‘προβληματιστείτε και υγιαίνετε’ ή ‘προβληματίζομαι και υγιαίνω’;

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Κώστα, καλή σου μέρα. Θα αφιερώσω το σημερινό σημείωμα σε σένα και θα επιχειρήσω να δώσω κάποιες απαντήσεις στα εξής ερωτήματα: Ενώ μας αρέσει να μεταχειριζόμαστε Προστακτική, μας ενοχλεί όταν απευθύνεται σε μας! Πως να εξηγήσουμε αυτή την αμφιθυμία;  Γιατί μας αρέσει να την εκστομίζουμε αλλά όχι να την ακούμε;Μπορούμε, θα μπορέσουμε να πάψουμε να τη μεταχειριζόμαστε;

Ο Κώστας έκανε δυο σχόλια, τα οποία έκλειναν με την προτροπή/παρότρυνση/ενθάρρυνση/συμβουλή ‘προβληματιστείτε και υγιαίνετε’. Συμμερίζομαι ανεπιφύλακτα τη σχέση/αλληλεπίδραση του προβληματισμού και της υγείας. Η υγεία δεν είναι μια στατική  αλλά  μια δυναμική κατάσταση. Δεν είμαστε υγιείς ή άρρωστοι κατά απόλυτο τρόπο. Είμαστε ανά πάσα στιγμή υγιείς και άρρωστοι ή άρρωστοι και υγιείς. Οι πεθαμένοι δεν κλάνουν και μόνο οι υγιείς αρρωσταίνουν, όχι οι νεκροί. Η αρρώστεια είναι ένδειξη υγείας.

Πολύ συχνά, το σώμα μας το ίδιος αναλαμβάνει να μας αρρωστήσει, να μας στείλει στο κρεβάτι ή στο νοσοκομείο, όταν δεν σταματάμε να κάνουμε αυτό που κάνουμε: να δουλεύουμε ασταμάτητα, να καπνίζουμε πολύ, να τρώμε πολλά και σαβούρα, να μην περπατάμε, να μην εργαζόμαστε χειρωνακτικά. Το ίδιο κάνει και η ψυχή μας – και ως ψυχή εννοώ τις διανοητικές, συναισθηματικές, κοινωνικές ικανότητες, ιστορικά καθορισμένες, που είναι αποτέλεσμα των σχέσεων με τη φύση και τους άλλους. Όταν οι σχέσεις μας είναι ανταγωνιστικές, αρπακτικές, ταπεινωτικές για τους άλλους, εγωιστικές, ατομικιστικές είναι αναπόφευκτο να αρρωστήσουμε – και να γίνουμε καλά όταν πρυτανεύει η συμβίωση, η συνεργασία, η αλληλοβοήθεια, η κατανόηση, η δημιουργική σύγκρουση.

Πολύ συχνά, η αντιμετώπιση της αρρώστειας και η αποκατάσταση της υγείας γίνεται συνειδητά, με την υλοποίηση των πραγμάτων που παίρνουμε. Κάποτε, ήμουνα δημοσιογράφος και ήθελα να γίνω μεγάλο όνομα. Κάπνιζα μέχρι στις 11 το πρωί  ένα πακέτο Κάμελ άφιλτρο. Ένιωθα υπνηλία, συνεχώς κουρασμένος, κομμένος. Σταμάτησα τη δημοσιογραφία, έκοψα το τσιγάρο και έγινα κηπουρός. Σε μια βδομάδα, ήμουνα άλλος άνθρωπος. Δεν έγινα μεγάλο όνομα, αλλά έζησα. Προβληματίστηκα για τη δουλειά και τον τρόπο ζωής που έκανα, κατάλαβα ότι οδεύω προς την κατάθλιψη και τον καρκίνο και αποφάσισα να αλλάξω, να ζήσω. Και το έκανα. Ό, τι και να κάνεις, πάντα κάτι θα χάνεις – και θα κερδίζεις. Και συνέχισα να το κάνω και θα το κάνω, όσο θα μπορώ βέβαια.

Παρ’ όλα αυτά δέχομαι ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε τη ζωή μας, τον τρόπο σκέψης μας, τον χαρακτήρα των σχέσεών μας τόσο εύκολα. (Ο Δανός φιλόσοφος  Κίρκεγκορ έλεγε ‘παντρευτείς, δεν παντρευτείς, θα το μετανιώσεις’). Αν δεν πιάσεις πάτο, δεν αλλάζεις. Πολυ συχνά, και να θέλεις να αλλάξεις, δεν μπορείς. Δεν είμαστε και τόσο ελεύθεροι όσο νομίζουμε. Η φύση μας από τη μια και η κοινωνία από την άλλη, μας βάζουν φραγμούς και εμπόδια. Τι μπορεί να κάνει ένας άνεργος; Να κάνει ληστεία ή να βγει να ζητιανέψει;

Η σκέψη είναι ποίηση και η ποίηση, δημιουργία, ή, με τα λόγια του Κώστα, προβληματίζομαι και υγιαίνω.

Η παρότρυνση του Κώστα ‘προβληματιστείτε και υγιαίνετε’ με έκανε να προβληματιστώ. Αναρωτιέμαι: θα μπορούσε να διατυπωθεί με έναν διαφορετικό τρόπο αυτή η συμβουλή; Γιατί, τι έχει; Δεν είναι σωστά διατυπωμένη; Όχι, είναι σωστά διατυπωμένη, αλλά είναι άκομψη, δηλαδή εχθρική προς τον/την παραλήπτη της.

Είναι άκομψη, δηλαδή εχθρική, διότι είναι διατυπωμένη σε Προστακτική. Και σήμερα, για άλλη μια φορά, θα μιλήσουμε για την Προστακτική.

Ενώ μας αρέσει να μεταχειριζόμαστε Προστακτική, μας ενοχλεί όταν απευθύνεται σε μας! Πως να εξηγήσουμε αυτή την αμφιθυμία;  Γιατί μας αρέσει να την εκστομίζουμε αλλά όχι να την ακούμε;

Έχω την εντύπωση, Κώστα, ότι δεν μας αρέσουν οι υποδείξεις, ιδίως όταν διατυπώνονται σε Προστακτική. Γιατί όμως τις κάνουμε; Μήπως επειδή θέλουμε οι άλλοι να γίνουν σας και μας; Μήπως αυτό είναι μια ανθρωπολογική σταθερά; Θέλουμε να γίνουν οι άλλοι σαν κι εμάς, εμείς όμως δεν θέλουμε να γίνουμε αυτό που οι άλλοι μας υποδεικνύουν. Κάθε φορά που θέλουμε να γίνουν οι άλλοι σας κι εμάς, προβάλλουμε αξιώσεις Κυριαρχίας, επιθυμούμε, ασύνειδα τις περισσότερες φορές, όσο αγνές και αθώες κι αν είναι οι προθέσεις μας, να εγκαθιδρύσουμε μια σχέση Κυριαρχίας, μια σχέση μεταξύ Κυρίου και Υποτελούς, στην οποία εμείς είμαστε ο Κύριος και οι άλλοι ο Υποτελής.

Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η χρήση της Προστακτικής από τα παιδιά. Στην αρχή την ακούνε από τους γονείς και τους άλλους ενήλικες και μετά από λίγο αρχίζουν να την μεταχειρίζονται με τόσο πάθος και τόση μανία που μας ξαφνιάζει. Κι ενώ είναι σαφές ότι δυσανασχετούν, ηδονίζονται όταν την μεταχειρίζονται. Όλη μας η ζωή είναι αυτή η κατάσταση αμφιθυμίας: δυσφορούμε/ευχαριστιόμαστε. Μπορούμε να δώσουμε μια εξήγηση γιατί να συμβαίνει αυτό;

Η Προστακτική είναι μια έγκλιση που παρατηρείται μόνο στις κλιτικές γλώσσες και οι κλιτικές γλώσσες είναι γλώσσες που μιλήθηκαν από ποιμενικούς λαούς ή τους απογόνους τους – αν και υπήρξαν ποιμενικοί λαοί που οι γλώσσες τους δεν ήταν κλιτικές (π.χ., τα τουρκικά φύλα, οι Μογγόλοι, οι Φιλανδοί, οι Ούγγροι, κλπ). Η γένεση της Προστακτικής δείχνει ότι η κυριαρχική σχέση ήταν η κυρίαρχη σχέση – ενώ σε άλλους λαούς δεν ήταν. Κι αυτό βέβαια δε σημαίνει πως αγνοούν την προσταγή. Και δεν την αγνοούν διότι η ανθρώπινη φύση ρέπει προς την διαταγή, προς την επιβολή των επιθυμιών μας στους άλλους. Οι περισσότερες όμως κοινωνίες προσπαθούσαν να βάλουν όρια  στη ελευθερία και την επιθυμία και σχεδόν πάντα τα κατάφερναν. Υπήρξαν ινδιάνικες φυλές που δεν είχαν το ρήμα’ έχω’ αλλά το ρήμα ‘ζω’. Δεν έλεγαν ‘έχω ένα τόξο’ άλλά ‘ζω με το τόξο’. Έλεγαν ‘ζω με τα παιδιά’, όχι ‘έχω παιδιά’.

Οι ποιμενικοί λαοί, λόγω των συνθηκών αναπαραγωγής των κοινωνιών τους, πρόκριναν την αρπαγή και την διαταγή σε βάρος της δωρεάς και της συνεργασίας. Αντί να περιορίσουν τα όρια της ελευθερίας και της επιθυμίας, τα κατάργησαν. (Η ελευθερία της αγοράς σήμερα είναι συνέπεια αυτής της κατάστασης). Οταν λέμε ότι ο άνθρωπος είναι και κακός και καλός ενννούμε ότι ενώ γεννιέται χωρίς όρια στην ελευθερία και την επιθυμία, δέχεται να τα περιορίσει για να ζήσει  με τους άλλους. Ο άνθρωπος από τη φύση του θέλει να διατάζει, αλλά δέχεται να παραιτηθεί από αυτήν την επιθυμία για να προσαρμοστεί και να επιβιώσει. Όταν όμως γεννιέται σε μια κοινωνία που δεν μπορεί να αναπαραχθεί παρά μόνο με τον μη περιορισμό αυτών των ορίων, στην ανθρώπινη φύση προστίθενται και οι κοινωνικές συνθήκες με  ολέθρια αποτέλεσμα – τα ζούμε σήμερα (δυτική Κυριαρχία, δυτικός πολιτισμός).  Μέσα σε τέτοιες συνθήκες διαμορφώθηκε η Προστακτική και επιβιώνει μαζί με τον πολιτισμό που την εξέθρεψε, εννοώ τον δυτικό πολιτισμό.

Αυτό είναι και το δράμα μας. Θέλουμε να αλλάξουμε τρόπο σκέψης αλλά δεν είναι και τόσο εύκολο. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πως οι αξίες της δυτικής Κυριαρχίας παρεισφρέουν χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε στη πρακτική μας, στις διακηρύξεις μας, στις θεωρίες μας, στις αγνές και αθώες προθέσεις μας και επιδιώξεις. Τη στιγμή που νομίζουμε ότι καταπολεμούμε και αρνούμαστε καθεστηκυίες αντιλήψεις και αξίες, εμείς τις αναπαράγουμε.

Κάθεσαι με τη γυναίκα σου στο μπαλκόνι, κάνει ψύχρα αλλά είσαι κουρασμένος και θα προτιμούσες να σου φέρουν κάτι να φορέσεις από το να σηκωθείς να το πάρεις. Υπάρχουν πάρα πολλοί τρόποι να ζητήσεις μια μπλούζα.

Γυναίκα, φέρε μου μια μπλούζα.

Ρε Μαρία, είμαι κουρασμένος, φέρε μου μια μπλούζα

Δεν ακούς, γαμώ το Χριστό μου και την Παναγία μου;

Μαρία, θα μου φέρεις σε παρακαλώ μια μπλούζα;

Μαρία, σε παρακαλώ, φέρε μου μια μπλούζα

ή

κάνει ψυχρούλα

Όταν ο σύντροφός σου διαπιστώνει ότι κάνει ψυχρούλα, υπαινίσσεται ότι κρυώνει, ότι θέλει κάτι να φορέσει και ότι δεν μπορεί να πάει να την πάρει.

Λένε πως η βιασύνη είναι αγένεια. Προβληματίζομαι.

Λένε πως η διαταγή είναι αγένεια. Προβληματίζομαι.

Λένε πως η ικεσία είναι αγένεια. Προβληματίζομαι.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να εξοβελίσουμε την Προστακτική, την αναπαραγωγή της κυριαρχικής σχέσης.

Ο υπαινιγμός είναι ένας από αυτός.

Το να μιλάμε για τον εαυτό μας είναι ένας άλλος.

Υπάρχουν κι άλλοι. Προβληματίζομαι και υγιαίνω.