φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Μέχρι πρό τινος, οι άνθρωποι πίστευαν ότι η Γη είναι επίπεδη και ακίνητη και ότι ο ήλιος γυρίζει γύρω από αυτήν. Αλλά η Γη ούτε ακίνητη ήταν, ούτε επίπεδη, ούτε το κέντρο του σύμπαντος. Πριν οι θεραπευτικές γνώσεις και πρακτικές συγκροτηθούν σε επιστήμη, υπήρχε ιατρική – και θεραπείες και φάρμακα. Πριν ανακαλύψουμε τα μικρόβια, αυτά υπήρχαν κι ας μην τα βλέπαμε. Πριν μιλήσουν κάποιοι για τον κομμουνισμό, υπήρχε κομμουνισμός. Όταν εμφανίστηκε για πρώτη φορά η λέξη κομμουνιστής, τον 19ο αιώνα στη Γαλλία, δήλωνε τον υποστηρικτή της κοινοχρησίας του παρόντος, όχι τον οπαδό/πιστό ενός οράματος μιας μελλοντικής κομμουνιστικής κοινωνίας.
Ασχολούμαστε με τον κομμουνισμό του μέλλοντος αλλά αδιαφορούμε για αυτόν του παρόντος και του παρελθόντος. Κομμουνισμός του παρόντος; Τι φρούτο είναι αυτό! Όσο για τον κομμουνισμό του παρελθόντος περιοριζόμαστε να τον αποκαλούμε πρωτόγονο και ξεμπερδεύουμε. Με τον πρωτόγονο κομμουνισμό θα ασχολούμαστε σήμερα! Από την άλλη, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι γνωρίζουμε τι είναι ο κομμουνισμός; Δεν θα το έλεγα.
Οι άνθρωποι στο παρελθόν και στο παρόν δεν μιλούσαν και δεν μιλούν για τον κομμουνισμό όχι διότι δεν τον γνωρίζουν αλλά διότι τον ζουν, τον βιώνουν χωρίς να γνωρίζουν τη λέξη κομμουνισμός ή να ταυτίζουν αυτό που ζουν με τη αυτόν τον όρο. Αναπνέουμε αλλά δεν έχουμε μια σαφή εικόνα πως και τι γίνεται μέσα στα πνευμόνια μας – εκτός εάν είσαι γιατρός. Από τις εκατό χιλιάδες χρόνια που υπάρχει ο άνθρωπος, τα 9/10 τα έζησε σε ολιγομελείς τροφοσυλλεκτικές ομάδες, οι οποίες ήταν οργανωμένες κομμουνιστικά. Εάν τους έλεγε κάποιος ή κοινωνία στην οποία ζεις είναι κομμουνιστική, θα τον κοιτάγανε περίεργα. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε ‘κομμουνιστές’ αυτούς τους ανθρώπους που ζούσανε, και λίγοι ζουν ακόμα, σε ομάδες κομμουνιστικής οργάνωσης; Όχι, φίλες και φίλοι, ο χαρακτηρισμός αυτός είναι παντελώς περιττός. Η φράση ΄οι τροφοσυλλέκτες ήταν κομμουνιστές’ είναι μια χαζομάρα, ζούσαν όμως σε κομμουνιστικές κοινωνίες. Και είναι χαζομάρα, διότι η λέξη κομμουνιστής όχι μόνο είναι στραμμένος προς το μέλλον αλλά δηλώνει κι αυτόν που δέχεται πως ο κομμουνισμός είναι κάτι που αφορά το μέλλον.
Εδώ και είκοσι χρόνια αρχίζουμε να ανακαλύπτουμε τον κομμουνισμό. Οι απόψεις για την common decency, τα κοινά αγαθά, τις νέες περιφράξεις, τα δίκτυα στρέφουν το βλέμμα από το μέλλον και το εστιάζουν στο παρόν. Θεωρώ ότι κατά τις δυο επόμενες δεκαετίες, η αντίληψη που θα έχουμε για τον κομμουνισμό θα είναι τελείως διαφορετική από αυτήν που επικρατεί στις μέρες μας. Όλες αυτές οι γνώσεις θα συγκροτηθούν σε ένα corpus, σε μια θεωρία, που θα αλλάξει πολύ τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τον κόσμο.
Ένας από τους πρώτους που έστρεψε το βλέμμα του και είδε τον κομμουνισμό του παρόντος ήταν ο Κ. Μαρξ. Με αυτό το ζήτημα ασχολήθηκε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Κι εάν ζούσε άλλα πενήντα χρόνια, είμαι βέβαιος ότι θα έπαυε να γράφει για τον καπιταλισμό και θα άρχιζε να μελετά και να γράφει για τον κομμουνισμό. Θα άρχιζε! Ατυχής έκφραση – είχε αρχίσει. Εάν ζούσε λοιπόν άλλα πενήντα χρόνια, θα έγραφε ένα ογκώδες βιβλίο που πιθανόν να τιτλοφορούνταν Die Kommune ή Die Gemeinschaft.
Με τον θάνατό του το 1883, σταμάτησε η μελέτη και η έρευνα του κομμουνισμού. Μετά από 120 χρόνια, η εργασία αυτή αρχίζει και πάλι – συνεχίζουμε αυτό που άρχισε ο Μαρξ με τη μελέτη της ρώσικης αγροτικής κοινότητας. Θα ερευνήσουμε και θα μελετήσουμε τον κομμουνισμό του παρελθόντος και τον κομμουνισμό του παρόντος.
Ως προς τον κομμουνισμό του παρελθόντος, εγείρεται πληθώρα προβλημάτων – κυρίως μεθοδολογίας και ιστορικών πηγών. Ο αριθμός των γραπτών μαρτυριών για τον κομμουνισμό του παρελθόντος είναι πολύ μεγάλος. Οι μαρτυρίες αυτές απαντώνται σε όλους τους πολιτισμούς που χρησιμοποιούν τη γραφή – πρόκειται για ένα ευρύτατο ερευνητικό πεδίο, η πρόσβαση στο οποίο δεν θα είναι το έργο ενός ανθρώπου αλλά το αποτέλεσμα συλλογικής, οργανωμένης ή άτυπης, συνεργασίας. Ο κομμουνισμός του παρελθόντος είναι ένα γνωστικό αντικείμενο το οποίο απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση (αρχαιολογία, ανθρωπολογία, εθνολογία, φιλολογία, [παλαιο]γλωσσολογία, θρησκειολογία, ιστορία, φιλοσοφία, θεωρία λογοτεχνίας, θεωρία των παιγνίων, κλπ), κατανοείτε λοιπόν ότι απαιτείται ευρύτατη συνεργασία. Η συνεργασία αυτή είναι ήδη μια πτυχή του κομμουνισμού του παρόντος.
Όταν ο Ησίοδος των Έργων και Ημερών γράφει (στ. 722-3)
μηδέ πολυξείνου δαιτός δυσπέμφελος είναι
εκ κοινού πλείστη τε χάρις δαπάνη τ’ ολιγίστη
(μεταφράζω ελεύθερα) όταν πας σε γλέντι, όταν πας να φας με άλλους πολλούς, να μην είσαι κατσούφης
η κοινότητα των αγαθών, η κοινοχρησία προσφέρει τεράστια χαρά ενώ ταυτόχρονα προσφέρει και μεγάλη εξοικονόμηση υλικών
τι γράφει, φίλες και φίλοι;
Γνώριζε ο Ησίοδος ότι μιλούσε για τον κομμουνισμό, για την ουσία του κομμουνισμού; Όταν γράφει (στ. 42-4) ότι οι ισχυροί αρπάζουν τον πλούτο και τον κρύβουν και ότι, εάν δεν συνέβαινε αυτό, θα μπορούσαμε να εργαζόμαστε μια μέρα το χρόνο, τι κάνει, για τι πράγμα μιλάει; Μια μέρα το χρόνο είναι υπερβολή, αλλά στην υπερβολή δεν βρίσκεται η αλήθεια; Πότε τα γράφει αυτά; Περίπου στα 650-600 π. Χ.! Γνωρίζει ότι μιλάει για τον κομμουνισμό και την συρρίκνωσή του από την Κυριαρχία; Όχι, δεν το γνωρίζει.
Παραθέτω ένα απόσπασμα από την Βίβλο των Νεκρών, μια συλλογή ηθικών κανόνων που συντάχθηκε γύρω στο 1000 π. Χ. στην Αίγυπτο:
Να μην καταγγέλλεις κάποιον στον ανώτερό σου, να μην κάνεις τους άλλους να υποφέρουν, να μην αφήνεις τον άλλον να πεινάει, να μην κάνεις τον άλλον να κλαίει, να μη βασανίζεις τα ζώα, να μην αυξάνεις στην αρχή της κάθε μέρας την απαιτούμενη εργασία της ημέρας, να μην ορκίζεσαι και να μην καυγαδίζεις, να μην κλείνεις το μάτι, να μην είσαι βίαιος ούτε οξύθυμος, να μην εξάπτεσαι ούτε να κωφεύεις στα λόγια της αλήθειας.
Ούτε εσείς ούτε εγώ καταλαβαίνουμε γιατί δεν πρέπει να κλείνεις το μάτι, αλλά τι θα πούμε για τις άλλες υποδείξεις; Υπάρχουν κομμουνιστικές αντιλήψεις στο Ταο τε Κίνγκ, στον Κομφούκιο; Στην Αβέστα, στην Παλαιά Διαθήκη, στην Οδύσσεια, στη Μαχαμπαράτα; Η απαγόρευση της φτώχειας εντός της κοινότητας στην Καινή Διαθήκη και το Κοράνιο δεν καταγράφει πτυχές του κομμουνισμού των εποχών που συντάχθηκαν;
Διαπιστώσαμε ήδη ότι από τα 100.000 χρόνια που ο homo sapiens περπατάει πάνω στη Γη, τα 90.000 τα έζησε σε ολιγομελείς κομμουνιστικής οργάνωσης ομάδες. Εάν είναι έτσι, και κατά τη γνώμη μου είναι, μιας και δεν υπήρχε εμπόρευμα, μετρησιμότητα, χρήμα, αρπαγή ξένου πλούτου (με μοναδική εξαίρεση τον νομαδικό ποιμενισμό), Κράτος, Κυριαρχία, τότε οφείλουμε να θέσουμε το παράκάτω ερώτημα και να διατυπώσουμε μια κάποια απάντηση. Η ανθρώπινη κοινωνία ξεκίνησε ως κουμμουνιστική κοινωνία; Κάθε απάντηση, γεννάει και ένα άλλο ή άλλα ερωτήματα. Εάν η πρώτη κοινωνία ήταν η κομμουνιστική ομάδα, τότε αναρωτιόμαστε:
ο κομμουνισμός μας έκανε ανθρώπους;
η πρώτη ανθρώπινη κοινωνία ήταν αποτέλεσμα του κομμουνισμού;
υπήρχε προανθρώπινος κομμουνισμός;
υπάρχει κομμουνισμός σε μια ομάδα χιμπατζήδων;
Ας αρχίσουμε από το τελευταίο και προκλητικό ερώτημα. Η ομάδα των χιμπατζήδων επιβιώνει και αναπαράγεται. Μπορεί να διαλυθεί και να επανασυσταθεί με άλλα μέλη, αλλά δεν εξαφανίζεται. Θα εξαφανιζόταν εάν οι χιμπατζήδες αλληλοσπαράζονταν – αλλά δεν αλληλοσπαράζονται. Το εντελώς αντίθετο: υπάρχει αλληλεγγύη και συνεργασία. Δεν υπάρχει καμιά απολύτως αμφιβολία ότι υπάρχει διεκδίκηση και σύγκρουση αλλά δεν υπάρχει αλληλοσπαραγμός. Η ομάδα καταφέρνει και επιβιώνει και αναπαράγεται. Και το καταφέρνει διότι η διαδικασία την οργάνωσης της ομάδας είναι κομμουνιστική: ο κομμουνισμός είναι μια διαδικασία οργάνωσης. Τα κύρια χαρακτηριστικά στοιχεία αυτής της διαδικασίας είναι η πρόκριση της συνεργασίας, της αλληλεγγύης, της αυταπάρνησης, της φροντίδας, της κοινοχρησίας.
Οι χιμπατζήδες βέβαια δεν γνωρίζουν ότι θα πεθάνουν. Εάν δουν έναν νεκρό χιμπατζή κάτι θα νιώσουν, πιθανόν να φοβηθούν, πιθανόν να λυπηθούν, αλλά δεν γνωρίζουν ότι θα πεθάνουν, δεν έχουν συνείδηση, δεν έχουν επίγνωση της διάκρισης του χρόνου σε παρελθόν, παρόν και μέλλον. Τα κοινά στοιχεία μεταξύ χιμπατζήδων και παιδιών είναι σαφή. Πως μάθαμε ότι θα πεθάνουμε; Ίσως να μην το μάθουμε ποτέ. Το μάθουμε δεν το μάθουμε, αυτό μας έκανε ανθρώπους, η επίγνωση του θανάτου επέφερε την επίγνωση του παρελθόντος και του μέλλοντος, άρα και τη συνείδηση.
Κι ενώ οι χιμπατζήδες δεν αλληλοσπαράζονται και δεν πολεμούν μεταξύ τους, εμείς και κανίβαλους έχουμε (και είμαστε) και πολεμάμε και καίμε ζωντανούς και τους κόβουμε το κεφάλι και τους κάνουμε σαπούνι και τους βασανίζουμε. Κανένα άλλο ζώο δεν τα κάνει αυτά. Εγώ αναρωτιέμαι εάν η επίγνωση του θανάτου έχει κάποια σχέση με όλα αυτά. Και απαντώ πως έχει. Μπορούμε να μην τα κάνουμε όλα αυτά; Ασφαλώς και μπορούμε. Εάν δεν μπορούσαμε, δεν θα ήμασταν τώρα 7 δισ. Θα είχαμε εξαφανιστεί.
Κάποτε κινδυνεύσαμε να εξαφανιστούμε, έχει καταγραφεί στο ανθρώπινο DNA, μόνο που δεν γνωρίζουμε για ποιο λόγο. Εγώ υποθέτω ότι κινδυνέψαμε να εξαφανιστούμε λόγω ενός μακροχρόνιου παροξυσμού αλληλοβοράς, την αιτία του οποίου ίσως να μην μπορέσουμε ποτέ να ανακαλύψουμε. Και δεν εξαφανιστήκαμε επειδή σταματήσαμε την αλληλοβορά. Η επίγνωση του θανάτου μπορεί να ήταν η αιτία, μπορεί να ήταν και το αποτέλεσμα. Και τι κάναμε αφού σταματήσαμε την αλληλοβορά;
Προκρίναμε και πάλι τη συνεργασία, την αλληλεγγύη, τη φροντίδα που προσιδιάζουν στα θηλαστικά και μάλιστα στα πρωτεύοντα. Η παραίτηση από την επιθυμία, ο περιορισμός της ελευθερίας, η πρόκριση της συνεργασίας μας έκανε ανθρώπους – εννοείται ότι ως προάνθρωποι και την εργασία γνωρίζαμε και σκεφτόμασταν κι αυτά ήταν συμπεριφορές που μας βοήθησαν πολύ να προκρίνουμε την συνεργασία διότι ήταν προϊόντα της συνεργασίας, η οποία ασφαλώς ουδέποτε εξέλιπε ακόμα κι όταν αλληλοσπαραζόμασταν.
Θεωρώ ότι η γλώσσα εμφανίστηκε την εποχή της επίγνωσης του θανάτου, την εποχή της πρόκρισης της συνεργασίας. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι υπήρχε μια προγλωσσική επικοινωνία η οποία εξέφραζε την προανθρώπινη συνεργασία. Οι λέξεις είναι κοινόχρηστες, κατά συνέπεια η γλώσσα είναι μια κομμουνιστικότητα, ένα δημιούργημα όχι απλά του κομμουνισμού αλλά της έμφασης στον κομμουνισμό, ένας θεσμός της κομμουνιστικής οργανωτικής διαδικασίας. Η μελέτη της γλώσσας, και ειδικά τως συνθηκών και των προϋπόθέσεων της εμφάνισής της, για τις οποίες δεν γνωρίζουμε και πολλά πράγματα, για να μη πω τίποτα, θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τόσο την επίγνωση του θανάτου όσο και της συσχέτισής της με τον κομμουνισμό.
Οι πρώτες ανθρώπινες κοινωνίες δεν θα μπορούσε να μην ήταν κομμουνιστικές. Και παρέμειναν κομμουνιστικές κατά το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Κατά τη γνώμη μου, δεν μπορεί να μην παραμένουν κομμουνιστικές.
Υπό το φως της αντίληψης περί του εμμενούς κομμουνισμού, σε ένα μελλοντικό σημείωμα θα εξετάσω τη μαρξιστική άποψη ότι ζούμε την Προϊστορία και ότι με την μελλοντική κομμουνιστική επανάσταση και κοινωνία θα αρχίσει η Ιστορία.
Οι πατάτες είναι η τροφή του μέλλοντος αλλά έχουν το μειονέκτημα ότι δύσκολα συντηρούνται, σαπίζουν γρήγορα. . .
Σχολιάστε ελεύθερα!