φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.
Δεν είχα κλείσει τα είκοσι, όταν διαπίστωσα ότι και εγώ θα έπρεπε, όταν βρίσκομαι με άλλους άνδρες, να συζητώ για ποδόσφαιρο, αυτοκίνητο και γαμήσι. Και αναρωτήθηκα: γιατί οι άνδρες συζητούν αυτά τα θέματα; Γιατί το ποδόσφαιρο είναι το πιο δημοφιλές ανδρικό παιχνίδι/άθλημα/θέαμα; Γιατί μας αρέσει να έχουμε και να τρέχουμε με το αυτοκίνητο; Γιατί πρέπει ο άνδρας να την έχει μεγάλη και η γυναίκα να είναι σαν παιδί, άτριχη, άοσμη, ξανθιά, στενομούνα και τριζάτη;
Ξέρετε, κάθε ερώτηση μας ωθεί να διατυπώσουμε άλλες ερωτήσεις, κι αν όλες απαντηθούν και οι απαντήσεις δεν είναι αντιφατικές μεταξύ τους, τότε μπορείς να πεις ότι έχει συγκροτηθεί μια άποψη, μια θεωρία που σε βοηθάει να δίνεις απαντήσεις σε όσα καινοφανή ή απρόβλεπτα ερωτήματα αναφύονται. Η θεωρία είναι ένα εργαλείο όπως είναι εργαλείο η πλάνη στον πάγκο του ξυλουργού.
Ένα από τα πάμπολλα ερωτήματα που έθεσα στον εαυτό μου ήταν το εξής: τι βλέπουμε όταν βλέπουμε ποδόσφαιρο; Μετά από πολλά χρόνια κατέληξα στην εξής απάντηση. Βλέπουμε τρία πράγματα: όταν φωνάζουμε έτσι γαμάει ο Πειραιάς [η Λεωφόρος, ο Βόλος, η Λάρισα, κλπ) έχουμε δει τη μπάλα να μπαίνει στην αντίπαλη εστία αλλά βλέπουμε και ένα πέος (μπάλα) να διεισδύει σε μια παραλληλόγραμμη κωλοτρυπίδα (εστία). Επειδή οι ομάδες είναι ανδρικές, η κωλοτρυπίδα αυτή μάλλον είναι ανδρική και επειδή οι γυναίκες δεν έχουν πέος οι άνδρες δεν θα δουν ποτέ γυναικείο ποδόσφαιρο, που παίζεται από γυναίκες που θα ήθελαν να ήταν άνδρες ή να είχαν αυτό κρέμεται ανάμεσα στα μπούτια των άνδρών.
Οι άνδρες θεατές βλέπουν δυο άνδρικές ομάδες που προσπαθούν να γαμήσει η μία την άλλη, συμβολικά βέβαια. Πρόκειται περί συμβολικής αναπαράστασης της αλλαξοκωλιάς. Κι επειδή μας αρέσει να νικάει η ομάδα μας με 7-3 παρά με 1-0 φαίνεται πως τα θέλει και ο δικός μας κωλαράκος – για τη λανθάνουσα ομοφυλοφιλία μιλάω, μία εντελώς φυσιολογική κατάσταση που ο άνδρας της δυτικής πατριαρχίας δεν μπορεί να ανεχτεί – αν και η αποτρίχωση στην οποία επιδίδονται οι νέοι άνδρες σήμερα είναι πολύ ενθαρρυντική.
Το δεύτερο που βλέπουμε είναι δυο ομάδες ανδρών να πολεμούν – συμβολικά. Ένα δυνατό σουτ (που σημαίνει ‘πυροβολισμός’) το λέμε ‘βολίδα’ (σφαίρα δηλαδή) και ‘κανονιά.’ Ο γκολτζής λέγεται ‘κανονιέρης’. Η Εθνική ομάδα της Γερμανίας είναι γνωστή ως ‘τα πάντσερ’ (τανκς του Β’ Ράιχ). Η μπάλα είναι σφαίρα και κάθε γκολ είναι μια διείσδυση της σφαίρας στο κορμί του αντιπάλου, το οποίο συμβολίζεται με μια χάσκουσα πληγή (οπή, εστία). Φαντάζεστε τον πόλεμο που βλέπουν οι Έλληνες θεατές όταν η ομάδα τους παίζει με την Τουρκία; Ντύνονται αρχαίοι Έλληνες, Κολοκοτρώνηδες, τσολιάδες (τι ωραία φουστίτσα που φοράνε! κι αυτό το άσπρο μάλλινο καλσόν! )
Εκτός όμως από την αλλαξοκωλιά και τον πόλεμο βλέπουμε και κάτι άλλο. Βλέπουμε τουλάχιστον μια ομάδα, την ομάδα μας, να συνεργάζεται για να πετύχει ένα σκοπό. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι μας αρέσει να βλέπουμε ομάδες (ανδρικές ή γυναικείες) να συνεργάζονται; Και γιατί να μας αρέσει; Και εμείς που τους βλέπουμε, ποιοι είμαστε, κάτω από ποιους όρους τους βλέπουμε;
Μας αρέσει να βλέπουμε ομάδες να συνεργάζονται γιατί γίναμε άνθρωποι και διανύσαμε τα 9/10 της ιστορίας μας ζώντας μέσα σε ομάδες των 15-40 μελών – ανδρών, γυναικών και παιδιών. Και βέβαια συνεχίζουμε να ζούμε σε ομάδες που συνεργάζονται. Ο οικοδόμος, ο γιατρός, ο δάσκαλος, οι μαθητές, ο ηθοποιός του θεάτρου ζούνε σε ολιγομελείς ή πολυμελείς ομάδες. Η παρέα, το στέκι, η θεατρική ομάδα, η οικογένεια είναι ομάδες. Αυτή είναι η φύση μας, να ζούμε σε ομάδες που συνεργάζονται. Η 18μελής ποδοσφαιρική ομάδα μας, με τους 11 που παίζουν συν τους αναπληρωματικούς, είναι μια ανδρική ανθρώπινη ομάδα και τέτοιες ομάδες υπήρξαν (κυνήγι, πόλεμ,ος, διασκέδαση, μύηση, γιορτές, κλπ) και θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Βλέποντας την ομάδα μας να συνεργάζεται για την επίτευξη κάποιου σκοπού, όποιου κι αν είναι αυτού, εκφράζουμε την επιθυμία μας να συμμετέχουμε κι εμείς σε μια ομάδα και να συνεργαζόμαστε με τους άλλους.
Από τη στιγμή όμως που εκφράζουμε αυτήν την επιθυμία σημαίνει ότι δεν ζούμε σε ομάδες, όπως θα θέλαμε. Και βέβαια βλέπουμε, δεν παίζουμε εμείς, δεν ανήκουμε σε ομάδα. Είμαστε μόνοι, είτε βλέπουμε το ματς από την τηλεόραση, είτε με παρέα είτε μόνοι μας ή με παρέα από τις κερκίδες του γηπέδου. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ανήκουμε σε μια κοινότητα, στην κοινότητα των οπαδών/φίλων της ομάδας αλλά η κοινότητα αυτή δεν είναι ένας αριθμός ομάδαν, όπως συμβαίνει στην κοινωνία, αλλά ένα πλήθος μοναχικών θεατών. Και μόνος και θεατής: η απόλυτη άρνηση της ομαδικής συμβίωσης.
Οι οπαδοί και οι φίλοι μιας ομάδας που βλέπουν ποδόσφαιρο είναι εξόριστοι, έχουν διωχτεί από το παιχνίδι. Οι κερκίδες και ο καναπές είναι τόποι εξορίας. Οι θεατές θέλουν να βλέπουν ομάδες να συνεργάζονται αλλά θα ήθελαν να παίξουν κι αυτοί, μόνο που δεν μπορούν. Θα ήθελαν κι αυτοί να παίξουν, να τρέξουν, να κλοτσήσουν, να χτυπήσουν αλλά δεν μπορούν, είναι στερημένοι διότι είναι εξόριστοι. Ο βαθύς πόθος του θεατή είναι να επιστρέψει στο παιχνίδι αλλά δεν τον αφήνουν. Έτσι, κάθε φορά που εισβάλλουν στον αγωνιστικό χώρο για να διακόψουν το παιχνίδι, για να χλευάσουν, για να χτυπήσουν κάποιον παίκτη ή τον διαιτητή, για να ξεγυμνωθούν και να τρέξουν, τότε αναβιώνει το γνήσιο ποδόσφαιρο. Αλλά η αναβίωση αυτή δεν έχει μεγάλη διάρκεια. Και να γιατί.
Εάν συγκρίνετε το γήπεδο με τη στάνη, θα διαπιστώσετε ότι έχουν πολλά κοινά στοιχεία. Η κοινότητα των οπαδών θεατών είναι ένα πλήθος, με την πλατωνική σημασία του όρου (οι τρόφιμοι της στάνης). Θα μπουν μια καθορισμένη ώρα, θα βοσκήσουν το ποδοσφαιρικό θέαμα που εκτυλίσσεται πάνω στο χορτάρι, , θα τους αρμέξουμε (εισιτήριο), θα τους βγάλουμε μια καθορισμένη ώρα, θα τους δείρουμε εάν είναι δύστροποι και απειθείς. Η κοινότητα αυτή των απομονωμένων θεατών, που συγκροτείται μέσα σε ένα χώρο που μοιάζει με μαντρί, είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση κομμουνισμού της στάνης.
Και μετά από όλα αυτά, θα θέσουμε το παρακάτω ερώτημα. Πως από το ποδόσφαιρο της τρίπλας περάσαμε στο ποδόσφαιρο της πάσας;
Θα μπορούσαμε, φίλες και φίλοι, να χαρακτηρίσουμε το ποδόσφαιρο που παιζόταν στην Αγγλία από τον 15ο, 16ο αιώνα μέχρι το 1870-2 ως ποδόσφαιρο της τρίπλας και το ποδόσφαιρο μετά από αυτή τη χρονολογία ως ποδόσφαιρο της πάσας, παρότι η πρακτική της τρίπλας δεν εξαφανίστηκε. Πως έγινε αυτή η αλλαγή; Κατέγραψε κάποιες αντιλήψεις και πρακτικές που εμφανίστηκαν σε άλλα κοινωνικά πεδία ή ήταν ευφυής επινόηση κάποιων παικτών; Τι σημαίνει ευφυής επινόηση; Μπορεί να υπάρξει κάτι τέτοιο που να μην έχει τηνπαραμικρή σχέση με την κοινωνία;
Όχι, δεν μπορεί να υπάρξει. Κάθε πρακτική ή αντίληψη είναι μετασχηματισμός κάποιας προηγούμενης, όσο καινοφανής και πρωτότυπη κι αν είναι. Υπάρχει μια εμμενής αλληλοσυσχέτιση μεταξύ των κοινωνικών πεδίων και πρακτικών, ένας αλληλοεπηρεασμός που αφήνει τα αποτυπώματά του μα σαφήνεια σε αυτήν ή την άλλη πρακτική και αντίληψη.
Το ποδόσφαιρο της τρίπλας είναι ένα ποδόσφαιρο στο οποίο επικρατεί ο ηρωισμός, η ατομική επίδοση, ο κτητικός ατομικισμός, ο ανταγωνισμός μεταξύ των μελών της ομάδας. Στο ποδόσφαιρο της πάσας προκρίνεται η συνεργασία, ο περιορισμός δηλαδή όλων σχεδόν των χαρακτηριστικών του ποδοσφαίρου της τρίπλας. Πως όμως έγινε αυτό; Πως προκρίθηκε η συνεργασία;
Στο ποδόσφαιρο της πάσας, η ομάδα είναι ένα συνοθύλευμα ατόμων στο οποίο επικρατεί ο χομπσιανός πόλεμος όλων εναντίον όλων. Ο συμπαίκτης είναι σύμμαχος αλλά είναι και αντίπαλος που κατέχει αυτό που θα ήθελα εγώ να κατέχω, τη μπάλα. Στο ποδόσφαιρο της πάσας πασάρουμε στον άλλον τη μπάλα με σκοπό να πετύχουμε το σκοπό μας πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά. Η ομάδα γίνεται μια μηχανή, εξαρτήματα της οποίας είναι οι παίκτες. Με τη πάσα, η συγκρότηση της ομάδας αλλάζει.
Υπήρξαν ομάδες εκείνη την εποχή στην Αγγλία που υπέστησαν παρόμοιες αλλαγές, δηλαδή που πρόκριναν τη συνεργασία σε βάρος του ανταγωνισμού, του κτητικού ατομικισμού και της ατομικής διάκρισης, δηλαδή του ηρωισμού; Υπήρξαν.
Οι ομάδες αυτές ήταν οι στρατιωτικές και οι εργασιακές (του εργοστασίου του βιομηχανικού καπιταλισμού. Κατά τα μέσα και τα τέλη του 19ου αιώνα ήταν μια εποχή βελτίωσης των πυροβόλων όπλων, δηλαδή μια εποχή βελτίωσης της διείσδυσης των βλημάτων. Δεν είναι μόνο το σουτ πυροβολισμός αλλά και η πάσα ακριβείας, κοντινή ή μακρινή. Η πάσα καταγράφει αυτή τη βελτίωση. Επιπλέον, ο χειρισμός των βαριών πυροβόλων απαιτούσε συνεργασία, όπως και η επιτυχής λειτουργία των επιμέρους μονάδων του πεζικού. Ενώ ο μεσαιωνικός πολεμιστής διέθετε αυτονομία και ανεξαρτησία στις κινήσεις του και τη δράση του, ο στρατιώτης με το πυροβόλο όπλο στο χέρι ήταν εξάρτημα της ομάδας και δεν μπορούσε να δράσει κατά βούληση. Θα εκτελούσε αλλαγές του λοχαγού, όπως οι παίκτες εκτελούν τις διαταγές του προπονητή. Ο προπονητής είναι λοχαδός, στρατωτικός διοικητής. Το ποδόσφαιρο της πάσας κατέγραψε τις αλλαγές που έγιναν στον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Το ποδόσφαιρο ήταν πόλεμος και παρέμεινε πόλεμος – απλά άλλαξε ο τρόπος διεξαγωγής του.
Πρωτοφανείς όμως αλλαγές έγιναν και στο πεδίο της εργασίας. Η (σχετική) αυτονομία του αγρότη και του μάστορα της μεσαιωνικής (φεουδαρχικής) εποχής εξοβελίζεται από την καπιταλιστική οργάνωση της παραγωγής και της εργασίας. Ο αυτοσχεδιασμός φθίνει, τώρα επικρατεί η πειθαρχία, η υπακοή, η αναγκαστική συνεργασία για να ολοκληρωθεί η παραγωγική διαδικασία. Η εργασιακή ομάδα που χειρίζεται μηχανές είναι μια μηχανή η ίδια με τα μέλη της να είναι τα εξαρτήματα. Αν τα χαρακτηριστικά του μεσαιωνικού τρόπου παραγωγής και εργασίας διακρίνονται στο μεσαιωνικό ποδόσφαιρο της τρίπλας, το ποδόσφαιρο της πάσας καταγράφει όχι μόνο τον εξοβελισμό της σχετικής αυτονομίας, του αυτοσχεδιασμού του παιχνιδιού αλλά και την επιβολή της πειθαρχίας και τη μετεξέλιξη της ομάδας των ανταγωνιζόμενων ατόμων σε μια ομάδα-μηχανή που τα μέλη της σχετίζονται όπως τα εξαρτήματα της μηχανής.
Να και ένα ακόμα ερώτημα: υπάρχουν στιγμές αναβίωσης του μεσαιωνικού ποδόσφαίρου;
Υπάρχουν. Κάθε φορά που κάποιος παίκτης αποβάλλεται ή μεταφέρεται με το φορείο, τότε αναβιώνει το μεσαιωνικό ποδόσφαιρο. Γιατί όμως αναβιώνει; Υπάρχει ενδεχόμενο να εξαλειφτεί δια παντός αυτή η αναβίωση;
Στα ερωτήματα αυτά θα απαντήσουμε αύριο το πρωί. Ο τίτλος του σημειώματός μας θα είναι: το φορείο και η κόκκινη κάρτα.
Σχολιάστε ελεύθερα!