φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.
Την πενταετία 1985-1990 είχα ασχοληθεί με τη μελέτη του Αριστοφάνη, στο πλαίσιο της συγγραφής της Γαμησιολογίας, μια σύντομη εισαγωγή της οποίας θα κάνω αύριο το πρωί, Πέμπτη, 23 Σεπτεμβρίου. Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη είναι μια ανεκτίμητης αξίας πηγή γνώσης σχετικά με τις αντιλήψεις και τις αξίες των ανδρών και των γυναικών της αρχαίας Αθήνας του δεύτερου μισού του 5ου π.Χ. αιώνα (450-400) για την ερωτική συνεύρεση και τις σχέσεις των δύο φύλων. Η αθυροστομία του Αριστοφάνη απηχεί την αθυροστομία των ίδιων των Αθηναίων, ανδρών και γυναικών, τόσο στην καθημερινή τους ζωή όσο και σε κάποιες εορτές και τελετουργίες, από τις οποίες προήλθε και η κωμωδία. Πολλά ζητήματα σχετικά με τον Αριστοφάνη παραμένουν άλυτα – κι αυτό οφείλεται στις αντιφάσεις που εντοπίζουμε στο έργο του. Αυτές τις αντιφάσεις δεν μπορούμε να τις εξηγήσουμε επειδή μας διαφεύγουν πολλά κοινωνικά και πολιτικά συμφραζόμενα, πολλές και σημαντικές λεπτομέρειες που σχετίζονται με τις αξίες, τις αντιλήψεις και τις συμπεριφορές του κοινού του αλλά και του ίδιου του Αριστοφάνη.
Έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες και απόψεις, όλες περιέχουν αλήθειες, όλες είναι σεβαστές. Επειδή υπάρχει αυτή η πληθώρα θεωρήσεων του αριστοφανικού έργου μας επιτρέπεται να εκθέσουμε και εμείς, απλά και με σαφήνεια, τη δική μας πριν εστιάσουμε την προσοχή μας στο θέμα του σημερινού σημειώματος. Μεταξύ των ζητημάτων που συμφωνούν οι περισσότεροι μελετητές είναι κι αυτό της αντιπαράθεσης πόλης και υπαίθρου. ο Αριστοφάνης απηχεί τις απόψεις των αυτουργών – του κοινωνικού στρώματος των μικροκαλλιεργητών οι οποίοι στρέφονταν κατά της δουλοκτητικής δημοκρατίας, δηλαδή κατά του πολέμου ως τρόπου αύξησης της ισχύος και του πλούτου που υποστήριζαν η πιο πλούσια και ισχυρή μερίδα των αριστοκρατών – δηλαδή των γαιοκτημόνων δουλοκτητών, επικεφαλής της οποίας ήταν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ο Περικλής. Απο το ίδιο κοινωνικό στρώμα προέρχονταν και ο Αισχύλος, ο οποίος στον ‘Αγαμέμνονά’ του βάζει στο στόμα χορού τα εξής λόγια (στ. 472-4): μητ΄είην πτολιπόρθης, μητ’ ουν αυτός αλούς υπ΄άλλω βίον κατίδοιμι: δεν θα ήθελα να γίνω κατακτητής, μα ούτε και να δω τη ζωή μου να υποδουλώνεται. Οι αριστοκράτες δημοκράτες γαιοκτήμονες υποστήριζαν τον πόλεμο όχι μόνο για να εξασφαλίσουν την απρόσκοπτη εισαγωγή του σιταριού στην Αττική κάνοντας το Αιγαίο μια αθηναϊκή λίμνη αλλά και για να αρπάξουν τη γη των μικροκαλλιεργητών, όπως και το έκαναν. Στα τέλη του 4ου αιώνα οι ελεύθεροι πολίτες ήταν ελάχιστοι και η υποταγή της Αθήνας στους Μακεδόνες όχι μόνο αναπόφευκτη αλλά και αναγκαία, μιας και οι γαιοκτήμονες έξασφάλισαν πολλούς και φτηνούς δούλους από την κατάκτηση της Ασίας και της Αιγύπτου.
Ο Αριστοφάνης συνεχίζει την διαμαρτυρία του Αισχύλου – τον οποίο δεν χώνευαν καθόλου αλλά με τον Πελοποννησιακό πόλεμο και ειδικά με την Σικελική εκστρατεία κατάλαβαν πολύ καλά τι ήθελε να τους πει ο προφήτης ποιητής. Τώρα, τον Αριστοφάνη τον ακούν. Τον ακούν και γελούν με τα χάλια τους. Και ακούν βέβαια και την αθυροστομία του, που είναι η δική τους αθυροστομία. Μια αθυροστομία που απηχεί τις αντιλήψεις τους, τις αξίες τους και τις συμπεριφορές τους. Μεταξύ των άλλων ακούνε τον Αριστοφάνη να μιλάει και για το γλειφομούνι – θα αποφύγω εν πλήρει συνειδήσει τον όρο ‘αιδοιολειχία’.
Δεν είναι πολλές οι φορές που αναφέρεται σε αυτό. Έχω εντοπίσει τέσσερα σημεία, τα οποία και θα μελετήσουμε για να κατανοήσουμε τη στάση των ανδρών απέναντι στο γλειφομούνι. Τα εδάφια αυτά, για όποιον και όποια θέλει να τα μελετήσει, θα τα βρούμε στην Ειρήνη (στ. 885), στις Σφήκες (1280) και δυο στους Ιππής (1284 και 1288-9).
Σχολιάστε ελεύθερα!