φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.
Σήμερα θα ασχοληθούμε με ένα προσωπείο του Κυρίου, με μια μάσκα δηλαδή, με το οποίο ο Κύριος κατορθώνει και μας παραπλανά, μας εξαπατά, μας κοροϊδεύει, μας γελάει, που λένε και στο χωριό μου. Πρόκειται για το προσωπείο της υπηρεσίας του λαού – ο Κύριος εμφανίζεται ως υπηρέτης του κοινού συμφέροντος. Έναν τέτοιο Κύριο τον βλέπουμε καθημερινά στις οθόνες της τηλεόρασής μας: πρόκειται για τον πρωθυπουργό, τον πρώτο υπηρέτη μιας και η λέξη ‘υπουργός’ σημαίνει κάτι τέτοιο. Οι υπουργοί, λένε πολλοί, πρέπει να είναι υπηρέτες της χώρας, του δημοσίου, του Κράτους κοκ. Ο Κύριος δηλαδή δεν είναι κάποιος που διατάζει τους άλλους αλλά κάποιος που τους υπηρετεί. Πως όμως φτάσαμε στο σημείο ο Κύριος να κατορθώνει να κρύβει την διαταγή και να προβάλλει την υπηρεσία κι από ένας αμείλικτος πολέμαρχος (Γ. Παπανδρέου) να εμφανίζεται ως μειλίχιος ηγέτης; Με αυτά τα ζητήματα θα ασχοληθούμε σήμερα. Πρώτα όμως θα ήθελα να σας αφηγηθώ μια πολύ σύντομη ιστορία.
Μια φορά κι ένα καιρό, σε ένα μικρό χωριό στην Αραβία, ζούσε ένα γέρος με τους τρεις γιους του.Όταν ήρθε η ώρα να πεθάνει, τους κάλεσε κοντά του για να τους μοιράσει τις καμήλες που είχαν. Τους είπε: ο πρώτος θα πάρει τις μισές, ο δεύτερος το ένα τρίτο και ο τελευταίος το ένα ένατο. Και πέθανε. Οι καμήλες ήταν 17 και οι γιοι προσπάθησαν να κάνουν τη μοιρασιά.
Πως όμως ο πρώτος να πάρει 8,5 καμήλες; Πως ο δεύτερος 5,66 και πως ο τρίτος 1,91; Όσο και να προσπαθούσαν, λύση δεν μπορούσαν να βρουν.
Τι να κάνουν, τι να κάνουν, πήγαν στο γέρο σοφό του χωριού που ζούσε σε μια καλύβα στην άκρη του χωριού. Του εξήγησαν τη δυσκολία τους και ο γέρος τους είπε: Δεν μπορώ να σας βοηθήσω, δεν γνωρίζω από αριθμούς. Έχω όμως μια καμήλα την οποία δεν χρησιμοποιώ, μπορείτε να την πάρετε. Μόνο αυτό μπορώ να κάνω για σας. Οι τρεις γιοι πήραν την καμήλα κι έφυγαν. Κάποια στιγμή, ο μεγάλος φώναξε: Παίρνω τις μισές, τις εννιά. Μετά από λίγο, ο δεύτερος φώναξε: παίρνω το ένα τρίτο, τις έξι. Και ο μικρότερος: παίρνω τις δύο, το ένα ένατο. Μόλις τελείωσε η μοιρασιά, βλέπουν έκπληκτοι ότι είχε περισσέψει η καμήλα του σοφού γέρου του χωριού, την οποία και επέστρεψαν ευχαριστώντας τον θερμά για τη βοήθειά του.
Φίλες και φίλοι, αυτός ήταν ο αρχηγός του χωριού, ο ηγέτης. Μέχρι τώρα, στην ανθρώπινη ιστορία δεν έχουν υπάρξει κοινωνίες χωρίς ηγέτες. Δεν είναι του παρόντος να διατυπώσουμε μια άποψη γιατί συμβαίνει αυτό. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να διακρίνουμε με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο τους ηγέτες των ανθρώπινων κοινωνιών μέχρι την εμφάνιση των τάξεων και του Κράτους, δηλαδή των προκρατικών και αταξικών κοινωνιών του τροφοσυλλεκτικού παρελθόντος μας, το οποίο αποτελεί πάνω από τα 9/10 της διάρκειας της ιστορίας μας, με τους ηγέτες του κράτους και των ταξικών κοινωνιών.
Θα παρατηρήσουμε ότι οι πρώτοι είναι σύμβουλοι της ομάδας, της θεμελιώδους κοινωνίας. Δεν είναι εργολάβοι της ηθικής – δεν παίρνουν την πρωτοβουλία να συμβουλέψουν. Εάν πας να ζητήσεις μια συμβουλή, θα στην δώσουν. Εάν δεν πας, δεν θα ανακατευτούν στη ζωή σου. Παρόμοιες μορφές ηγεσίας επιβιώνουν και στις μέρες μας και απαντώνται σε όλες τις κοινωνίες. Ο πατέρας είναι (ή οφείλει να είναι) μια τέοια μορφή, όπως και ο δάσκαλος ή ο γιατρός, ο άνδρας, η γυναίκα, κλπ.
Παρόμοιες μορφές ηγεσίας υπήρχαν και στις νεολιθικές αγροτικές κοινότητες, οι οποίες για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν αυτόνομες και εξισωτικές. Από τη συνεργασία αυτών των κοινοτήτων προέκυψε η οικονομία του ναού και το πρώτο κράτος και έτσι διαμορφώθηκε ο λεγόμενος ασιατικός τρόπος παραγωγής (Σουμερία, Αίγυπτος, Κίνα, Κεντρική και Νότια Αμερική). Μαζί με το Κράτος εμφανίστηκε και ο ηγέτης-που-διατάζει τους υποτελείς του.
Μια άλλη πηγή του ηγέτη-που-διατάζει είναι ο ποιμενικός τρόπος παραγωγής. Είναι ο αγός (που αρχικά σήμαινε τον βοσκό και κατόπιν τον οδηγό του στρατού), ο leader, ο dux, ο duce, ο Fuhrer, κλπ. Στις υβριδικές κοινωνίες που είχαν σχηματιστεί από την κατάκτηση των ποιμένων, συνυπήρχαν και οι δυο μορφές ηγεσίας, του συμβούλου- υπηρέτη και του προστάζοντος Κυρίου.
Στις απαρχές ο Κύριος εμφανίζεται με τη μορφή του αρχηγού που διατάζει. Η Ιλιάδα ξεχειλίζει από διαταγές, προσταγές, παροτρύνεις, υποδείξεις, οδηγίες. Η Ιλιάδα είναι το κείμενο της αυτοκρατορίας της Προστακτικής έγκλισης. Από τον Πλάτωνα όμως και μετά παρατηρούμε τον σχηματισμό μιας άλλης εικόνας, της εικόνας του ηγέτη που διατάζει μεν αλλά παρουσιάζεται ως υπηρέτης. Η διαταγή και η υπηρεσία συγχωνεύονται, η πρώτη αποκτά χαρακτηριστικά της δεύτερης και η δεύτερη της πρώτης. Τα μεταξύ τους όρια εξαλείφονται. Η διαταγή είναι υπηρεσία, η υπηρεσία είναι διαταγή. Το πρώτο αδρομερές σκιαγράφημα αυτής της εικόνας την έκανε ο Αθηναίος φιλόσοφος. Γιατί όμως ο Πλάτων έθεσε τα θεμέλια αυτής της αντίληψης, αυτής της πρακτικής;
Η απἀντηση είναι απλή. Ποιος, φίλες και φίλοι, εμφανίζεται ως προστάζων και ως υπηρέτης ταυτόχρονα; Σε ποιο κοινωνικό πεδίο, σε ποια κοινωνική πρακτική παρατηρούμε αυτή την ταύτιση της ανηλεούς διαταγής και της υπηρεσίας; Το ποιμενικό λεξιλόγιο, οι ποιμενικές μεταφορές, οι ποιμενικές εικόνες του Πλάτωνα στα πολιτικά του έργα (Πολιτεία, Πολιτικός, Νόμοι) μας υποδεικνύουν την απάντηση: στην εκτροφή των ζώων. Ο εκτροφέας και ιδιοκτήτης των ζώων τα διατάζει ανηλεώς (γι αυτό και τους δίνει ανθρώπινα ονόματα): ελέγχει και ρυθμίζει πλήρως τον χώρο τους και τον χρόνο τους και όποτε θέλει τα σφάζει. Μέχρι να τα σφάξει όμως οφείλει να τα φροντίσει: να τα ταΐσει, να τα ποτίσει, να τα προστατέψει από το κρύο, να τα γιατρέψει, να τα βοηθήσει όταν γεννούν, να τα βρει εάν χαθούν. Είναι και Κύριός τους, Κάτοχός τους αλλά και Υπηρέτης τους. Διαβάστε τον ‘Πολιτικό’ και θα μείνετε με το στόμα ανοιχτό!
Εάν μπορούσαμε να συνοψίσουμε τα πολιτικά έργα του Πλάτωνα σε μια πρόταση, αυτή κατά τη γνώμη μου θα ήταν η εξής: εάν οργανώσουμε την κοινωνία με πρότυπο το μαντρί, οι υποτελείς θα υποβιβαστούν στην κατάσταση του εκτρεφομένου ζώου και έτσι θα μπορούμε να κοιμόμαστε χωρίς το φόβο της κατάλυσης της Κυριαρχίας. Σε αυτήν την κοινωνία, ο ηγέτης δεν μπορεί παρά να εμφανίζεται ως Κύριος που διατάζει και ως σύμβουλος -υπηρέτης του λαού. Και, αναπότρεπτα, μια από τις υπηρεσίες που θα προσφέρει είναι και η σφαγή του λαού – και το γδάρσιμό του.
Έτσι, ο Γ. Παπανδρέου είναι ένας πλατωνικός ηγέτης, ένας πλατωνικός ανθρωποβοσκός, Κύριος και Υπηρέτης μαζί. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι βλέπει τους υποτελείς Παραγωγούς ως ποίμνιο.Όποτε θέλει, προσθέτει ή μειώνει της ποσότητα της παρεχόμενης τροφής (μισθός, μεροκάματο, επιδόματα, κλπ). Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Κάρολος Παπούλιας, είχε δηλώσει μετά την πρώτη του εκλογή ότι εάν δεν γινόταν Πρόεδρος των Ελλήνων θα γινόταν τσέλιγκας, ενώ ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής ο νεώτερος είχε υποδείξει στους δημοσιογράφους να μην ξύνονται στη γκλίτσα του τσομπάνη.
Ποια είναι η τροφή που χορηγεί στο ποίμνιό του ο Πλάτων; Το νόημα που παράγει. Ο φιλόσοφος είναι παραγωγός νοήματος, θεωρίας και ως παραγωγός νοήματος είναι αδύνατον να μην προβάλλει αξιώσεις Κυριαρχίας, ακόμα κι όταν αποκηρύσσει τις αξιώσεις αυτές, ακόμα κι όταν προτείνει την κατάργηση της Κυριαρχίας. Ο Πλάτων ήθελε η κοινωνία να συγκροτηθεί σύμφωνα με τις δικές του απόψεις και υποδείξεις και δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι είναι ο μόνος φιλόσοφος που οι απόψεις του έγιναν πραγματικότητα. Κάτι που το αντιλήφθηκε ο Γκι Ντεμπόρ. Ποια είναι η κοινωνία του θεάματος; Είναι η κοινωνία της παθητικότητας, έτσι δεν είναι; Η κοινωνία της (από τον Κύριο) αποικιοποίησης (ποιμενικοποίησης δηλαδή) της καθημερινής ζωής. Υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα στα εκτρεφόμενα ζώα και στους υποτελείς που ζουν ως εκτρεφόμενα ζώα; Οι υποτελείς βλέπουν τον ηγέτη τους στην τηλεόραση (Συνοπτικόν) όπως τα ζώα βλέπουν τον βοσκό. Βάλτε στο μπλέντερ Πλάτωνα και Μαρξ (αυτά τα δυο τουλάχιστον) και θα έχετε τον Γκι Ντεμπόρ. Οι cyborg που εμφανίζονται στις καπιταλιστικές κοινωνίες σαν τα μανιτάρια δεν είναι εκτρεφόμενα με την τεχνολογία κατοικίδια ζώα;
Όποιος παράγει νόημα και θεωρία θέλει να αυξήσει την κοινωνική του ισχύ, ακόμα κι αν υποδεικνύει την κατάργηση της διαταγής και της Κυριαρχίας. Από αυτόν τον κανόνα δεν εξαιρείται απολύτως κανείς. Η παραγωγή νοήματος είναι μια υπηρεσία που δεν μας ζητήθηκε από κανέναν και από καμιά, εμείς όμως και βιβλία εκδίδουμε και μπλογκς στήνουμε μόνο και μόνο για να προσφέρουμε την υπηρεσία μας. Αυτό που προέχει, αυτό που φαίνεται περισσότερο είναι η παραγωγή νοήματος, οι προτεινόμενες λύσεις, η προσφορά, η υπηρεσία και αποκρύβεται πλήρως η επιθυμία της Κυριαρχίας, η διαταγή. Δεν βλέπετε αναρχικούς που δε μιλιούνται μεταξύ τους; Τι διακυβεύεται; Θα μας απαντήσει ο Αυγουστίνος.
Μετά τον Πλάτωνα, ο Αυγουστίνος ήταν αυτός που επεξεργάστηκε περισσότερο αυτό το μοντελάκι του Κυρίου, αυτό που ισχύει και σήμερα: στο πέμπτο και στο ένατο κεφάλαιο της ‘Πολιτείας του Θεού’ γράφει ότι όποιος διατάζει δίκαια είναι υπηρέτης των άλλων. Ο υπηρέτης οφείλει να είναι ταπεινός, ταπεινόφρων μάλλον, κι αν δείτε τον πρωθυπουργό μας θα αντιληφθείτε ότι η ταπεινοφροσύνη του έχει διαποτίσει κάθε κύτταρο του οργανισμού του. Ο Γ. Παπανδρέου είναι μια ζωντανή, κινούμενη ταπεινοφροσύνη. Και η ταπεινοφροσύνη γοητεύει τους υποτελείς διότι είναι δουλοπρεπώς τίμιοι όπως θα δούμε σε μελλοντικό μας σημείωμα.
Αυτήν όμως η θεμελιώδης αντίληψη του δυτικού πολιτισμού εμφανίζεται και στην Κίνα με τον Μάο τσε Τούνγκ: να υπηρετούμε το λαό! Η προέλευση αυτής της αντίληψης δεν είναι ποιμενική-πλατωνική αλλά προέρχεται από τις σχέσεις Κυριαρχίας του αρχαίου και μεσαιωνικού κινέζικου κοινωνικού σχηματισμού. Στη μαοϊκή αντίληψη συνυπάρχουν τόσο η πρωτογενής αντίληψη της ηγεσίας, προερχόμενη από τις εξισωτικές αγροτικές κοινότητες, όσο και η αφομοίωση αυτής της αντίληψης από τους αρχηγούς των κρατών της κινέζικης επικράτειας.
Η εικόνα της ταπεινοφροσύνης και της υπηρεσίας που πλασάρει ο Κύριος αρχίζει να ξεθωριάζει: ζούμε την αποκάλυψη του Κυρίου. Αντιλαμβανόμαστε ότι ο Κύριος δεν είναι ούτε ταπεινόφρων ούτε υπηρέτης.
Είναι ένας αδίστακτος λήσταρχος, ένας ένοπλος ζητιάνος. Για τον Γ. Παπανδρέου μιλάω. (Τι ωραίος, τι απλός, τι ταπεινός που ήταν όταν έτρεχε με τις φόρμες του στον Μαραθώνιο!)
Σχολιάστε ελεύθερα!