έλεος! αιδώς, Νάνε Βαλαωρίτη!

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Δεν μπορείτε να φανταστείτε, φίλες και φίλοι, πόσο εξοργισμένος και εξαγριωμένος είμαι αυτή τη στιγμή. Είχα σκοπό να μη γράψω σήμερα το πρωί αλλά είναι τόση η αγανάκτησή μου που δεν αντέχω, θα σκάσω, θα βγάλω καρκίνο αν δεν μοιραστώ μαζί σας αυτά που διαβάζω και δεν πιστεύω στα μάτια μου αυτά που διαβάζω. Τσιμπιέμαι, είμαι ξύπνιος, είναι Πέμπτη, πρωί, έξι και είκοσι, η Αποστολία παίζει κοντά μου, είμαι στα καλά μου, δεν μπορώ παρ΄όλα αυτά να πιστέψω ότι αυτά που διαβάζω όντως τα διαβάζω.

Άρχισα προχτές να διαβάζω το βιβλίο του Νάνου Βαλαωρίτη Ο Όμηρος και το αλφάβητο (εκδ. Ελληνοαμερικάνικη Ένωση, Αθήνα, 2010). Γνώριζα ότι το είχαν απορρίψει όλοι οι εκδοτικοί οίκοι που το είχε στείλει, όπως  γνώριζα και το θέμα του, την ‘αλφαβητική οργάνωση των επών’, αλλά δεν μπορούσα να φανταστώ για ποιο λόγο το απέρριπταν. Όταν το έμαθα, σκέφτηκα ότι ίσως το βιβλίο να αφορά ένα πολύ εξειδικευμένο αναγνωστικό κοινό, ότι δεν θα πουλούσε και το απέρριπταν. Έχουν διατυπωθεί τόσες και τόσες θεωρίες και απόψεις για το ομηρικό ζήτημα που άλλη μια δεν περισσεύει. Ο καθένας είναι ελεύθερος να διατυπώνει τις απόψεις του και τη θεωρία του, έτσι δεν είναι; Έτσι είναι, αρκεί να έχει διαβάσει την Ιλιάδα και την Οδύσσεια κι αυτά που εκθέτει να τα υποστηρίζει με το κείμενο, να υπάρχουν στο κείμενο, να μην λέει ότι υπάρχουν ενώ δεν υπάρχουν! Δεν έχω κανένα απολύτως πρόβλημα με τη διαφωνία, το γνωρίζετε πολύ καλά, αλλά με την αυθαιρεσία εξοργίζομαι, εξαγριώνομαι, αγανακτώ και βρίζω. Καλά θα κάνω αυτά που ξεστομίζω να μην τα γράψω. Εγώ θα γίνω ρεζίλι.

Πριν εκθέσω σύντομα και απλά τη θεωρία του Νάνου Βαλαωρίτη, για να την κατανοήσουμε θα παραθέσω κάποια πραγματολογικά στοιχεία. Αυτό που κάνουμε εμείς, να διαιρούμε την Ιλιάδα και την Οδύσεια σε ραψωδίες και να τις τιτλοφορούμε με κάποιο κεφαλαίο (Ιλιάδα) ή μικρό γράμμα (Οδύσσεια) της αλφαβήτου, δεν το έκαναν οι αρχαίοι Έλληνες μέχρι τον 3ο π. Χ αιώνα. Τη διαίρεση του κειμένου σε τμήματα για πρακτικούς λόγους, για να εντοπίζουμε ταχέως ένα εδάφιο, την έκανε ο Αρίσταρχος από τη Σαμοθράκη (216-144 π. Χ.). Πριν γίνει αυτή η διαίρεση, οι αρχαίοι Έλληνες έδιναν στα τμήματα της Ιλιάδας ένα τίτλο με κριτήριο το περιεχόμενό τους – λ.χ., τα άθλα επί Πατρόκλω είναι το τμήμα εκείνο στο οποίο διαβάζουμε την περιγραφή των αθλητικών αγώνων, πρόκειται για το μεγαλύτερο μέρος της ραψωδίας Ψ. Πολλές από τις ραψωδίες έχουν μια νοηματική αυτοτέλεια αλλά όχι όλες. Η διαίρεση της Υ και Φ είναι παντελώς τεχνητή. Θα μπορούσε να ήταν μία ραψωδία αλλά, όπως είπαμε, για λόγους πρακτικούς την διαίρεσαν σε δύο.

Προσέξτε τώρα τι λέει ο Νάνος Βαλαωρίτης – πριν δούμε πως επιχερεί να στηρίξει αυτά που λέει. Ο ‘Ομηρος, ή κάποιοι άλλοι, συνέθεσε την Ιλιάδα και την Οδύσσεια, με βάση το αλφάβητο. Έχοντας στο μυαλό του το Α (α) συνέθεσε την Α (και την α) με λέξεις που αρχίζουν με α. Το ονομάζει αυτό θεματική ακροφωνία. Έχοντας στο μυαλό του το Ζ (ζ) συνέθεσε την Ζ και την ζ με λέξεις που αρχίζουν με ζ. Πολύ ωραία, πολύ ενδιαφέρουσα άποψη, αρκεί να υποστηριχτεί από το κείμενο. Έτσι δεν είναι; Αυτό οφείλει να κάνει κι αυτό κάνει.

Αφήνω στην άκρη την μη διαίρεση σε ραψωδίεςς και κατά τα είκοσιτέσσερα γράμματα του αλφαβήτου κατά την αρχαϊκή και κλασική εποχή. Δεν διαθέτουμε ούτε μία μαρτυρία. Η αρχαιότερη μαρτυρία είναι γραμμένη σε όστρακο που βρέθηκε στις Θήβες της Αιγύπτου και χρονολογείται στα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα. Και τώρα ήρθε η ώρα να κόψω τις φλέβες μου, φίλες και φίλοι. Θυμάστε που λέγαμε κάποτε, το λέμε και τώρα, για κάτι φοβερούς παιχταράδες που ‘έκαναν ό, τι ήθελαν ‘ μέσα στο γήπεδο; Έ, λοιπόν, και ο Νάνος Βαλαωρίτης κάνει ό,τι θέλει. Δεν ξέρω τι να υποθέσω. Το κάνει από άγνοια ή συνειδητά; Σε αυτό το ερώτημα θα απαντήσουμε ελέγχοντας την στήριξη που επιχειρεί στο γράμμα Ζ (ζ) και τις ραψωδίες Ζ και ζ, αφού κάνω ένα διάλειμμα.

Περιορίζομαι στο Ζ (ζ) και λόγω χρόνου αλλά κυρίως διότι με ένα κλικ μπορείτε να βρείτε το ευρετήριο λέξεων της Ιλιάδας που αρχίζουν από Ζ (ζ) μιας και τυχαίνει να το έχω δημοσιεύσει στους indices. Γράφει ο Ν. Β.(σελ. 52): ‘Θέμα της Ζ της Ιλιάδας είναι η Ζώνη, σύμβολο παρθενίας (αλλά και γάμου, όταν αυτή λύνεται)’ Υπογραμμίζει το Ζ για να δείξει ότι όντως το θέμα της Ζ της Ιλιάδας είναι η Ζώνη, με κεφαλαίο προφανώς. Αφήνω στην άκρη, για άλλη μια φορά, το ζήτημα  εάν το θέμα της Ζ είναι η Ζώνη. Εάν αυτό είναι το θέμα, δεν μπορεί να μην υπάρχει η λέξη Ζώνη. Πάρτε τώρα μια βελόνα και τρυπήστε μου τη μύτη: η λέξη ζώνη υπάρχει στη Β (479), στη Λ (234), στην Ξ (181) αλλά στην Ζ δεν υπάρχει! Στη Β και στη Λ η ζώνη είναι ένα ρούχο που το φοράνε οι πολεμιστές (ο θεός Άρης και ο Ιφιδάμας αντίστοιχα)  για να προστατέψουν την κοιλιά τους! Στην Ξ τη φοράει η Ήρα ως σύμβολο ισχύος και κοινωνικής θέσης (status symbol), η οποία Ήρα μόνο παρθένα δεν ήταν! Ήταν βέβαια σύζυγος του Δία και τη φορούσαν και οι γυναίκες των αριστοκρατών ηρώων! Η ζώνη αυτή ήταν  φορτωμένη και διακοσμημένη με στολίδια από πολύτιμα μέταλλα.  Οι παρθένες όντως φορούσαν ζώνη, αλλά ήταν πολύ διαφορετική από αυτήν που περιγράφεται στην Ξ. Ήταν ένα απλό κομμάτι ύφασμα που το έδεναν στη μέση. Στη Ζ δεν υπάρχει ούτε η ζώνη των κυράδων ούτε των παρθένων.

Μήπως υπάρχει στην ζ της Οδύσσειας; Δεν υπάρχει, φίλες και φίλοι! Θα την βρείτε στην ε (231), στην κ (544) και στην λ (245) αλλά στη ζ δεν θα τη βρείτε. Στην ε και στην κ τη φοράει ο Οδυσσεύς. Στη λ, διαβάζουμε για πρώτη και τελευταία φορά για την παρθενίην ζώνην!

Ο Νάνος ψάχνει να βρεί λέξεις που να αρχίζουν από Ζ (ζ) στη Ζ αλλά που να τις βρει! Καταφέρνει όμως και βρίσκει μερικές – δεν μπορεί, μέσα σε 529 στίχους δε θα βρεις κάνα δυο; Θα βρεις, δε μπορεί! Βρίσκει τη λέξη ζωόν (ζωντανόν)! Μεγάλη κατάκτηση! Καμιά άλλη; Η λέξη Ζεύς; Ασφαλώς! Τη διαβάζουμε έξι φορές – 5 στην ονομαστική, 1 στην κλητική: μια φορά ανά 88 στίχους. Θέλετε να μάθετε την αναλογία στη Θ; Μία φορά στους 50 στίχους! Η Ζ ανήκει στην ομάδα των ραψωδιών που η λέξη Ζ αναφέρεται λίγες φορές!

Καμιά άλλη λέξη από ζ; Η λέξη ζωός (στην αιτιατική, ζωόν, ‘ζωντανόν’) και μάλιστα 2 φορές και ο Νάνος κάνει τον κόπο να μας πει και σε ποιους στίχους υπάρχει! Στον 38 και στον 50! Αυτό κι αν είναι επιχείρημα!  Γιατί δεν μπαίνει στον κόπο να μας πει σε ποιο στίχο της Ζ υπάρχει η λέξη Ζώνη;  Η λέξη ζωόν υπάρχει σε δύο στίχους στην Ζ αλλά τους έχει διαβάσει αυτούς τους στίχους; Όχι, φίλες και φίλοι, δεν τους έχει διαβάσει! Διαβάστε τι γράφει (σελ. 52):

‘Ο όρος ζωός (ζωντανός, Ζ 38, 50) προβάλλεται στην αρχή της ραψωδίας με τη σύλληψη των ζωντανών αιχμαλώτων, τους οποίους ο Αγαμέμνων δεν αφήνει να ζήσουν’. Και λίγο παρακάτω (σ. 53): ‘Η Ζ της Ιλιάδας αρχίζει με τους πολεμιστές που ζητούν να τους αφήσουν να ζήσουν…’ Αναρωτιέμαι: ποια έκδοση της Ιλιάδας έχει ο Νάνος; Γιατί εγώ διαβάζω άλλα πράγματα: Ο Μενέλαος πιάνει αιχμάλωτο έναν Τρώα με το όνομα Άδρηστος κι αυτός ικετεύει να του χαριστεί η ζωή έναντι λύτρων. Ο Μενέλαος πείθεται, αλλά επεμβαίνει ο Αγαμέμνων και εκφωνεί εκείνο το περίφημο λογύδριο στο οποίο υποδεικνύει τον Μενέλαο ότι θα σφάξουν ακόμα και τα έμβρυα μέσα στην κοιλιά των γυναικών, όταν, με το καλό, κατακτήσουν την Τροία. Δεν θυμάται καλά ή μήπως γράφει ό,τι θέλει;

Το επίθετο ζωός απαντά άλλη μια φορά και ο Νάνος σπεύδει ασφαλώς να την παραθέσει: ζωόν γόον, στο στ. 500 (ζωντανό τον έκλαιγαν). Καμιά άλλη λέξη που να αρχίζει με ζ;  Ο Νάνος δεν παραθέτει. Και όμως υπάρχουν και άλλες. Δεν τις βρήκε; Πως και του ξέφυγαν; Θα κάνω τον κόπο να παραθέσω εγώ τις άλλες λέξεις που δεν βρήκε ο καθηγητής συγκριτικής λογοτεχνίας και δημιουργικής γραφής στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του San Francisco στην Καλιφόρνια. Υπάρχει η προστακτική ζώγρει (46), η μετοχή  ζώοντες (138) και το ουσιαστικό ζωστήρα (210). Αυτές είναι όλες και όλες. Γιατί δεν τις αναφέρει για να ενισχύσει το επιχείρημά του; Δεν τις βρήκε ή δεν χωράνε στο μοντελάκι του;

529 στίχους έχει η Ζ και με μέσο όρο 5 λέξεις (ονόματα και ρήματα)  ο στίχος (δεν υπολογίζω μόρια, συνδέσμους, προθέσεις, αντωνυμίες, αριθμητικά),  μας κάνουν 2.650 λέξεις. Από αυτές, με ζ αρχίζουν οι 12!  (3 ζωός, 6 Ζεύς, ζώγρει, ζώοντες, ζωστήρα). Ο Όμηρος συνέθεσε την Ζ έχοντας κατά νου τις λέξεις που αρχίζουν με ζ!

Ο Ν.Β. αντιλαμβάνεται ότι κάτι δεν πάει καλά και γράφει (σ. 52): ‘Αν το θέμα φαίνεται ισχνό, η ζ της Οδύσσεια έρχεται να το επιβεβαιώσει. ‘ Και τώρα, φίλες και φίλοι, εισερχόμαστε στο βασίλειο της απόλυτης αυθαιρεσίας. Αυτά που εξέθεσα παραπάνω δεν είναι τίποτα! Διαβάστε τα εξής υπέροχα (52-3): ‘Η παρθένα Ναυσικά πλένει τα ρούχα της, κάνοντας τις απαραίτητες ετοιμασίες για το γάμο της. Μεταξύ άλλων πλένει και τις Ζώνες της.’ Διάβασε στο κείμενο ότι η Ναυσικά πλένει και τις ζώνες της; Η Ναυσικά με τις υπηρέτριές της πάει σε ένα ποτάμι για να πλύνει τα ρούχα της ( στ. 74, εσθήτα φαεινήν, περιληπτικός, τα λαμπρά ρούχα, φουστάνια, θα λέγαμε). Δεν πλένει ζώνες! Η λέξη ζώνη αλλού υπάρχει στην Οδύσσεια, όπως είδαμε, αλλά όχι στην ζ! Ας υποθέσουμε όμως ότι μεταξύ των ρούχων της υπάρχουν και ζώνες. Στην Ζ, τον έναν ζωντανό αιχμάλωτο, ο Ν.Β. τον έκανε πολλούς. Τώρα, τις ανύπαρκτες ζώνες τις κάνει πολλές! Αφού υπάρχουν πολλοί ζωντανοί αιχμάλωτοι, πολλές ζώνες, τότε υπάρχει πολύ ζ στην Ζ και την ζ! Πονηρούλη, Νάνε!

Η λέξη ζώνη δεν υπάρχει στην ζ. Υπάρχει όμως η λέξη ζώστρα, ουδέτερο στον πληθυντικό. Η Ναυσικά φορτώνει στο αμάξι ρούχα για πλύσιμο, μεταξύ των οποίων και  δικά της, αλλά όχι μόνο δικά της. Δεν πήγε να πλύνει μόνο τα δικά της ρούχα! Ο στ. 38 είναι σαφέστατος: ζώστρά τε και πέπλους και ρήγεα σιγαλόεντα. Τα ρήγεα ήταν λεπτά υφάσματα με τα οποία σκέπαζαν επιπλα του σπιτιού (καθίσματα, σκαμνιά) και τα μαξιλάρια. Τα πέπλα ήταν τα δικά της ρούχα. Το ζώστρον,  από τη λέξη ζωστήρ, που είναι το ανδρικό ζωνάρι, είναι το περίζωμα, η ποδιά! Η ποδιά που χρησιμοποιείται από άνδρες και γυναίκες κατά την ώρα της εργασίας, και οι οποίες λερώνονται εύκολα και θέλουν πλύσιμο, κύριε καθηγητά! My God!

Εκτός από τα ζώστρα, τις ποδιές, υπάρχει καμιά άλλη λέξη που να αρχίζει με ζ; Κάτι θα βρει ο ποιητής μας ο Νάνος. Και βρίσκει τη λέξη Ζυγός. Γράφει (53): ‘Ζυγός για τα μουλάρια, αλλά και ζυγός του γάμου.’ Αυτή τη στιγμή τρέχει το αίμα μου από τις φλέβες. Τις έχω κόψει. Τελευταίο σημείωμα το σημερινό, σας χαιρετώ, χάρηκα πολή για τη γνωριμία. Η λέξη ζυγός δεν υπάρχει στη ζ. Παραθέτω τις λέξεις της ζ που αρχίζουν με ζ: ζώστρα (38), ζευξαν (73), ζεύξασ [α]( 111), Ζεύς (188),  ζευξεν (253 ). Σε 331 στίχους, μεταξύ 1655 λέξεων κατά προσέγγιση, πέντε (5) λέξεις που αρχίζουν με ζ. Ναι, η ζ έρχεται να επιβεβαιώσει την Ζ θριαμβευτικά!

Νομίζετε ότι τελείωσα; Αφήνω τα καλλίτερα για το τέλος. Που τη βρήκε τη λέξη Ζυγός ο τσαναμπέτης Νάνος Βαλαωρίτης; Για αμερικανάκια μας περνάει; Η Ναυσικά αποφασίζει να πάει στο ποτάμι να πλύνει ρούχα του σπιτιού και δικά της. Οι υπηρέτες έζεψαν (73)  τα μουλάρια στην άμαξα και πήγαν στο ποτάμι. Το πλύσιμο τελείωσε και ζεύουν την άμαξα για να επιστρέψουν. Κι εκεί που ήταν ζεμένη (111) φεύγει το τόπι που έπαιζαν και πέφτει στο ποτάμι και από τις φωνές ξυπνάει ο Οδυσσεύς. Τα λένε με τη Ναυσικά, ζεύουν (253) για άλλη μια φορά την άμαξα και πάνε στο ανάκτορο. Φυσικά τα μουλάρια τα ζεύουν στο ζυγό αλλά η λέξη ζυγός δεν υπάρχει. Και δεν είναι μεταφορά του γάμου! Η λέξη σύζυγος δεν είναι ομηρική – στον Ευριπίδη τη διαβάζουμε πρώτη φορά.

Μιας όμως και η ζ δεν έχει πολλές λέξεις που να αρχίζουν από ζ, ο Νάνος δανείζεται από τη θ μια! Τη λέξη Ζωάγρια (στ. 462). Καθώς αποχωρίζονται Ναυσικά και Οδυσσεύς, λέει η πρώτη: να πας στο καλό και όταν φτάσεις στο σπίτι σου να με θυμηθείς, σε μένα χρωστάς τη ζωή σου (ζωάγρι’ οφέλλεις). Τα ζωάγρια είναι ο πλούτος που έδινε ο αιχμάλωτος για να του χαριστεί η ζωή και να απελευθερωθεί. Με τον τρόπο που χρησιμοποιείται εδώ αντιλαμβανόμαστε ότι ο ποιητής δεν γνωρίζει την ακριβή σημασία της λέξης ή ότι η σημασία της έχει αλλάξει. Γράφει ο Ν.Β. (53): Ο Οδυσσέας της εύχεται έναν ευτυχισμένο γάμο (Ζωάγρια/γάμος)’. Για τη ζ μιλάει, στην θ πετάγεται, μόνο και μόνο να βρει καμιά λέξη ο φουκαράς!

Η Ναυσικά με τις υπηρέτριες της στο ποτάμι να πλύνει ρούχα. Πως το λένε αυτό το ποτάμι; Κανείς δεν ξέρει και δεν θα το μάθουμε ποτέ. Μόνος ένας άνθρωπος γνωρίζει το όνομα του ποταμού και φαντάζομαι πως φαντάζεστε ποιος είναι αυτός. Ο Νάνος Βαλαωρίτης!

Θα συνεχίσω την Τρίτη το πρωί.