Φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.
Αντικείμενο του σημερινού σημειώματος θα είναι, πρώτον, η μελέτη της σημασίας της λέξης ὕβρις στα αρχαιότερα κείμενα της ελληνικής γλώσσας (Ιλιάδα και Οδύσσεια), δεύτερον, ο εντοπισμός της πρωταρχικής μορφής και σημασίας της λέξης και, τρίτον, η σημασιολογική της εξέλιξη κατά την γεωμετρική (900-700 π. Χ.) και αρχαϊκή (700-500) εποχή. Το σημείωμα θα είναι ένα είδος εισαγωγής σε αυτό που θα ακολουθήσει, εντός των προσεχών ημερών, με τον εξής τίτλο: ΜΠΑΤΣΟΙ ΜΟΥΝΙΑ: σχετικά με τη διπλή λειτουργία της βρισιάς, όπου θα δείξω ότι βρίζουμε για δυο λόγους: για να εκτονώσουμε το άγχος μας και να εγκαθιδρύσουμε σχέσεις Κυριαρχίας με τον υβριζόμενο ή με αυτόν/αυτήν/αυτό που αναφέρει η βρισιά. Αφορμή αυτών των σημειωμάτων στάθηκε ένα σύνθημα, γραμμένο με κεφαλαία μαύρα γράμματα, που διάβασα προχτές σε τοίχο της Αλεξανδρούπολης: ΜΠΑΤΣΟΙ ΜΟΥΝΙΑ.
Φίλες και φίλοι, ανατρίχιασα. Έψαχνα μέρος να κρυφτώ, μα την Παναγία! Ο αναρχικός ή χουλιγκάνος ή αναρχοχουλιγκάνος πιτσιρικάς, κατά πάσα πιθανότητα, που το έγραψε ούτε καν μπορεί να διανοηθεί τι έγραψε! Και βἐβαια ο απώτερος σκοπός μου, όπως θα καταγραφεί σε ένα προσεχές σημείωμα, θα είναι η μελέτη των υβριστικών συνθημάτων της ιστορικής, νεκροζώντανης Αριστεράς και του αναρχικού/αντιεξουσιαστικού χώρου, εστιάζοντας την προσοχή μου στη λειτουργία τους και στην ιδεολογία που κομίζουν.Σας διαβεβαιώνω προκαταβολικά ότι πρόκειται για την πατριαρχική, σεξιστική, τσομπαναραίικη ιδεολογία.
Λατρεύω τα γουρούνια και δείχνω κατανόηση στους δολοφόνους.
1. η σημασία της λέξης ύβρις στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια
Διαβάζουμε τη λέξη ύβρις δυο (2) φορές στην Ιλιάδα και μόνο στη ραψ. Α [ 2ο3, 214] και δεκαπέντε (15) στην Οδύσσεια [α 368 = δ 321 δ 627 = ρ 169 ξ 262 = ρ 431 ο 329 = ρ 565 π 86, 410, 418, ρ 487, 581 ψ 64 ω 352]. Θα συναντήσουμε όμως και το ρήμα υβρίζω (<ύβρις): δυο φορές στην Ιλιάδα [Ι 368 {εφυβρίζων] και Λ 695 {υβρίζοντες}] και εφτά (7 φορές) στην Οδύσσεια: υβρίζεις { σ 381}, υβρίζων {ρ 245} και υβρίζοντες {α 227 γ 207 ρ 588 = υ 370 υ 170} αλλά και το όνομα υβριστής (<υβρίζω), μια φορά στην Ιλιάδα [Ν 633], τρεις (3) στην Οδύσσεια [ζ 120 = ι 175 = ν 201]. Παραθέτω τα στοιχεία αυτά για όποιον, όποια φιλομαθή θέλει να μελετήσει τα εδάφια. Όποιος, όποια δεν θέλει ας αρκεστεί να διαβάσει τα συμπεράσματα της δικής μας μελέτης.
Ας αρχίσουμε με την νεώτερη από αυτές τις τρεις λέξεις. Τη λέξη υβριστής χρησιμοποιεί στην Ν ο Μενέλαος σε μια ρήση που έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις, ήδη από την αρχαιότητα, και αξίζει να της ρίξουμε μια ματιά. Ας δούμε όμως πρώτα τα συμφραζόμενα. Ο Αχιλλέας έχει αποσυρθεί από τη μάχη και ο συσχετισμός ισχύος μεταξύ Αχαιών και Τρώων μεταβάλλεται υπέρ των δεύτερων. Στη Μ οι Τρώες επελαύνουν και σκαρφαλώνουν πάνω στο τείχος. Στις αρχές της Ν, ο Ποσειδώνας παρεμβαίνει στη μάχη και εμψυχώνει τους Αχαιούς, οι οποίοι όχι μόνο παραμένουν στις θέσεις τους αλλά και αναχαιτίζουν την επίθεση των Τρώων. Αρχίζει μια αμφίρροπη μάχη, στην οποία όμως οι Αχαιοί βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση. Κατά τη διάρκεια αυτής της αμφίρροπης και αιματηρής μάχης ο Μενέλαος φονεύει τον Πείσανδρο και μετά θριαμβολογεί απευθυνόμενος στους Τρώες. Για να κατανοήσουμε αυτά που λέει και τα οποία μας αφήνουν άφωνους, θα πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στον φόνο. Ο Πείσανδρος και ο Μενέλαος ορμούν ο ένας εναντίον του άλλου, ο πρώτος αποτυγχάνει να χτυπήσει τον δεύτερο με το τσεκούρι του, ο Μενέλαος όμως πηδάει κατά πάνω του και βυθίζει το ξίφος του στη ρίζα της μύτης, ανάμεσα στα μάτια. Το πλήγμα είναι τόσο συντριπτικό που όχι μόνο σπάνε τα κόκκαλα σε εκείνο το σημείο αλλά εκτινάσσονται τα μάτια και πέφτουν πάνω στο χώμα, μέσα στη σκόνη! Τι φρίκη! Τι ηδονή για το ακροατήριο, παρόλο που γνώριζε, όπως και ο ποιητής άλλωστε, ότι κανένα χτύπημα σε εκείνο το σημείο δεν μπορεί να επιφέρει την εκτίναξη των βολβών! Ο Πείσανδρος πέφτει κάτω, ο Μενέλαος του αρπάζει τα όπλα, πατάει τον νεκρό με το ένα του πόδι και από αυτή τη στάση θριαμβολογεί γεμάτος έπαρση απευθυνόμενος στους Τρώες. Αυτά που λέει όμως (Ν 620-39) μας κάνουν να παραξενευτούμε: εν μέσω αιματηρής μάχης και ανηλέητης σφαγής, που ο απώτατος σκοπός της είναι η κατάκτηση και η λεηλασία της Τροίας, ο Μενέλαος αποκηρύσσει την αρπαγή, την απληστία, το φιλοπόλεμο πνεύμα, τις πολεμικές επιτυχίες και τον ίδιο τον πόλεμο, και μάλιστα απερίφραστα (στ. 639)! Δεν υπάρχει καμια αμφιβολία ότι η ρήση του Μενελάου είναι μια θριαμβολογία, μια από τις 23 της Ιλιάδας. Η νίκη του ήρωα δεν σταματά στην επίτευξη του φόνου (του τραυματισμού ή της φυγής του αντιπάλου) αλλά συνεχίζεται με την αφαίρεση του οπλισμού του θύματος, το πάτημα του πτώματος και τη εκφώνηση της θριαμβολογίας, τα βασικά χαρακτηριστικά της οποίας είναι από τη μια η διακήρυξη και η επιβεβαίωση της νίκης, ο αυτοέπαινος, η έπαρση, η επικύρωση του κλέους και από την άλλη η προσβολή του θύματος ή των αντιπάλων, ο χλευασμός, η ειρωνία, η επίπληξη, η απειλή, ο σαρκασμός, η υβριστική περιφρόνηση, ο εξευτελισμός. Όλα αυτά τα στοιχεία υπάρχουν στην θριαμβολογία του Μενελάου αλλά αν την συγκρίνουμε με τις άλλες, θα παρατηρήσουμε ότι μοιάζει σαν τη μύγα στο γάλα. [ οι θριαμβολογίες της Ιλιάδας: Ε 102-5, 284-5, 348-51 Θ 161-6 Λ 380-3 Ν 374, 412-6, 446-54, 620-39 Ξ 454-7, 470-4, 479-85, 501-5 Π 745-50, 830-42 Ρ 538-9 Υ 389-92 Φ 122-35, 184-99, 410-4, 428-33 Χ 331-6]. Η θριαμβευτική ρήση του Μενελάου είναι μια σαφέσταση αποκήρυξη του ηρωισμού εν μέσω αιματηρής μάχης! Η αποκήρυξη αυτή είναι σαφέστατη στα τελευταία λόγια του Μενελάου, ένα priamel (μια μορφή παραγωγής έμφασης μέσω της αργής και σταδιακής εστίασης στο θέμα):
όλα στο τέλος τα μπουχτίζουμε, τον ύπνο, την αγκάλη,/ και τον χορό μαθές τον όμορφο, και το γλυκό τραγούδι / κι όμως αυτά είναι που ο καθένας μας να τα χαρεί γυρεύει, / κι όχι τον πόλεμο, ανεχόρταγοι για μάχες μόνο οι Τρώες!
Ο Μενέλαος τα λέει αυτά τη στιγμή που το ξίφος του στάζει αίμα και τα μάτια του θύματος βρίσκονται πεταμένα στα χώμα και τη σκόνη. Αυτή η αντίφαση ώθησε τον μεν W. Leaf να υποστηρίξει ότι οι στίχοι 631-9 είναι παρέμβλητοι, τον δε B. Fenik να χαρακτηρίσει τον κατάλογο των απολαύσεων και των ηδονών (ύπνος, αγκάλη, χορός, τραγούδι) ως ΄ανούσιο’ (Typical Battle Scenes in the Iliad ‘, 147) και την όλη θριαμβολογία ως ‘φαρισαϊκή ηθικολογία’ ( Homer and the Niebelungenlied, 42).
συνεχίζεται. . .
Σχολιάστε ελεύθερα!