το συγκλονιστικότερο κείμενο που έχω διαβάσει: Θουκυδίδης Ζ 84

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Είμαι αρρωστημένος, διεστραμμένος βιβλιομανής – ή μήπως βιβλιομανιακός; Υπάρχει η θετική πλευρά, η φιλομάθεια, αλλά υπάρχει και η αρντητική, η φυγή από την πραγματικότητα, περί αυτού πρόκειται. Όταν ήμουν έφηβος, η μάνα μου μου έδωσε χρήματα να κατέβω στην Αθήνα, από την Παλιά Πεντέλη, να αγοράσω ρούχα κι εγώ επέστρεψα με μια τσάντα βιβλία, μεταξύ των οποίων και η Φιλοσοφία της Ιστορίας του Χέγκελ, από τις εκδόσεις Αναγνωστίδη. Ως μανιακός, άρα μανιοκαταθλιπτικός, υπάρχει ο ενθουσιασμός και η κατάθλιψη. Τελευταία φορά που έπαθα κατάθλιψη, προ δύο μηνών,  ήταν όταν τελείωσε η ανάγνωση του βιβλίου της Σίλβια Φεντερίτσι (Silvia Federici) Ο Καλιμπάν και η Μάγισσα. Γυναίκες, Σώμα και Πρωταρχική Συσσώρευση (εκδόσεις των ξένων, Θεσσαλονίκη 2011, μετ. Ι. Γραμμένου, Λ. Γυιόκα, Π. Μπίκας, Λ. Χασιώτης), κατά την ευτυχώς  τριήμερη επιδείνωση των πόνων στη μέση.

Το βιβλίο μου είναι η Ιλιάδα, αλλά δεν έχω διαβάσει εκεί το συγκλονιστικότερο κείμενο. Το έχω διαβάσει στον Θουκυδίδη, δεν είναι πάνω από καμιά εικοσαριά γραμμές – είναι ένα συγκλονιστικό σχόλιο πάνω στην ουσία της δημοκρατίας, στη τύχη δηλαδή όσων τρέφουν αυταπάτες για τη δημοκρατία.

Είναι ένα κείμενο από τα Σικελικά, από την θουκυδίδεια εξιστόρηση της απόπειρας  κατάκτησης της Σικελίας από τους Αθηναίους, το 415 π. Χ., κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, η οποία έληξε με πανωλεθρία, αυτή τη λέξη μεταχειρίζεται ο Θουκυδίδης (Ζ 87, 6)  των Αθηναίων. Από τις πολλές χιλιάδες Αθηναίων που έλαβαν μέρος στην επιδρομή, ελάχιστοι επέστρεψαν πίσω (και ολίγοι από πολλών επ’ οίκου απενόστησαν. Ζ 87, 6). Την επιθυμία για την κατάκτηση της Σικελίας την επέβαλαν οι ολιγαρχικής  προέλευσης ηγέτες στο πλήθος των φτωχών ακτημόνων και μεροκαματιάρηδων (θήτες) και μικροκαλλιεργητών (αυτουργοί), το οποίο πλήθος τσίμπησε το δόλωμα και ενθουσιάστηκε και αδημονούσε πότε να αποπλεύσουν και να πάνε να κατακτήσουν τη Σικελία για να γίνουν πλούσιοι και ισχυροί (ΣΤ 24,3).   Ο Θουκυδίδης γράφει ότι έρως  ενέπεσεν τοις πάσι εκπλεύσαι (ΣΤ 24.2), μια σφοδρότατη επιθυμία να αποπλεύσουν τους κυρίευσε. Εάν σχηματίσετε την εντύπωση πως είναι δική μου εκτίμηση ότι την επιθυμία της κατάκτησης της Σικελίας την επέβαλαν στο πλήθος οι πλούσιοι γαιοκτήμονες, κάνετε λάθος. Το γράφει  ο ίδιος ο Θουκυδίδης (Η 1, 1-2). Μόλις οι Αθηναίοι έμαθαν για την πανωλεθρία στη Σικελία, γράφει, τα έβαλαν με τους δημαγωγούς πολιτικούς και με τους χρησμολόγους-μάντεις (κάτι σαν την Τρέμη και τον Πρετεντέρη), οι οποίοι βεβαίωναν με τις προφητείες τους (επήλπισαν ως λήψονται Σικελίαν)  πως θα γυρίσουν νικητές! Και σχολιάζει ο Θουκυδίδης τη στάση αυτή των Αθηναίων: ώσπερ ουκ αυτοί ψηφισάμενοι, λες και δεν ήταν αυτοί που υπερψήφισαν ενθουσιωδώς την εκστρατεία κατά της Σικελίας! Το συγκλονιστικότερο κείμενο που έχω διαβάσει περιγράφει το τραγικό τέλος, την ανηλεή σφαγή  ενός τμήματος του στρατού, πριν αυτός παραδοθεί, αιχμαλωστεί, υποδουλωθεί και 7.000 δημοκράτες Αθηναίοι, που ήθελαν να γίνουν πλούσιοι και ισχυροί,  πεθάνουν στα λατομεία από τις κακουχίες.

Πριν το παραθέσω θα ήθελα να κάνω δυο σύντομες παρεκβάσεις. Δεν είναι η πρώτη  φορά που οι Αθηναίοι επιχειρούν να κατακτήσουν μια μακρινή χώρα. Το 459-4 οι Αθηναίοι εκστρατεύουν να κατακτήσουν την Αίγυπτο! Και βέβαια, ελάχιστοι από τους πολλούς επέστρεψαν στην Αθήνα. Κατά τη διάρκεια αυτής της εκστρατείας, ο εξόριστος στη Σικελία Αισχύλος γράφει τον ‘Προμηθέα Δεσμώτη’, στον οποίο υπάρχει ένας μυθολογικός Ζεύς κι ένας μυθολογικός Προμηθεύς, αλλά υπάρχει κι ένας ιστορικός Ζεύς, ο Περικλής, και ένας ιστορικός Προμηθεύς, ο δήμος, οι οπλίτες, θήτες και αυτουργοί, οι λάτρεις του θεού της φωτιάς και της μεταλλουργίας, οι οποίοι βασανίζονται, ταλαιπωρούνται, υποφέρουν και τελικά εξοντώνονται. Την πολιτική φιλοσοφία του Περικλή εκθέτει ο Θουκυδίδης στον περίφημο Επιτάφιο: αν θέλετε να γίνετε πλούσιοι, ένας τρόπος υπάρχει, ο πόλεμος και η κατάκτηση. Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος. Ο Αισχύλος είχε προβλέψει το μέλλον και την τραγική κατάληξη της αθηναϊκής ηγεμονίας και δημοκρατίας στους ‘Πέρσες’, το 472, όπου οι Πέρσες που κλαίνε και οδύρονται δεν είναι οι Πέρσες αλλά οι Αθηναίοι.  Η Σικελική εκστρατεία δεν ήταν παρά μια εφαρμογή της πολιτικής φιλοσοφίας του θουκυδίδειου Επιτάφιου. Και μπορεί οι Αθηναίοι να ηττήθησαν, οι πλούσιοι όμως γαιοκτήμονες έγιναν πλουσιότεροι και ισχυρότεροι, μιας και η γη των μικροκαλλιεργητών πέρασε στα χέρια τους. Κατά τα τέλη του τέταρτου π. Χ. αιώνα, δεν υπήρχαν παρά ελάχιχτοι πολίτες, δηλαδή οπλίτες, ελεύθεροι μικροκαλλιεργητές, άρα δεν υπήρχε πόλις και δημοκρατία. Η Αθήνα υπέκυψε στους Μακεδόνες και αργότερα στους Ρωμαίους.

Η δεύτερη παρέκβαση αφορά τον Θουκυδίδη. Ο Θουκυδίδης  ήταν ολιγαρχικός και δολοφονήθηκε από τους δημοκρατικούς ή στην Αθήνα ή στη Θράκη, στα κτήματά του. Τα χειρόγραφά του πέρασαν σε έναν άλλον ολιγαρχικό, τον γνωστό μας επαγγελματία μισθοφόρο και συγγραφέα, τον Ξενοφώντα, ο οποίος αυτοεξορίστηκε, την κοπάνησε δηλαδή για να σώσει το κεφάλι του από τους δημοκρατικούς. Οι δυο αυτοί ολιγαρχικοί ισχυροί Αθηναίοι ήταν αναμεμειγμένοι ενεργά στο θηριώδες καθεστώς των Τριάκοντα, οι οποίοι τριάκοντα εκλέχτηκαν, το 404,  από τη συνέλευση των πολιτών! Οι οποίοι τριάκοντα έσφαξαν κόσμο και κοσμάκη της δημοκρατικής παράταξης. Ο Ξενοφώντας ήταν ιππέας (πιθανότατα μάλιστα να ήταν και ένας από τους ιππάρχους!) και οι ιππείς ήταν οι εκτελεστές του καθεστώτος των τριάκοντα τυρράννων – στο ιππικό υπηρετούσαν μόνο οι πλούσιοι γαιοκτήμονες, στο πεζικό οι μικροκαλλιεργητές και στο ναυτικό, ως κωπηλάτες, οι θήτες. (Το 4ο4 ο Θουκυδίδης είναι στην Αθήνα).  Γνωρίζουμε κάποιους άλλους  που συμμετείχαν ενεργά σε αυτό το τρομοκρατικό και εκκαθαριστικό καθεστώς; Και βέβαια γνωρίζουμε! Είναι άνθρωποι από το περιβάλλον του Πλάτωνα, μεταξύ των όποίων ο Κριτίας και ο Σωκράτης. Ο Κριτίας σκοτώθηκε το 401 σε μια μάχη μα τους εξόριστους δημοκρατικούς. Δυο χρόνια μετά, οι δημοκρατικοί Αθηναίοι καταδικάζουν σε θάνατο τον Σωκράτη και τον εκτελούν – και πολύ καλά έκαναν. Ο Πλάτωνας τα κάνει πάνω του, την  κοπανάει και κρύβεται στα Μέγαρα. Αυτά που γράφει στην Απολογία και τους διαλόγους του για τον Σωκράτη είναι καθαρές μαλακίες. Μαλακίες, επαναλαμβάνω, αν νομίζετε ότι δεν έχω επίγνωση του τι γράφω. Εάν ο Σωκράτης καταδικάστηκε επειδή εισήγαγε καινά δαιμόνια και παρέσερνε τους αγνούς νέους, γιατί να φύγει ο Πλάτων; Ως νέος ήταν θύμα, δεν είχε καμιά απολύτως ευθύνη.

Οι Αθηναίοι δεν μπορούσαν να ξεχάσουν τη σφαγή της Ελευσίνας, και ασφαλώς όχι μόνο, εμπνευστής της οποίας ήταν ο Κριτίας. Έβαλαν τους κατοίκους της Ελευσίνας τον έναν πίσω από τον άλλον, στη παραλία, και οι ιππείς τους έσφαξαν όλους! Μεταξύ των ιππέων και ο Ξενοφώντας, παρακαλώ! Γι’ αυτό την κοπάνησε! Μια άλλη φορά, το ιππικό συνάντησε μια ομάδα αγροτών από το δήμο της Αιξωνής και ο ίππαρχος Λυσίμαχος διέταξε να τους εκτελέσουν όλους, παρ’ όλο που αυτοί ικέτευαν γοερά για τη ζωή τους.  Κάποιοι ιππείς διαμαρτυρήθηκαν αλλά μάταια. . .

Να το συγκλονιστικότερο κείμενο που έχω διαβάσει:

Μόλις ξημέρωσε, με τον Νικία επικεφαλής,  ο στρατός ξεκίνησε να φύγει . Οι Συρακούσιοι και οι σύμμαχοι τους επιτέθηκαν ρίχνοντας βέλη και ακόντια. Οι Αθηναίοι βιάζονταν να φτάσουν σε ένα ποτάμι, τον Ασσίναρο, όχι μόνο για να αποφύγουν τα  απανωτά πλήγματα που δέχονταν  από το ιππικό και το πεζικό των εχθρών,  ελπίζοντας  ότι θα βρουν ασφαλές καταφύγιο πέραν του ποταμού, αλλά κυρίως για να ξεκουραστούν και να πιουν νερό. Μόλις έφτασαν στο ποτάμι, άρχισαν να πέφτουν μέσα, σπρώχνοντας ο ένας τον άλλον και ο καθένας προσπαθούσε να διαβεί αυτός πρώτος το ποτάμι – αλλά δεν μπορούσαν μιας και οι εχθροί που  ακολουθούσαν τους είχαν πλησιάσει. Οι Αθηναίοι, αναγκασμένοι να προχωρούν όλοι μαζί, έπεφταν ο ένας πάνω στον άλλον και ο ένας πατούσε τον άλλον. Πολλοί έπεσαν πάνω σε δόρατα και πέθαναν, ενώ άλλοι πνίγηκαν και παρασύρθηκαν από το νερό. Οι Συρακούσιοι, έριχναν βέλη πάνω από την απότομη όχθη του ποταμού, ενώ οι Αθηναίοι για το μόνο που νοιάζονταν ήταν να πιουν όσο περισσότερο νερό μπορούσαν και όλο και μαζεύονταν περισσότεροι σπρώχνοντας ο ένας τον άλλον. Οι σύμμαχοι των Συρακουσίων από την Πελοπόννησο κατέβηκαν και άρχισαν να σφάζουν αυτούς που ήταν στο ποτάμι και έπιναν νερό. Το νερό όμως ήταν ήδη βούρκος και παρόλο που ήταν γεμάτο λάσπη και είχε κοκκινίσει από το αίμα, αυτοί όχι μόνο συνέχιζαν να πίνουν αλλά και τσακώνονταν μεταξύ τους.

Αρχαίο πνεύμα αθάνατο, αγνέ πατέρα του ωραίου και του αληθινού!

Πάω για ξύλα. Είχα βάλει στο μάτι μια ξερή καρυδιά αλλά κάποιος με πρόλαβε. Άφησε όμως το ένα τρίτο.