φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.
Κάθε νέο λεξικό της ελληνικής γλώσσας που εκδίδεται κατά καιρούς καταγράφει ολοένα και περισσότερες λέξεις με πρώτο συνθετικό το επίρρημα τήλε, που σημαίνει ‘μακριά’. Τις τελευταίες δυο δεκαετίες πλάστηκαν τόσες πολλές λέξεις με το τήλε πρώτο συνθετικό όσες δεν πλάστηκαν τις προηγούμενες τρεις χιλιετίες. Η παρατήρηση αυτή δεν ισχύει μόνο για την ελληνική γλώσσα αλλά για όλες τις γλώσσες των καπιταλιστικών κοινωνιών, ειδικά των ‘ανεπτυγμένων’, δηλαδή των κοινωνιών της πλήρους εμπορευματοποίησης, που έχουν δανειστεί και μεταχειρίζονται το επίρρημα τήλε. Πως να εξηγήσουμε αυτό το φαινόμενο;
Η απάντηση είναι εύκολη. Η (δυτική) τεχνοεπιστήμη έχει καταφέρει να πράττουμε και να δρούμε από μακριά, άρα και μακριά ο ένας από τον άλλον. Αυτή η επιτυχία είναι ένα από τα ιδιαίτερα και σημαντικότερα χαρακτηριστικά του δυτικού πολιτισμού, δηλαδή της δυτικής Κυριαρχίας. Η επιτυχία αυτή είναι η εκπλήρωση της επιθυμίας του ήρωα της Ιλιάδας (και της Οδύσσειας) να ζει και να δρα από μακριά. Η επιθυμία έχει καταγραφεί στην Ιλιάδα – θα ασχοληθούμε στο μέλλον με αυτό το θέμα – με τρεις τρόπους: με την φαντασιακή εκπλήρωση της επιθυμίας (θεός), με την λατρεία της απόστασης στη φύση (λατρεία του ήλιου και των αστεριών) και με τον σχηματισμό λέξεων. Σήμερα, θα ασχοληθούμε με την αρχαιότερη επιθυμία απόστασης: την επιθυμία του ήρωα να φονεύει από μακριά όπως αυτή καταγράφεται σε λέξεις των κρατικών αρχείων των μυκηναϊκών διοικητικών κέντρων και της Ιλιάδας.
Το επίρρημα τήλε εμφανίζεται με δυο μορφές στην αρχαία ελληνική γλώσσα: τήλε και πήλε. Το πήλε είναι της αιολικής διαλέκτου και διασώζεται στις λέξεις Πήλιον, Πηλέας, παλιός. Οι μορφές τήλε και πήλε προέρχονται από τη λέξη *qwel-e της πρωτοελληνικής. Το qw είναι ένα σύμφωνο με μετεξελίχθηκε σε οδοντικό και χειλικό μετά την κατάρρευση των μυκηναϊκών βασιλείων, όπως θα δείξουμε παρακάτω. Έτσι, το Πήλιον είναι αυτό που βρίσκεται μακριά, για αυτούς που ζούσαν στη νότια Θεσσαλία και τη Φθιώτιδα. Ο Πηλεύς, ο πατέρας του Αχιλλέα, είναι αυτός που ζεί ή και δρά από μακριά. Το επίρρημα πάλαι, από το οποίο προέρχεται το επίθετο παλαιός (παλιός) δηλώνει την απόσταση στο χρόνο, δηλαδή ένα χρονικό σημείο του μακρινού παρελθόντος.
Στην Οδύσσεια (λ 519) συναντούμε κάποιον που το όνομά του είναι Τηλεφίδης και σημαίνει ‘γιος του Τήλεφου’. Το όνομα Τήλεφος είναι υποκοριστικό του ονόματος Τηλεφόντας: ‘αυτός που φονεύει από μακριά’. Μέχρι την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Γραφής Β και της λεπτομερειακής ανάγνωσης των κρατικών αρχείων των μυκηναϊκών διοικητικών κέντρων το όνομα αυτό μας ήταν άγνωστο. Το διαβάζουμε δυο φορές στη πινακίδα της Πύλου En 659, η οποία μας πληροφορεί ότι ο Τηλεφόντας είναι κάτοχος μιας μεγάλης έκτασης γης την οποία ενοικιάζει σε καλλιεργητές, οι οποίοι είναι απόγονοι των γηγενών κατοίκων της νότιας ελλαδικής χερσονήσου, όπως εικάζουμε τόσο από τα (προελληνικά) ονόματα όσο και από τους χαρακτηρισμούς των ενοικιαστών γης. Είναι σαφές ότι ο Τηλεφόντας ανήκει στο κοινωνικό στρώμα των κατακτητών. Είπαμε ότι το όνομα του δηλώνει αυτόν που φονεύει από μακριά. Και μας θυμίζει ασφαλώς τον Τηλέμαχο, τον γιο του Οδυσσέα (‘τσαντίλας, οργισμένος’). Τηλέμαχος είναι αυτός που μάχεται από μακριά. Αυτά τα δυο ονόματα μας ωθούν να διατυπώσουμε το ερώτημα: τα ονόματα καταγράφουν μια ικανότητα ή μια επιθυμία; Αναγκαζόμαστε να θέσουμε το ερώτημα διότι είμαστε βέβαιοι ότι την εποχή εκείνη κανένας δεν μπορούσε να μάχεται και να φονεύει από μακριά. Κατά συνέπεια, είμαστε βέβαιοι ότι τα παραπάνω ονόματα δεν καταγράφουν ικανότηταμ επιδεξιότητα αλλά επιθυμία. Ποια επθυμία; Την επιθυμία της κατοχής όπλων μεγαλύτερου βεληνεκούς.
Σε φαντασιακό επίπεδο, η επιθυμία αυτή εκπληρώνεται με την κατοχή του κεραυνού και τη χρήση του ως όπλου από τον Δία. Κάθε επιθυμία όμως καταγράφει και μια αδυναμία του ήρωα. Ο ήρωας, ο ποιμένας πολεμιστής επιθυμεί να είναι ισχυρός επειδή είναι ανίσχυρος, αδύναμος. Γιατί είναι αδύναμος; Διότι δεν μπορεί να εξαλείψει το ενδεχόμενο της ήττας. Το βασικό μέλημα του ήρωα είναι η ισχύς και η διαρκής αύξησή της. Ο ήρωας θέλει να είναι πιο ισχυρός από τους άλλους ήρωες, από τους υποτελείς και από τη φύση. Είναι πρώτα απ’ όλα πολεμιστής και οι επιθυμίες του αφορούν τον εξοβελισμό της ήττας στο πεδίο της μάχης. Για να το επιτύχει αυτό πρέπει
α) να διαθέτει όπλα μεγαλύτερου βεληνεκούς. Το βεληνεκές του όπλου του, του δόρατός του, δεν ξεπερνούσε τα είκοσι μέτρα και ήταν ίδιο με αυτό των αντιπάλων του. Εάν διέθετε ένα όπλο με μεγαλύτερο βεληνεκές θα μπορούσε να σκοτώσει χωρίς να κινδυνέψει να τον σκοτώσουν. Το μεγαλύτερο βεληνεκές του όπλου του θα εξοβέλιζε την ήττα, θα τον έκανε πιο ισχυρό. Η ισχύς εξαλείφει την ήττα. Θα ήθελε να είχε ένα όπλο με μεγαλύτερο βεληνεκές. Υπάρχει ένα τέτοιο όπλο; Υπάρχει: πρόκειται για ένα φυσικό φαινόμενο: ο κεραυνός.
Θα συνεχίσω αύριο το πρωί
Σχολιάστε ελεύθερα!