Η παροιμιώδης έκφραση των γερμανών Το αυτοκίνητό μου είναι το φρούριο μου μας βάζει σε πολλές σκέψεις· (η σκέψη) είναι κάτι σαν το μπουζί, τον σπινθηριστή: προκαλεί τη καύση του συσσωρευμένου και συμπιεσμένου ιστορικού εκρηκτικού υλικού που τα παραγόμενα αέρια κινεί νοητικά έμβολα που με τη σειρά τους μπορούν να κινήσουν τον στροφαλοφόρο πολιτικό άξονα.
Τι να υπονοεί άραγε η έκφραση; Ο όρος φρούριο χρησιμοποιείται κυριολεκτικά ή μεταφορικά; Εάν ισχύει το πρώτο, τότε το αυτοκίνητο δεν είναι, πρώτιστα, όχημα, δεν είναι μεταφορικό μέσο, δεν είναι αυτοκίνητο. Είναι ένα κινούμενο φρούριο που χρησιμοποιείται και ως μεταφορικό μέσο. Εάν ισχύει το δεύτερο, τότε το αυτοκίνητο διαθέτει πολλά χαρακτηριστικά του φρουρίου και χρησιμοποιείται σαν φρούριο. Ποιο από τα δύο ισχύει; Μήπως και τα δυο; Τις απαντήσεις θα μας τις δώσει η διεξοδική και λεπτομερειακή εξέταση της γερμανικής έκφρασης.
Το πρώτο στοιχείο που εντοπίζουμε είναι μια συγκεκριμένη έκφραση της λατρείας του φρουρίου. Ο δυτικός πολιτισμός, από τις πρώτες μέρες της διαμόρφωσής του μέχρι σήμερα, δεν έπαυσε ποτέ να κατασκευάζει φρούρια. Από τις μυκηναϊκές ακροπόλεις, από τη κατοικία των θεών στη ψηλότερη κορφή του Ολύμπου φτάσαμε στους κατασκοπευτικούς δορυφόρους του διαστήματος ενώ προγραμματίζονται και βάσεις στη Σελήνη και τον Άρη. Ο δυτικός (Κύριος και Υποτελής που τον μιμείται αποβλακωνόμενος) εκλαμβάνει τη Γη ως φρούριο που το απειλούν εχθροί (κομήτες, εξωγήινοι, ιοί) η Ευρώπη είναι φρούριο, το εθνικό κράτος επίσης, ο κρατικός μηχανισμός το ίδιο, η πόλη (όλες οι πόλεις σε –burg, πιθανότατα από τη λέξη πύργος, Αμβούργο, Λουξεμβούργο, Στρασβούργο, κλπ, δηλώνουν το φρούριο· Κρεμλίνο επίσης θα πει φρούριο) και το σπίτι είναι κι αυτά φρούρια. Η πρωταρχική σημασία της λέξης πόλις είναι φρούριο (Ιλιάδα), όπως φαίνεται και στη λέξη ακρόπολις που σημαίνει ψηλό φρούριο. Πολίτης είναι ο κάτοχος, ο χρήστης του φρουρίου, ενώ πολιτική είναι η τέχνη της οργάνωσης του φρουρίου (πρβλ. πολιτική προστασία). Δεν είναι τυχαίο που η λέξη police, αστυνομία, προέρχεται από τη πολιτεία (πολίτσια), κι αυτή από τη λέξη πόλις. Μοναστήρια, στρατόπεδα (συγκέντρωσης), γήπεδα, σουπερμάρκετ, συνοικίες, φυλακές, κρατικά κτίρια, σχολικά συγκροτήματα, όλα χτίζονται με πρότυπο το φρούριο. Φρούριο είναι και οι αυτοκινητόδρομοι, φρούριο και το αυτοκίνητο.
Το φρούριο, το κάστρο, είναι ένας συνδυασμός φόβου και ισχύος. Το στοιχείο της ισχύος δηλώνεται με το ύψος, τα ψηλά τείχη, με τη λέξη οχυρόν. Ο φόβος δηλώνεται με την απόσταση, την απομάκρυνση του φρουρίου, με τον αμυντικό του χαρακτήρα. Το φρούριο είναι ένα λημέρι, ένα καταφύγιο που κρύβει και προστατεύει. Ποιος και τι προστατεύεται, από ποιον και γιατί κινδυνεύει; Στα φρούρια προστατεύεται ο πλούτος που έχει αρπαχτεί και ο Κύριος, ο δράστης της αρπαγής (ήρωας, γαιοκτήμονας, δουλοκτήτης, φεουδάρχης, έμπορος, καπιταλιστής). Ποιον φοβάται ο Κύριος; Μα αυτόν που παρήγαγε τον αρπαγμένο πλούτο. Τον Υποτελή Παραγωγό. Δεν υπάρχει φρούριο που να μην διαθέτει σημείο διαφυγής. Η πρόληψη αυτή αποτελεί ομολογία του φόβου άλωσης του φρουρίου: δεν είναι και λίγα τα φρούρια του Κυρίου που πολιορκήθηκαν, λεηλατήθηκαν και κατακάηκαν.
Υπάρχει και ένα άλλο φρούριο που είναι συνδυασμός αρπαγής και εξόντωσης. Πρόκειται για τις αρχαιοελληνικές αποικίες και εμπορεία, για τα προωθημένα οχυρά του far west, τα fort (από το λατινικό fortis, ισχυρός), για τις στρατιωτικές βάσεις του στρατού των Η.Π.Α.. Τα οχυρά αυτά είναι βάσεις και σημεία εκκίνησης για την διείσδυση και τη κατάκτηση μιας περιοχής αλλά και χώροι προστασίας και άμυνας. Ποιος επιχειρεί να διεισδύσει και να κατακτήσει, να αρπάξει χώρο; Πως; Τα οχυρά αυτά οργανώνονται από το στρατό ή από ένοπλους αποίκους. Είναι βάσεις εξόντωσης των αντιπάλων, των γηγενών πληθυσμών και εκκένωσης εκτεταμένων περιοχών.
Ποιο φρούριο άραγε να εννοεί ο γερμανός μας; Το αμυντικό, τον συνδυασμό φόβου και ισχύος ή το επιθετικό, τον συνδυασμό αρπαγής και εξόντωσης; Αμύνεται ή επιτίθεται ο κάτοχος και χρήστης του αυτοκινήτου;
Πριν απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, οφείλουμε να αναδείξουμε άλλες δυο παραμέτρους της έκφρασης που εξετάζουμε. Ποιος διατυπώσει την έκφραση, ένας η πολλοί; Διότι εάν την διατυπώνει ένας, το αυτοκίνητο δεν είναι πια φρούριο, με αυτήν ή την άλλη χρήση, αλλά ατομικό φρούριο, δηλαδή πανοπλία.
Το αμάξωμα του αυτοκινήτου, οι λαμαρίνες, που περιβάλλουν τον οδηγό, δεν είναι τίποτα άλλο παρά η νεωτερική εκδοχή του μεσαιωνική ιππότη. Θα έχετε δει φαντάζομαι, σε μουσεία, ταινίες ή φωτογραφίες, με τι σιδηρικό είναι καλυμμένος ο μεσαιωνικός πολεμιστής. Από τα νύχια των ποδιών μέχρι τη άκρη του κεφαλιού. Δυο τρύπες μόνο στα μάτια, μεταλλικά πλεκτά γάντια στα χέρια, μεταλλικές αρθρώσεις στους αγκώνες και στα γόνατα, αρθρωτό κάλυμμα της περιοχής του στόματος. Πως το σήκωνε όλο αυτό βάρος! Τι ταλαιπωρία, τι ιδρώτας, τι εξάντληση, τι ζέστη! Ο χρήστης όμως του αυτοκινήτου; Πανοπλία με σαλόνι, μουσική, αιρκοντίσιον, ζεστό – κρύο, τηλέφωνο, φραπεδιά. Τι ανέσεις! Και να έρχεται μια στιγμή και όλα αυτά να, κορμί, ανέσεις και λαμαρίνες (της πανοπλίας) να γίνονται μια αδιαχώριστη μάζα.
Τι κάνει το αυτοκίνητο: Αμύνεται ή επιτίθεται; Ό,τι και να ισχύει, θα πρόκειται για πόλεμο. Ποιοι είναι οι αντίπαλοι, ποιο είναι το επίδικο αντικείμενο;
Αντίπαλοι είναι οι άλλοι οδηγοί και οι πεζοί. Αλλά τι θέλει συγκεκριμένα από αυτούς; Να αμυνθεί; Να τους εκδιώξει, να τους εξοντώσει ή να τους υποδουλώσει; Για να αρπάξει το χώρο τους; Ή μήπως για να εγκαθιδρύσει μια σχέση κυριαρχίας και υποτέλειας;
Θα έχετε παρατηρήσει ότι υπάρχουν πολλά αυτοκίνητα που είναι πιο φρούρια από τα άλλα. Εννοώ τα τεθωρακισμένα αυτοκίνητα που μεταφέρουν τους Κυρίους (με θωράκιση που δεν φαίνεται), τα τεθωρακισμένα αυτοκίνητα των χρηματαποστολών, της αστυνομίας και του στρατού (άρματα μάχης).
Τα τεθωρακισμένα αυτοκίνητα των Κυρίων έχουν αμυντικό χαρακτήρα. Έχουν ενισχυμένο αμάξωμα για να αποτρέπουν τη διείσδυση βλημάτων και βομβών και έτσι προστατεύουν τη ζωή και το πλούτο (χρηματαποστολές) των Κυρίων. Έχουν όμως και επιθετικό χαρακτήρα, μιας και προχωράνε μπροστά, επιτίθενται, διαθέτουν φονικά όπλα, κανόνια, πυροβόλα όπλα και εξοντώνουν.
Τα τεθωρακισμένα της αστυνομίας και του στρατού είναι αυτοκίνητα, μεταφορικά μέσα; Εάν δεν είναι, τι είναι; (μαχαιρι και αυτοκινητο). Εάν είναι κινούμενα οχυρά, ποια εγγενής ιδιότητα του αυτοκινήτου το μετατρέπει σε όπλο;
Εάν είναι σαφές τι κάνουν τα τεθωρακισμένα αυτοκίνητα, δεν είναι διόλου ξακάθαρο τι κάνουν τα απλά φρούρια; Είναι αμυντικά ή επιθετικά; Η επιδίωξη της επίθεσης είναι η αρπαγή χώρου. Αρπάζει χώρο το αυτοκίνητο; Εάν αρπάζει, είναι περισσότερο επιθετικού χαρακτήρα και λιγότερο αμυντικού.
Αθήνα, 1994
Σχολιάστε ελεύθερα!