Κέρδος και Ισχύς: ο Κύριος ατενίζει το υπό αποίκιση μέλλον

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η πυρηνική επιθυμία του Κυρίου είναι η επινόηση της πραγματικότητας, η αποίκιση, ο έλεγχος του μέλλοντος. Η επιθυμία αυτή έχει καταγραφεί στο προίμιο της Ιλιάδας, ατον Α 5 στίχο: Διός δ’ ετελείετο βουλή, δηλαδή, η επιθυμία του Δία, του Κυρίου, εκπληρώθηκε – όλα έγιναν όπως τα σχεδίασε ο Κύριος. Ο Κύριος επιθυμεί η πραγματικότητα να είναι η πραγματοποίηση των επιθυμιών Του. Δύο είναι αυτές οι επιθυμίες: η απεξάρτηση από τον υποτελή Παραγωγό και η επίτευξη της σωματικής αθανασίας.

Ο Κύριος γνωρίζει ασφαλώς ότι το μη αναμενόμενο, το μη προσδοκώμενο, το απροσδόκητο, η έκπληξη  δεν μπορεί να εξοβελιστεί – και η έκπληξη δεν μπορεί να είναι άλλη από το ενδεχόμενο της κατάλυσης της Κυριαρχίας. Ο Κύριος αποικίζει το μέλλον, επιχειρεί να ελέγξει το μέλλον μόνο και μόνο για να αποτραπεί η κατάλυση της (καπιταλιστικής σήμερα) Κυριαρχίας, η αρπαγή και η καταστροφή τόσο του κοινωνικού πλούτου όσο και των υποτελών Παραγωγών αυτού του πλούτου.  Θεωρεί ότι μπορεί να εξοβελίσει αποτελεσματικά την κατάλυση. Οι απόψεις περί του τέλους της ιστορίας και του τέλους της εργασίας δεν είναι τίποτα άλλο παρά επβεβαιώσεις ότι μπορεί να ελέγξει το μέλλον, να ενισχύσει και να διαιωνίσει την Κυριαρχία.

Ο Κύριος θεάται, ατενίζει το μέλλον κι αυτή η δραστηριότητα είναι μια πτυχή της διαρκούς αποίκισης του μέλλοντος. Η διαπίστωση αυτή μας παροτρύνει να διατυπώσουμε το εξής ερώτημα: θα  μπορούσαμε να δούμε τι βλέπει ο Κύριος;

Ναι, θα μπορούσαμε. Μας το επιτρέπει η ίδια η φύση της Κυριαρχίας και η εξέλιξη του καπιταλισμού από τη μια και από την άλλη, οι αποφάσεις που παίρνει ο Κύριος σήμερα. Η συρρίκνωση του Κράτους, που αποσκοπεί στην ισχυροποίησή του,  και ο νεοφιλελευθερισμός, η διάλυση του Κράτους πρόνοιας (ευημερίας)  μας ωθούν να υποθέσουμε βάσιμα ότι ο Κύριος βλέπει αυτό που είδε ο Μαρξ στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν έγραφε τα Crundrisse και το Κεφάλαιο: με την εφαρμογή της επιστήμης στην παραγωγική διαδικασία, ο κοινωνικός πλούτος θα παράγεται, κατά το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του από τις μηχανές, κατά συνέπεια, οι παραγωγοί του κοινωνικού πλούτου δεν θα είναι απλά άχρηστοι αλλά παντελώς περιττοί. Αυτό ήθελαν να πουν οι απόψεις περί του τέλους της Ιστορίας και της Εργασίας. Αυτό συμβαίνει για πρώτη φορά στην ανθρώπινη Ιστορία. Μέχρι τώρα, οι παραγωγοί του κοινωνικού πλούτου (δούλοι, δουλοπάροικοι, προλετάριοι) ήταν χρήσιμοι και έπρεπε να είναι υπάκουοι για να είναι χρήσιμοι. Από δω και πέρα όμως  είναι περιττοί, πρέπει όμως να παραμείνουν υπάκουοι.

Σε λίγες δεκαετίες, οι περιττοί, οι εκτός παραγωγής προλετάριοι θα είναι πολύ περισσότεροι από τους εντός της παραγωγής. Γι αυτήν την εξέλιξη ο Κύριος είναι κάτι παραπάνω από βέβαιος. Είναι δηλαδή βέβαιος ότι δεν πρόκειται να υπάρξει ανάκαμψη και ανάπτυξη, αύξηση δηλαδή της αρπαγής, του κέρδους.  Διότι, ποιος θα καταναλώσει τον παραγόμενο πλούτο, τα παραγόμενα εμπορεύματα; Αυτό σημαίνει ότι η παραγωγή του κοινωνικού πλούτου θα περιορίζεται, ότι η σπάνη, η ανέχεια και η δυστυχία θα γενικεύονται. Με λίγα λόγια, ο Κύριος βλέπει τον καπιταλισμό να συρρικνώνεται και στο βάθος του χρόνου να αποσυντίθεται.

Οι εξελίξεις αυτές θλίβουν τον Κύριο αλλά δεν τον αποκαρδιώνουν. Αυτή τη στιγμή βρίσκεται αντιμέτωπος με το δίλημμα Κέρδος ή Ισχύς και όλες οι ενδείξεις που διαθέτουμε συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι προκρίνει την Ισχύ. Στην πραγματικότητα όμως δεν πρόκειται για δίλημμα – όσο σφοδρά και να επιθυμεί το Κέρδος, την Αρπαγή μέσω της Απάτης, του Χρήματος δηλαδή,  (η αρχική σημασία της λέξης κέρδος είναι το όφελος που εξασφαλίζεται μέσω της απάτης, του δόλου), η εξέλιξη του καπιταλισμού, η αποπομπή των Παραγωγών από την παραγωγική διαδικασία, η υποκατανάλωση, τον διαβεβαιώνουν ότι έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί οι εποχές της μεγάλης και απρόσκοπτης κερδοφορίας. Είναι υποχρεωμένος να καταφύγει στην Ισχύ, στην διαιώνιση, ενίσχυση και αναπαραγωγή της Ισχύος Του.

Αλλά η Ισχύς είναι άμυνα, αυτοπροστασία, ένδειξη αδυναμίας. Ποιος είναι ο κίνδυνος; Τα πλήθη των ανέργων, των φτωχών. Τι είναι όμως οι άνεργοι; Είναι ελεύθεροι δούλοι. Τόσο ελεύθεροι ποτέ δεν υπήρξαν. Μέχρι τώρα, ο Κύριος είχε ανάγκη τους δούλους, τώρα δεν τους χρειάζεται, είναι περιττοί. Είναι καλύτερα να είσαι δούλος, παρά ελεύθερος δούλος – έτσι σκέφτονται οι δούλοι. Ως δούλος, έχεις εξασφαλίσει ένα ξεροκόματο, ως ελεύθερος δούλος έχεις εξασφαλίσει τον θάνατο από τη πείνα.Τι θα κάνουν τα πλήθη των ελεύθερων δούλων; Ό, τι και να κάνουν, ο Κύριος έχει το δάχτυλο στη σκανδάλη. Το ζήτημα είναι αν την πατήσει κι αν το πάτημα αυτό θα έχει αποτελέσματα. Αύριο, μεθαύριο, όλος ο πλανήτης θα είναι Συρία.

Θα πρέπει όμως να δούμε πέραν της κατασταλτικής διάστασης του ζητήματος. Η προϊούσα συρρίκνωση, επομένως και αποσύνθεση του καπιταλισμού, μας προτρέπει να  διατυπώσουμε τα εξής ερωτήματα: Μπορούμε να φανταστούμε τον καπιταλισμό να συνυπάρχει με άλλους τρόπους παραγωγής που θα αναβιώσουν ή θα εμφανιστούν; Μπορούμε να σκιαγραφήσουμε ποιος τρόπος παραγωγής και αρπαγής θα τον διαδεχτεί; (Δεν λαμβάνω υπόψη μου το ενδεχόμενο  μιας παγκόσμιας κομμουνιστικής επανάστασης και καλά κάνω – κι εάν ο Κύριος καταργήσει το προλεταριάτο, πριν αυτό προλάβει να αυτοκαταργηθεί; ).

Μπορούμε να διατυπώσουμε μια απάντηση στο πρώτο ερώτημα, όχι όμως στο δεύτερο. Ο καπιταλισμός συνυπήρξε και συνυπάρχει με  άλλους τρόπους παραγωγής κι αυτή η συνύπαρξη είναι η βάση της έννοιας του κοινωνικού σχηματισμού. Ο κοινωνικός σχηματισμός είναι μια συνύφανση πολλών τρόπων παραγωγής, από τους οποίους όμως κάποιος είναι κυρίαρχος. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής στο ξεκίνημα του δεν ήταν κυρίαρχος αλλά εν τη γενέσει, όταν ο φεουδαρχικός ήταν εν αποσυνθέσει. Ο εν αποσυνθέσει ήταν κυρίαρχος, ο εν τη γενέσει και εμβρυωδώς εμφανιζόμενος ήταν ο υποτελής, ο περιθωριακός τρόπος παραγωγής!  Στην περίπτωση αυτή, ισχύει το εξής: Η δύναμη είναι αδυναμία, η αδυναμία είναι δύναμη.

Ποιο είναι λοιπόν το μέλλον του κυρίαρχου σήμερα αλλά  συρρικνούμενου και αποσυντιθέμενου καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής; Θα συρρικνώνεται και θα αποσυντίθεται μέχρι να περιοριστεί σε θυλάκους  ή και να εξαφανιστεί τελείως; Μπορεί να υπάρξει περιορισμένος, χωρίς να μπορεί να γενικευτεί και να εξαπλωθεί, να αναπτυχθεί; Ή, να αρχίζει να αναπτύσσεται και πάλι, αφού συρρικνωθεί τα μέγιστα;

Η υπάρχουσα τεχνοεπιστήμη δεν μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο. Θεωρώ όμως βάσιμο το ενδεχόμενο να περιοριστεί σε θυλάκους – διότι στο ξεκίνημά του, την εποχή της γένεσης του σε αυτή την κατάσταση βρισκόταν. Ο περίγυρος του ήταν ο εν αποσυνθέσει φεουδαχρικός τρόπος παραγωγής – την αποσύνθεση του οποίου επιτάχυνε καταλυτικά ο ίδιος ο καπιταλισμός. Οπότε, αναρωτιόμαστε: Ποιο θα είναι το γενικότερο περιβάλλον, ο περίγυρος μέσα στο οποίο θα φυτοζωούν οι καπιταλιστικοί θύλακοι;

Ποιοι τρόποι παραγωγής θα αναβιώσουν, ποιοι θα διαιωνιστούν και ίσως επεκταθούν, ποιοι θα εμφανιστούν; Το ποιοι θα εμφανιστούν δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε. Δηλαδή, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τις νέες σχέσεις νομής, κατοχής και κυριότητας που πιθανόν να εμφανιστούν. Διευκρινίζω ότι νομή είναι η ικανότητα χρήσης των μέσων παραγωγής, κατοχή είναι η πραγματική ιδιοποίηση,ο έλεγχος και η διεύνθυση, η  κατοχή των μέσων παραγωγής και κυριότητα , ο πραγματικός έλεγχος των προϊόντων της παραγωγικής, εργασιακής διαδικασίας. Ο συνδυασμός αυτών των τριών σχέσεων διαμορφώνουν έναν  τρόπο παραγωγής/αρπαγής/καταστροφής. Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, φορείς της νομής είναι οι προλετάριοι, ενώ φορείς της κατοχής και της κυριότητας είναι οι καπιταλιστές Κύριοι της παραγωγής και του χρήματος – με όποια μορφή κι αν εμφανίζονται (ιδιοκτλητες, μέτοχοι, χρηματιστές, επενδυτές, κλπ.).

Γνωρίζουμε ότι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής συνυπήρξε και συμβίωσε με τον δουλοκτητικό, και εννοώ τη δουλεία στον αμερικάνικο νότο. Συνυπήρξε και συμβίωσε, την εποχή της γένεσής του, με τον φεουδαρχικό. Συνυπήρξε και συμβίωσε με την απλή εμπορευματική παραγωγή αλλά και με την παραγωγή αξιών χρήσης (μικροϊδιοκτήτες αγρότες). Είμαστε σε θέση να υποθέσουμε ότι μπορεί να υπάρξει μια αναβίωση του δουλοκτητικού τρόπου παραγωγής; Ναι, είμαστε σε θέση. Πληθώρα ενδείξεων συνηγορεί υπέρ αυτής της άποψης. Βέβαια, η εξέλιξη αυτή είναι εν τη γενέσει της και περιθωριακή αλλά δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να γενικευτεί (ενοικίαση εργαζομένων, αγορά ανθρώπων [ποδοσφαιριστές], αγοραπωλησία ανθρώπινων οργάνων, μισθοί ελάχιστης αναπαραγωγής της εργασιακής δύναμης, δουλοποίηση του πληθυσμού, άνεργοι, κλπ).

Όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά. Μπορεί να αναβιώσει μια μορφή φεουδαρχίας. Δεν το θεωρώ απίθανο. Πολύ πιθανό θεωρώ την αναβίωση και επέκταση της απλής εμπορευματικής παραγωγής όπως και της παραγωγής αξιών χρήσης για άμεση κατανάλωση.

Εάν ένας τρόπος παραγωγής είναι ένα πλέγμα των σχέσεων νομής, κατοχής και κυριότητας, τότε μπορούμε να κάνουμε λόγο για κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής; Δεν υπάρχει καμιά απολύτως αμφιβολία ότι σε μια κομμουνιστική κοινωνία θα εργαζόμαστε – δεν μπορεί να μην εργαζόμαστε. Αυτά τα περί κατάργησης της εργασίας, από όποια πλευρά κι αν προέρχονται, είναι φληναφήματα. Κατά συνέπεια, ένας κομμουνιστικός τρόπος παραγωγής είναι ένας συνδυασμός των σχέσεων νομής, κατοχής και κυριότητας. Όταν οι φορείς της νομής, της κατοχής και της κυριότητας είναι τα ίδια πρόσωπα, είναι οι ίδιοι οι παραγωγοί, τότε μπορούμε να μιλάμε για κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής.

Ο κομμουνιστικός τρόπος παραγωγής ήταν ο πρωταρχικός, τόσο πρωταρχικός που σχετίζεται άμεσα με την ίδια την ανθρωπογένεση/κοινωνιογένεση. Ήταν ο μοναδικός κατά τον μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Και ουδέποτε εξέλιπε, τίποτα και κανείς δεν μπορεί να τον εξαλείψει. Να τον συρρικνώσει μπορεί, να τον διαχειριστεί προς όφελός του μπορεί, αυτό κάνει η Κυριαρχία, αλλά να τον εξαλείψει είναι αδύνατον. Ο κομμουνιστικός τρόπος παραγωγής θα εξαλειφτεί μόνον όταν δεν θα υπάρχει κοινωνία ή ομάδα πάνω στη γη.

Οπότε, θέτουμε το ερώτημα: είναι δυνατόν, η προϊούσα  συρρίκνωση και η αποσύνθεση του καπιταλισμού να επιφέρει και την επέκταση, τη διεύρυνση του κομμουνιστικού τρόπου παραγωγής; Ναι, είναι δυνατόν. Οι κοινωνικοί σχηματισμοί του μέλλοντος θα είναι ένα συμβιωτικό σύνολο πολλών και ποικίλων τρόπων παραγωγής – το ποιος θα είναι ο κυρίαρχος δεν το γνωρίζουμε. Αυτό που γνωρίζουμε είναι το εξής: Δεν ήταν η ταξική πάλη ο κύριος παράγοντας μεταξύ των δούλων και των Κυρίων που περάσαμε από την δουλοκτησία στην φεουδαρχία. Ούτε η ταξική πάλη μεταξύ των χωροδεσποτών φεουδαρχών και δουλοπαροίκων που περάσαμε στον καπιταλισμό.

Μήπως ούτε η ταξική πάλη μεταξύ καπιταλιστών και προλετάριων θα είναι ο κύριος παράγοντας που θα περάσουμε σε έναν άλλον τρόπο παραγωγής ή σε νέες μορφές κοινωνικών σχηματισμών;