φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Σήμερα, με αφορμή τον φόρο επί του λίπους που επέβαλε το Κράτος της Δανίας, θα ασχοληθούμε με τη λατρεία του λίπους. Η λατρεία αυτή υπήρχε σε όλους τους ινδοευρωπαϊκούς ποιμενικούς λαούς, από τους οποίους κατάγονται και όλοι σχεδόν οι σημερινοί ευρωπαϊκοί πληθυσμοί, εμείς όμως θα εστιάσουμε την προσοχή μας στη λατρεία του λίπους στην αρχαία ελληνική κοινωνία, από τη μυκηναϊκή μέχρι και τις αρχές της ελληνιστικής εποχής (τέλη του 4ου π. Χ. αιώνα).
Το γεγονός ότι πολλοί Δανοί καταναλωτές άδειασαν τα ράφια με τις πλούσιες σε ζωικό λίπος τροφές για να προλάβουν την εφαρμογή του νόμου για τη φορολόγηση του λίπους σημαίνει ότι η λατρεία αυτή επιβιώνει μέχρι και τις μέρες μας. Επιβιώνει μάλιστα και στην κατανάλωση των τροφών από τις οποίες έχει αφαιρεθεί ένα μέρος, μικρό ή μεγάλο, του λίπους (χαμηλά λιπαρά). Το λίπος είναι λίπος, είτε είναι πολύ είτε είναι λίγο. Το δε αναγραφόμενο 0% σε λιπαρά όχι μόνο παραπέμπει σε μια καταπιεσμένη επιθυμία να καταναλώσεις ζωικό λίπος αλλά συνιστά και διαιώνιση αυτής της επιθυμίας, της λατρείας του λίπους.
Μέχρι και τις τελευταίες μέρες των ευρωπαϊκών αγροτικών κοινοτήτων, πριν δηλαδή την επέλαση του καπιταλισμού, το αποθηκευμένο λίπος ήταν μια ένδειξη πλούτου και ευημερίας. Πλούσιος ήταν αυτός που διέθετε πολλά πήλινα τσουκάλια γεμάτα με λίπος – για την Ελλάδα μιλάω. Το να έχεις πολύ λίπος σήμαινε ότι μπορούσες να σφάξεις πολλά ζώα, άρα είχες πολλά ζώα: το λίπος είναι αυτό που μένει (λείπω -λίπος) από το ζώο και μπορεί να συντηρηθεί κατά τη διάρκεια του χειμώνα τουλάχιστον. Κατά συνέπεια, ο φόρος επί του λίπους, σε συμβολικό επίπεδο, είναι μια επίθεση κατά της ευημερίας, ένα ακόμα βήμα για την ολοκλήρωση της εν εξελίξει διαδικασίας δουλοποίησης των υποτελών Παραγωγών. Οι άνεργοι είναι ήδη ελεύθεροι δούλοι – οι ελεύθεροι δούλοι βρίσκονται σε χειρότερη κατάσταση από τους δούλους. Ο δούλος έχει να φάει – ο ελεύθερος δούλος; Επιστρέφουμε ολοταχώς στην εποχή της εγκαθίδρυσης των καπιταλιστικών σχέσεων – μόνο που τότε οι ελεύθεροι, δηλαδή ηττημένοι δουλοπάροικοι ήταν χρήσιμοι και μετατράπηκαν σε προλετάριους. Οι σημερινοί άνεργοι-δούλοι, οι οποίοι σε λίγες δεκαετίες θα αποτελούν την πλειονότητα των υποτελών Παραγωγών, λόγω της τεχνολογίας, είναι παντελώς άχρηστοι και πλεονάζων πληθυσμός. Η συρρίκνωση, κατά συνέπεια η αποσύνθεση του καπιταλισμού έχει ήδη αρχίσει.
Η λατρεία του λίπους στην αρχαία Ελλάδα μας είναι γνωστή, σε μυθολογικό επίπεδο, από ένα περιστατικό με πρωταγωνιστή τον Δία και τον Προμηθέα, όπως μας το αφηγείται ο Ησίοδος της Θεογονίας (535-557). Ο Προμηθέας αναλαμβάνει να μοιράσει ένα σφαγμένο βόδι και δείτε πως ρίχνει τον Δία: κρύβει το κρέας και τα εντόσθια μέσα σε μεμβράνη από την κοιλιά του ζώου και σκεπάζει τα μεγάλα κόκαλα με πολύ λίπος και του λέει: διάλεξε από τούτες τη μερίδα π’ αγαπά η ψυχή σου. Και ο Δίας απλώνει το χέρι του και παίρνει αυτήν με το πολύ λίπος και εξοργίζεται με αυτή την εξαπάτηση (δολίη επί τέχνη).
Η κίνηση του χεριού του Δία προς το λίπος, η αδημονία του ηγέτη των θεών να καταβροχθίσει λίπος, συμπυκνώνει την αρχαιοελληνική λατρεία του λίπους. Σε ένα αρχείο της μυκηναϊκής Πύλου (Cn 608) διαβάζουμε ένα κατάλογο εννιά οικισμών, οι κάτοικοι των οποίων οφείλουν να παχύνουν και να παραδώσουν στα ανάκτορα συνολικά 25 γουρούνια. Πρόκειται για φόρο σε είδος (tribute). Είναι προφανές ότι τα γουρούνια αυτά, οι κατ΄εξοχήν παραγωγοί ζωικού λίπους, θα τα κατανάλωναν οι αξιωματούχοι των ανακτόρων.Στα κρατικά αρχεία της μυκηναϊκής Πύλου διαβάζουμε τις λέξεις άλειφαρ και αλοιφά, που ήταν το αρωματισμένο με βότανα ελαιόλαδο, με το οποίο άλειφαν τα ρούχα τους και το σώμα τους. Εάν λάβουμε όμως υπόψη μας ότι τα ελληνόφωνα ποιμενικά φύλα γνώρισαν το λάδι στην κατακτημένη ελλαδική χερσόνησο και ότι η λέξη αλοιφή στην Ιλιάδα σημαίνει λίπος, μας επιτρέπει να υποθέσουμε βάσιμα ότι οι λέξεις άλειφαρ και άλειφαν δήλωναν αρχικά το ζωικό λίπος με το οποίο άλειφαν δέρματα για να μαλακώσουν και να συντηρηθούν. (Επίσης, με το λίπος άλειφαν τους νεκρούς για να καίγονται πιο εύκολα και γρήγορα, Σ 351). Αυτή είναι η πρώτη σημασία της σημερινής λέξης αλοιφή: λίπος για επάλειψη δερμάτων.
Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια μας δίνουν πολλές πληροφορίες για την αδυναμία που είχαν οι ήρωες για το κρέας, το λίπος και για τον θαυμασμό τους για τα πλούσια σε λίπος ζώα. ( Για την κρεατοφαγία των ηρώων και την επιβίωσή της θα ασχοληθούμε διεξοδικά σε μελλοντικό σημείωμα). Σε αυτά τα δύο έπη, οι ήρωες τρώνε σχεδόν μόνο κρέας, πρωι, μεσημέρι, βράδυ. Υπάρχουν τέσσερις λέξεις για το λίπος: αλοιφή, λίπος, δημός και πίαρ.
Ο δημός είναι μια λέξη που η σταδιοδρομία της έληξε σύντομα: η τελευταία μαρτυρία της εντοπίζεται στις Σφήκες του Αριστοφάνη, στα τέλη του 5ου π. Χ. αιώνα. Τη διαβάζουμε 6 φορές στην Ιλιάδα, 2 στην Οδύσσεια και 1 στον Ύμνο στον Ερμή. Το λίπος, με τη σημερινή σημασία εμφανίζεται πρώτη φορά στον Αριστοτέλη. Στην Ιλιάδα όμως και στην Οδύσσεια διαβάζουμε τη φράση χρίω λίπ’ ελαίω και αλείφω λίπ’ ελαίω κι αυτή η λέξη λίπ΄είναι μεγάλος πονοκέφαλος: δεν γνωρίζουμε ούτε το γένος της, ούτε τον αριθμό της ούτε την πτώση της. Θα κάνουμε μια απόπειρα να κατανοήσουμε τις φράσεις και τη λέξη εξετάζοντας το επίθετο λιπαρός (και λιπαροκρήδεμνος, λιπαροπλόκαμος) και το ρήμα λιπόω.
θα συνεχίσω αύριο το πρωί.
πάχος, πίαρ
Σχολιάστε ελεύθερα!