικού Πολιτισμού. ”

Ο Χάρης διατυπώνει την εξής ένσταση: Δηλαδή ταυτίζεται ο Δυτικός Πολιτισμός και η δημοκρατία με το Κράτος, τον Καπιταλισμό και την Κυριαρχία? Θα απαντήσω μονολεκτικά και απλά και ξάστερα: όχι, Χάρη, όχι φίλες και φίλοι, δεν ταυτίζεται, κατά κανένα τρόπο. Ο τρόπος με τον οποίο έχει διατυπωθεί αφήνει να νοηθεί ότι ταυτίζεται, δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Τι συμβαίνει τότε;

Συμβαίνει κάτι πολύ απλό. Έχουμε υποστηρίξει, σε μεγάλο αριθμό σημειωμάτων,  ότι δεν ταυτίζεται ο Δυτικός Πολιτισμός με όλα αυτά, μόνο με κάποια από αυτά. Κι αυτό διότι θεωρώ ότι δυο είναι οι πηγές της Κυριαρχίας και του Κράτους. Ως προς τη Δημοκρατία, το Χρήμα και τον Καπιταλισμό, το πόσες είναι οι πηγές τους εξαρτάται από το πως εννοούμε, από το πως προσλαμβάνουμε αυτούς τους όρους.  Έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η πηγή της Δημοκρατίας, του Χρήματος-Εμπορεύματος και του Καπιταλισμού είναι μία.  Κι επειδή η μία από τις δυο πηγές της Κυριαρχίας και του Κράτους έχει εξαλειφθεί, τώρα πια δεν μπορούμε παρά να ταυτίσουμε και αυτές με τον παγκοσμίως κυρίαρχο Δυτικό Πολιτισμό.

Τι εννοούμε όμως με αυτές τις έννοιες που το αρχικό γράμμα το γράφουμε κεφαλαίο; Το κεφαλαίο γράμμα δείχνει ότι πρόκειται για μια αφηρημένη έννοια, ότι είναι προϊόν μιας αφαίρεσης. Επειδή ακριβώς πρόκειται για αφαίρεση, ο καθένας και η καθεμιά την γεμίζει με τις δικές του παραστάσεις και απόψεις. Μιλάμε για τον Δυτικό Πολιτισμό και άλλο εννοεί ο ένας, άλλο ο άλλος. Για να μπορέσουμε λοιπόν να συζητήσουμε για την προκείμενη ένσταση θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τι εννοούμε όταν μετεχειριζόμαστε αυτές τις αφαιρέσεις. Αυτό θα κάνω στη συνέχεια, αφού πιω ένα καφεδάκι και καπνίσω ένα τσιγαράκι. Είναι Τρίτη, κάνει πολύ κρύο – μου θυμίζει τις διαμαρτυρίες του Οβίδιου από τον τόπο της εξορίας του στις ρουμανικές ακτές του Εύξεινου Πόντου, κοντά στη σημερινή Κωνστάντζα. Βοήθησε κάποιον ή κάποιους να αποπλανήσουν την εγγονή του αυτοκράτορα, του Οκταβιανού Αυγούστου, την Ιουλία. Μήπως της τον ακούμπησε κι ο ποιητής λιγάκι; Τον ακούμπησε δεν τον ακούμπησε, το ξεροβόρι από τη Σιβηρία, αυτό που πνέει κι αυτή τη στιγμή εδώ, το ‘φαγε. . . Τι τραβάνε κι αυτοί οι ποιητές!

Ας αρχίσουμε με τη Δημοκρατία. Δεν μπορώ να ονομάσω Δημοκρατία τη συλλογική λήψη αποφάσεων από τα μέλη μιας τροφοσυλλεκτικής ομάδας ή μιας αγροτικής κοινότητας ή μιας σημερινής παρέας ή ομάδας. Κι αυτό διότι δεν υπάρχει ο δήμος και το κράτος. Ο δήμος είναι το σύνολο των πολεμιστών οι οποίο κατακτούν μια περιοχή, την διαιρούν σε ίσα κομμάτια και τη μοιράζονται, με κλήρωση συνήθως.  Κράτος σημαίνει σκληρότητα, σημαίνει αδίστακτη σκληρότητα. Δημοκρατία είναι η αδίστακτη σκληρότητα των ανδρών πολεμιστών-εισβολέων-κατακτητών. Η αρχική της ονομασία ήταν ισονομία – και το δεύτερο συνθετικό δεν έχει καμιά σχέση με αυτό που λέμε ‘νόμο’ αλλά με την ίση διανομή της λείας. Ως πολίτευμα, ως μια μορφή πολιτικής κυριαρχίας, η δημοκρατία εμφανίζεται αρχικά ως  δουλοκτητική δημοκρατία, αρχαιοελληνική και ρωμαϊκή, ως πολιτική κυριαρχία των γαιοκτημόνων δουλοκτητών και των ελεύθερων μικροκαλλιεργητών. Το πρόβλημα για μένα είναι ότι δίνουμε πολύ μεγάλο βάρος στην εξισωτική διανομή της λείας, σε αυτό το ολίσθημα υποπίπτουν οι λάτρεις της δουλοκτητικής δημοκρατίας, και παραβλέπουμε το στοιχείο της απάτης. Η δουλοκτητική δημοκρατία ήταν ένας τρόπος εξαπάτησης των ελεύθερων μικροκαλλιεργητών, ο οποίος περιγράφεται στον Περικλέους Επιτάφιο: πολεμήστε και γίνετε πλούσιοι και ισχυροί σας εμάς. Κι αυτοί πολέμησαν, πέθαναν, οι γαιοκτήμονες άρπαξαν τη γη τους και χωρίς ελεύθερους μικροκαλλιεργητές η δημοκρατία και η πόλις τα τίναξαν. Στη συνέχεια, η δημοκρατία εμφανίζεται με την εγκαθίδρυση και γενίκευση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής: στην αρχή ως αστική δημοκρατία και στη συνέχεια ως αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία. Ήταν ένας τρόπος λήψης των αποφάσεων από τη συνέλευση των αστών μιας πόλης (στην Ιταλία, Ολλανδία, Αγγλία αρχικά) και κατόπιν, μετά από αγώνες αιώνων, στη λήψη των αποφάσεων επιδίωξαν να συμμετέχουν και οι υποτελείς και τα κατάφεραν: κατάφεραν αν εκλέγουν αυτούς που θα αποφασίζουν (κοινοβουλευτική δημοκρατία). Το στοιχείο της απάτης επανέρχεται, και τώρα, μετά από τόσους αγώνες, τώρα, οι υποτελείς γυρίζουν τη πλάτη στην κοινοβουλευτική δημοκρατία διότι έχουν αρχίσει να αντιλαμβάνονται την απάτη. Οι μέρες της είναι μετρημένες.

Θεωρώ λοιπόν ότι η δημοκρατία εμφανίζεται στην Αρχαία Ελλάδα, ως δουλοκτητική, επανεμφανίζεται στα τέλη του Μεσαίωνα  και στην Αναγέννηση (αστική)  και μετεξελίσσεται σε αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία κατά τον εικοστό αιώνα. Ο θεσμός αυτός και οι μορφές που πήρε δεν εμφανίστηκε σε κανένα άλλο σημείο της Γης, σε καμιά κοινωνία, σε καμιά εποχή. Υπάρχει ένα πρόβλημα ορολογίας, νομίζω ότι είναι σαφές. Η συλλογική λήψη αποφάσεων των μελών ενός τροφοσυλλεκτικού εσμού δεν είναι δημοκρατία, όπως την εννοώ. Θα έλεγα ότι είναι μια πτυχή του εμμενούς κομμουνισμού. Θεωρώ ότι οι καλές πλευρές της αστικής  κοινοβουλευτικής δημοκρατίας (ελευθερίες, δικαιώματα, Σύνταγμα, νόμοι, κλπ) είναι η κομμουνιστική πλευρά μιας προσωρινής κατανομής της ισχύος  μεταξύ Κομμουνισμού και Κυριαρχίας. Η δημοκρατία τείνει ή προς  τον κομμουνισμό ή προς τον φασισμό, την απολυταρχία, τον αυταρχισμό, την καθαρή Κυριαρχία. Το δίλημμα δεν είναι δημοκρατία ή φασισμός, διότι ως  κοινοβουλευτική δημοκρατία,  ως πολιτική κυριαρχία των καπιταλιστών ισχύει όσο είναι χρήσιμη – όταν δεν είναι αντικαθίσταται από τον φασισμό.

Κατά συνέπεια, ναι, η Δημοκρατία ταυτίζεται με τον Δυτικό Πολιτισμό. Τι είναι όμως ο Δυτικός Πολιτισμός; Είναι μια αλληλουχία, μια διαδοχή, μια σειρά πολιτισμών που έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Όταν λέω αλληλουχία πολιτισμών εννοώ αλληλουχία τρόπων παραγωγής που έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, μάλλον ένα κοινό χαρακτηριστικό. Πρόκειται για την αρπαγή του παραγόμενου κοινωνικού πλούτου από μια ισχυρή άρχουσα τάξη.  Η αρπαγή του κοινωνικού πλούτου είναι η ουσία της Κυριαρχίας, της κοινωνικής σχέσης μεταξύ αυτού που διατάζει κι αυτού που υπακούει και εκτελεί. Το περιεχόμενο της σχέσης, το επίδικο αντικείμενο είναι ο κοινωνικός πλούτος: εσείς θα παράγετε τον κοινωνικό πλούτο, θα σας δίνουμε ένα μικρό μέρος για να επιβιώνετε και το υπόλοιπο θα το παίρνουμε εμείς. Αυτή είναι η δυτική Κυριαρχία. Το Κράτος των αδίστακτων αρπάγων είναι ο θεσμός ο οποίος διεκπεραιώνει τη διαταγή και την εκτέλεσή της: βία (όπλα -στρατός, αστυνομία, παρακράτος) – αρπαγή (λεία, φόροι, ΦΠΑ, Υπουργείο Οικονομικών).  Αυτό είναι το δυτικό Κράτος.

Ο γενέθλιος τόπος και χρόνος του δυτικού πόλιτισμού είναι η αρχαία Ελλάδα κατά την αρχαϊκή εποχή (750-500 π. Χ.). Τότε εμφανίζεται η δυτική Κυριαρχία, το δυτικό Κράτος, η Δημοκρατία, η Πόλις, το Χρήμα-Εμπόρευμα. Εμφανίστηκαν κατά την μετάβαση του ποιμενικού τρόπου παραγωγής που κυριαρχούσε κατά τους μεταμυκηναϊκούς και γεωμετρικούς χρόνους (1.100-750 π. Χ.) στον δουλοκτητικό τρόπο. Αυτή η μετάβαση είναι η κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού. Μετά τον δουλοκτητικό έχουμε τον φεουδαρχικό και κατόπιν τον καπιταλιστικό. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, ο καπιταλιστικός πολιτισμός είναι η τρέχουσα φάση του δυτικού πολιτισμού – ο καπιταλισμός εμφανίζεται μόνο μέσα στα πλαίσια του δυτικού πολιτισμού, πουθενά αλλού. Κι αυτό διότι το Εμπόρευμα και το Χρήμα πουθενά αλλού δεν εμφανίστηκαν ως μέσα αρπαγής κοινωνικού πλούτου. Εάν το χρήμα και το εμπόρευμα δεν ήταν τέτοια στο ξεκίνημά τους, δεν θα υπήρχε καπιταλισμός. Αυτή η διαπίστωση με ωθεί να υποστηρίξω την ταύτιση του Χρήματος -Εμπορεύματος με τον δυτικό πολιτισμό.

Η διαδικασία αυτή της εμφάνισης της δυτικής Κυριαρχίας και του δυτικού Κράτους δεν είναι η μοναδική. Υπήρξε άλλη μία – πρόκειται για αυτό που ο Μαρξ αποκαλεί (ατυχώς) ασιατικό τρόπο παραγωγής. Η εθελοντική συνεργασία των αυτόνομων αγροτικών κοινοτήτων για την κατασκευή διακοινοτικών έργων μετεξελίχθηκε σε αυτό που ονομάζουμε Οικονομία του Ναού, από την οποία προήλθε μια μορφή Κράτους και μια μορφή Κυριαρχίας που βασιζόταν στην αρπαγη του κοινωνικού πλούτου που παράγονταν σε κομμουνιστικές βάσεις. Οι μορφές αυτές του Κράτους και της Κυριαρχίας εμφανίστηκαν σε πολλά σημεία της Γης και σε διαφορετικές εποχές (Σουμερία, Αίγυπτο, Κίνα, Κεντρική και Νότια Αμερική) αλλά έχουν πλέον εκλείψει. Ο τελευταίος κοινωνικός σχηματισμός που είχε ενσωματώσει στοιχεία αυτών των  μορφών κυριαρχίας και Κράτους ήταν οι κοινωνίες του υπαρκτού σοσιαλισμού, υβριδικοί κοινωνικοί σχηματισμοί δυτικής και ‘ανατολικής’ Κυριαρχίας. Επιβιώνει στη σημερινή Κίνα αλλά η επικράτηση του καπιταλισμού θα εξαλείψει και εκεί τα τελευταία απολιθώματα εντός των προσεχών δεκαετιών.

Μετά από όλα αυτά, και τώρα πια, θεωρώ ότι το μέλλον του δυτικού πολιτισμού συνδέεται άρρηκτα με το μέλλον της δυτικής και μοναδικής πια Κυριαρχίας, του δυτικού και μοναδικού πια Κράτους, της Δημοκρατίας, του Χρήματος-Εμπορεύματος, του Καπιταλισμού. Εκλαμβάνω την Κυριαρχία ως παρένθεση, η οποία κλείνει, αλλά το κλείσιμο αυτό δεν είναι υπόθεση δεκαετιών. Έχω υποστηρίξει ότι εάν κάποια άλλη μορφή Κυριαρχίας διαδεχτεί τον σε προϊούσα συρρίκνωση καπιταλισμό αυτή θα μοιάζει με την δουλοκτητική, την οποία ονομάζω, χωρίς να είμαι ικανοποιημένος, μετακαπιταλιστική νεοδουλεία. Κι αυτό διότι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής έχει περισσότερα κοινά με τον δουλοκτητικό: η απλήρωτη εργασία είναι δουλεία, εξ ου και η μισθωτή δουλεία. Υποστηρίζω δηλαδή ότι μπορεί να συνυπάρξουν συμπληρωματικά  καπιταλιστικός και δουλοκτητικός τρόπος παραγωγής.

Από την άλλη, θεωρώ ότι με την συρρίκνωση του καπιταλισμού και του Κράτους θα διευρυνθεί ο (εμμενής) κομμουνισμός του παρόντος, οπότε, οι κοινωνικοί σχηματισμοί του εγγύς μέλλοντος θα είναι μια συνύπαρξη καπιταλιστικού, δουλοκτητικού και κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής. Η έκβαση της σύγκρουσης μεταξύ των δυο πρώτων με τον δεύτερο θα κρίνει και τον χαρακτήρα των μελλοντικών κοινωνικών σχηματισμών.

Αυτό που ερευνώ τα τελευταία χρόνια είναι η ανθρωπολογική πτυχή της Κυριαρχίας και η διεξαγωγή του κοινωνικού πολέμου. Μήπως η ανθρώπινη φύση ρέπει προς την Κυριαρχία, λόγω του ασυνειδήτου βασικά; Εάν ρέπει, γιατί εμφανίστηκε τόσο αργά; Διότι μπόρεσαν οι ακρατικές και αταξικές κοινωνίες των πρώτων 90.000 χρόνων της ύπαρξης του ανθρώπινου είδους να διαχειριστούν αποτελεσματικά αυτή τη ροπή;

Ως προς το δεύτερο, με απασχολεί το ερώτημα: ποιος είναι πιο ισχυρός; Ο Κύριος ή ο Υποτελής; Στην όγδοη σάτιρά του, ο ρωμαίος ποιητής Γιουβενάλης (Juvenalis, 1ος μ.Χ.αιώνας) στρέφει τα φαρμακερά βέλη της σατιρικής φαρέτρας του στην άρχουσα ρωμαϊκή τάξη και βρίσκει το στόχο του, το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της τάξης, τη ματαιότητα της φιλοδοξίας, τη ματαιοδοξία. Στον στ. 124 προειδοποιεί έναν αυταρχικό κυβερνήτη επαρχίας με τα παρακάτω λόγια:

spoliatis arma supersunt

μπορεί να είναι γυμνοί, ενδεείς ζητιάνοι δηλαδή, αλλά έχουν όπλα ακόμα

Εννοούσε τους υποτελείς, τους υπηκόους. Σήμερα, οι υποτελείς, έχουν όπλα ακόμα; Κι αν έχουν, ποια είναι αυτά; Εάν δεν έχουν, γιατί δεν έχουν; Είχαν και τους τα πήραν;

Αθανάσιος Τριανταφυλιά Δρατζίδης