φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.
Σήμερα θα καταπιαστούμε με τη μελέτη των αρχαιότερων μαρτυριών των λέξεων ‘ισονομία’ και ‘δημοκρατία’. Και τις δυο θα τις διαβάσουμε στον Ηρόδοτο. Μαθαίνουμε λοιπόν (3.80) ότι το αρχαιότερο όνομα της δημοκρατίας ήταν ισονομία, ο ιστορικός μάλιστα μας παραθέτει και έναν ορισμό, ο οποίος, όπως θα δούμε, είναι πάρα πολύ σημαντικός. ‘Το πλήθος που άρχει, που λαμβάνει τις αποφάσεις’, γράφει ο Ηρόδοτος, ‘έχει το ωραιότερο όνομα: ισονομία’ [πληθος δε άρχον πρωτα μεν ουνομα πάντων κάλλιστον έχει, ισονομίην]. Και παραθέτει τα κυριότερα χαρακτηριστικά της ισονομίας: οι άρχοντες εκλέγονται με κλήρωση, είναι υποχρεωμένοι να λογοδοτούν, όλα τα ζητήματα τίθενται σε δημόσια, ανοιχτή συζήτηση, στους πολλούς στηρίζονται τα πάντα. Τον όρο δημοκρατία θα τον διαβάσουμε πιο κάτω (6.43).
Ας δούμε τώρα και τον ορισμό της ισονομίας. Ένας συνωμότης κατά του Πέρση βασιλιά Καμβύση προτείνει να εγκαθιδρυθεί δημοκρατικό πολίτευμα στη Περσία και το διατυπώνει με την παρακάτω έκφραση: ες μέσον καταθείναι τα πρήγματα, ας τοποθετήσουμε στο μέσον τις δημόσιες υποθέσεις, ας εγκαθιδρύσουμε δημοκρατικό πολίτευμα. Υπάρχει κανένα πρόβλημα; Δε φαίνεται να υπάρχει. Και όμως, φίλες και φίλοι,υπάρχει! Ποιο είναι; Θα το διατυπώσω απλά και με σαφήνεια και θα επιχειρήσω στη συνέχεια να προσεγγίσω κάποιες πλευρές του. Οι όροι ισονομία, δημοκρατία και πρήγματα, πράγματα, συνδέονται άμεσα με τη διανομή της λείας. Εάν είναι έτσι, τότε η ισονομία/δημοκρατία εκφράζει έναν συγκεκριμένο, ιστορικά καθορισμένο τρόπο διανομής της πολεμικής λείας. Θα υποστηρίξω ότι η αρχαία δημοκρατία προήλθε από έναν συγκεκριμένο τρόπο διανομής της λείας και ότι και η καπιταλιστική κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι κι αυτή μια μορφή πολιτικής Κυριαρχίας που συνδέεται άμεσα με τη διανομή της λείας. Ο καπιταλισμός δεν είναι μόνο ένας τρόπος παραγωγής του κοινωνικού πλούτου αλλά και ένας τρόπος αρπαγής αυτού του πλούτου. Και εφόσον υπάρχει αρπαγή, δηλαδή λεία, σε κάθε τρόπο αρπαγής θα αντιστοιχεί κι ένας ή περισσότεροι τρόποι διανομής της λείας. Δεν λησμονούμε άλλωστε ότι ο Κύριος (καπιταλιστής) εκλαμβάνει τον μελλοντικό κοινωνικό πλούτο ως μελλοντική λεία.
Πριν εκθέσω τις απόψεις μου θα ήθελα να σας υπενθυμίσω, για όσες και όσους πιθανόν να το έχετε ξεχάσει, ότι η λέξη λεία και η λέξη απόλαυση προέρχονται από την ίδια ρίζα. Η λέξη λεία, στη δωρική λαία, προέρχεται από τον τύπο λαF-ία, ενώ η απόλαυση από το ρήμα απολαύω<απο-λάF-ω. Αυτή η γενικά αποδεκτή ετυμολογία επιβεβαιώνεται από την Ιλιάδα: η λεία είναι η πηγή όχι μόνο της επιβίωσης αλλά και της ζωής, του πλούτου, της ισχύος και της φήμης. Χωρίς τη λεία, ο ήρωας, ο ένοπλος ζητιάνος, θα έτρωγε τ’ αρχίδια του. Όπως και ο Κύριος άλλωστε. (Αυτή η έλλειψη σοβαρότητας με έχει καταστρέψει – οφείλω μια εξήγηση. . .Εσείς, φίλες και φίλοι, μεταξύ σοβαρού και σπουδαιογελοίου, τι προτιμάτε; )
Γιατί η λέξη πράγματα έχει τη σημασία ‘δημόσια υπόθεση’; Ποια ήταν η αρχική σημασία της λέξης; Θα μας βοηθήσουν να διατυπώσουμε μια απάντηση δυο τρεις πολύ γνωστές μας λέξεις: είσπραξη, εισπράκτορας, πράκτορας (ασφαλιστικής εταιρείας), πρακτορείο (ΟΠΑΠ). Γιατί αυτές οι λέξεις να σχετίζονται με το χρήμα, τους φόρους, την αρπαγή του πλούτου; Να σας πω γιατί: στις λέξεις αυτές επιβιώνει η αρχική σημασία του ρήματος πράττω και των ονομάτων πράξις και πράκτωρ. Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια μας πληροφορούν ότι πράττω σημαίνει ‘περνάω, διέρχομαι, διεισδύω’ και ετυμολογικά σχετίζεται με τη ρίζα περ-/ πορ- που εντοπίζουμε στις λέξεις περάω, περόνη, πόρος, πόρνη, έμπορος, κλπ. Στην Οδύσσεια, η λέξη πρηκτήρ δηλώνει τον έμπορο ενώ η πράξις την εμπορική επιχείρηση. Γνωρίζουμε, είμαστε απόλυτα βέβαιοι ότι οι έμποροι δεν ήταν (συνεχίζουν να είναι) τίποτα άλλο παρά πολεμιστές: όταν μπορούσαν, άρπαζαν με τα όπλα – όταν δεν τους έπαιρνε, αντάλλαζαν. Η αρπαγή με τα όπλα αποφέρει περισσότερο κέρδος – τα όπλα καταργούν την αγορά. Το πράγμα είναι αυτό που αποφέρει το πράττειν: περνάω (το ποτάμι ή τη θάλασσα) για να αρπάξω ή να ανταλλάξω. Όταν τελείωνε η ληστρική επιδρομή, η λεία έπρεπε να διανεμηθεί. Οι αρχηγοί την ήθελαν όλη δική τους, Οι πολεμιστές απαιτούσαν να τη μοιραστούν με ένα τρόπο που να μην προκαλεί διαφωνίες, βρισιές και μαχαιρώματα, όπως με συγκλονιστικό τρόπο μας αφηγείται η Α΄ραψωδία της Ιλιάδας. (Εάν έχουν έτσι τα πράγματα, μπορούμε να καταλάβουμε τι αποτυπώνει η λέξη πραγματικότητα: το σύνολο των αρπακτικών πρακτικών! Η πραγματικότητα είναι η λεία του Κυρίου!) Υπάρχει κάποιος τρόπος διανομής της λείας που να μην προκαλεί έριδες; Υπάρχει: η κλήρωση.
Ας εξετάσουμε τώρα τη λέξη ισονομία. Είμαστε σχεδόν βέβαιοι ότι τη λέξη δεν την έπλασε ο Ηροδότος. Ένας γιατρός του 6ου μ. Χ. αιώνα, ο Αέτιος, αρχίατρος στη βασιλική Αυλή της Κωνσταντινούπολης, έγραψε (V, 30.1) ότι ο Αλκμαίων, γιατρός που έζησε μεταξύ του 550 και 450 π.Χ., θεωρούσε την καλή υγεία ως την ισορροπία, την ίση διανομή, την ισονομίαν των δυνάμεων του υγρού, του ξηρού, του θερμού, του πικρού, του γλυκέος, κλπ και ότι η ασθένεια είναι το αποτέλεσμα της μοναρχίας μιας εξ αυτών των δυνάμεων. Αυτή η αρχική σημασία της λέξης ισονομία: η ίση μοιρασιά (της λείας). Η σημασία της διανομής, της μοιρασιάς έγκειται στο δεύτερο συνθετικό – νομία. Μας έρχεται στο νου η λέξη νομός, η αρχική σημασία της οποίας είναι ‘βοσκότοπος’ (Ιλιάδα και Οδύσσεια), δηλαδή αποτέλεσμα μοιρασιάς, ενώ η αρχική σημασία της λέξης σταθμός είναι ‘στάβλος, μαντρί, στάνη’. Το ρήμα νέμω σήμαινε αρχικά ‘βόσκω τα ζώα’ αλλά απόκτησε και τη σημασία ‘μοιράζω, διανέμω’, εξ αιτίας της διανομής των βοσκοτόπων μεταξύ των ποιμένων ηρώων. Η σημασία επιβιώνει σε πλήθος λέξεων όπως απονομή, διανομή, διανεμητική δικαιοσύνη, κλπ. Η αρχική δε σημασία της λέξης νόμος ήταν ‘πατροπαράδοτο έθιμο, πατροπαράδοτη συνήθεια’ Ποιά ήταν αυτή; Μα η διανομή των βοσκότοπων.
Τι σχέση έχει η δημοκρατία με τη διανομή της λείας; Η σημασία αυτή υπάρχει στη λέξη δήμος (δάμος). Η λέξη αυτή παράγεται από την ίδια ρίζα (δα-και δαι-) από την οποία προέρχεται το ρήμα δα-τέομαι (διαιρώ, διανέμω, μοιράζω) και τα ονόματα δα-σμός (εξ ου και αναδασμός), δά-νειο, δαίμων, ευ-δαι-μονία και άλλες πολλές. Ο δήμος είναι ένα περιληπτικό όνομα, όπως οι λέξεις λαός, κόσμος, κλπ. Ο δήμος ήταν το σύνολο των ανδρών πολεμιστών που διένειμαν τη γη που κατακτούσαν. Η δημο-κρατία είναι η πολιτική Κυριαρχία του δήμου, των ανδρών πολεμιστών.Δε λησμονούμε ότι η λέξη κράτος (και κάρτος) σημαίνει ‘σκληρότητα’ και σχετίζεται ετυμολογικά με την αγγλική λέξη hart, σκληρός. Δεν μπορεί να υπάρξει ισχύς και Κυριαρχία χωρίς σκληρότητα, έτσι δεν είναι; Τι λέτε εσείς;
Απομένει να εξετάσουμε κάτω από ποιες συγκεκριμένες συνθήκες εμφανίστηκε η δημοκρατία. Θα το κάνουμε.
Σχολιάστε ελεύθερα!