σύντομη εισαγωγή στη Διανεμητική

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα.

Όλη (σχεδόν) η ορολογία της πολιτικής, της ηθικής, της φιλοσοφίας, της επιστήμης, της γραμματικής, της αισθητικής και της οικονομίας,  όλοι οι θεσμοί, οι αντιλήψεις, οι αξίες, οι συμπεριφορές που διαμορφώθηκαν κατά τη διάρκεια του δυτικού πολιτισμού είναι ή ποιμενικής ή πολεμικής προέλευσης.  Οι περισσότεροι από αυτούς διαμορφώθηκαν κατά τη διάρκεια των πρώτων ημερών του δυτικού πολιτισμού, κατά την αρχαϊκή εποχή (750-500 π. Χ.), κατά την μετάβαση από τον ποιμενικό τρόπο παραγωγής και σκέψης στον δουλοκτητικό, την εποχή που ο ήρωας/ποιμένας/πολεμιστής γίνεται δουλοκτήτης/γαιοκτήμονας, την εποχή που εγκαταλείπει την εκτροφή των ζώων, που του εξασφάλιζε την επιβίωση και του παρείχε πλούτο, ισχύ και φήμη, και στρέφεται στη καλλιέργεια της γης μέσω των χρήσης ομιλούντων εργαλείων,των δούλων, των απαχθέντων παραγωγών κοινωνικού πλούτου, των ανδραπόδων. Τη διαδικασία αυτή, τη διαδικασία του αφηρωισμού,  μας την περιγράφει με έξοχο και συγκλονιστικό τρόπο η Ιλιάδα (του πιο κομψού αφηγηματικού ύφους στη δυτική λογοτεχνία): ο Αχιλλέας στην ραψωδία Α είναι ήρωας, στην Ω δεν είναι.

Η Ιλιάδα μας λέει ότι η επιβίωση του ήρωα/ποιμένα/πολεμιστή εξαρτιόταν από την εξόντωση, την εκδίωξη, την αρπαγή του πλούτου (γή, ζώα, γυναίκες, όπλα, κλπ) ή του γειτονικού ποιμενικού γένους ή απομακρισμένων αγροτικών κοινοτήτων. Η λεία του πολέμου εξασφάλιζε την επιβίωση και την ισχύ του ήρωα και η αφαίρεσή της ήταν η πιο θανάσιμη προσβολή που μπορούσε να δεχτεί ένας ήρωας: η αφαίρεσή της μείωνε τον πλούτο, την ισχύ και τη φήμη (κλέος). Με μια τέτοια περίπτωση αφαίρεσης της λείας τροφοδοτεί την έριδα μεταξύ του Αγαμέμνονα και του Αχιλλέα – εσείς θα έχετε γυναίκα κι εγώ, ο αρχηγός, δεν θα έχω, ρωτάει ο πρώτος στην Α της Ιλιάδας. Η εξασφάλιση της λείας ήταν πολύ σημαντική για τον ήρωα, όπως πολύ σημαντική ήταν και η διανομή της.

Η μοιρασιά της λείας μας άφησε πολλούς θεσμούς, μας άφησε πολλές αντιλήψεις, μας άφησε ένα πλουσιότατο λεξιλόγιο.Πολλά από αυτά τα στοιχεία επιβιώνουν μέχρι στις μέρες μας και αξίζει τον κόπο να ασχοληθούμε λεπτομερειακά με αυτά. Την προέλευση, την περιγραφή και το λεξιλόγιο της διανομής της λείας, αλλά και τους θεσμούς και τις αντιλήψεις  που προήλθαν από αυτήν, εξετάζω διεξοδικά στην Διανεμητική.

Στο σημερινό σημείωμα θα παραθέσω με συντομία τους θεσμούς, τις αντιλήψεις και το λεξιλόγιο που προήλθαν από τη διανομή της λείας – η λεπτομερειακή τους εξέταση θα γίνεται μελλοντικά και περιστασιακά. Ο νόμος ήταν η πατροπαράδοτη, απαράβατη συνήθεια να μοιράζονται τα λάφυρα σε όλους. Ισονομία σημαίνει ίση διανομή, ίσο μερίδιο, αναλογία (Αλκμαίων, 5^ος π.Χ.,αι.). Τον όρο ισονομία ο Ηρόδοτος τον αποδίδει περιγραφικά ως εξής: “ες μέσον καταθείναι τα πρήγματα”.(Να βάλουμε τη λεία στη μέση και να τη μοιράσουμε, Γ, 80). Η δίκη ήταν η σωστή μοιρασιά (δίχα, μισά μισά, εάν η ετυμολογία αυτή είναι σωστή ). Η νέμεσις (από το νέμω, μοιράζω) ήταν η αγανάκτηση από την άδικη μοιρασιά. Ο ταμίας είναι αυτός που χωρίζει (τέμνει) τη λεία κι αυτός που την μοιράζει είναι ο δαίμων. Αυτός που έχει καλό δαίμονα λέγεται ευδαίμων, ευτυχής. Καλός δαίμων είναι ο δαίμων που μοιράζει πολλά. Ο ευδαίμων είναι παραλήπτης μεγάλης λείας. Ευδαίμων θα πει πλούσιος στην αρχαία ελληνική (δεν νοείται πλούτος χωρίς λεία). Δήμος είναι η γη που έχει μοιρασθεί αλλά και όσοι κατοικούν στη μοιρασμένη γη. Τη λεία πολλές φορές την μοιράζονταν με κλήρο. Η γη που διανέμονταν, λεγόταν και κλήρος (κληρούχοι). Ο λαχνός, και τα σημερινά λαχεία, προέρχεται κι αυτός από τη μοιρασιά της λείας. (Σήμερα οι τυχεροί του λαχείου μοιράζονται μια λεία την οποίαν δημιούργησαν οι ίδιοι αλλά ο πιο τυχερός είναι το κράτος). Η μοίρα ήταν το μερίδιο της λείας ενώ η ειμαρμένη ήταν το μερίδιο της λείας που είχε ήδη διανεμηθεί. Η αίσα (αιτ-jα) είναι το μερίδιο που διεκδικεί κάποιος (από την ίδια ρίζα και το ρήμα αιτούμαι, και η αίτηση˙·αίτ-ιος είναι αυτός που ζητά και όποιος ζητά το μερίδιό του είναι υπαίτιος, ένοχος). Η αρχαιότερη σημασία του ρήματος αμαρτάνω είναι “στερούμαι” (πιθανότατα από το μη μαρτυρούμενο επίθετο *α-μαρ-τος: αμέτοχος, στερημένος: η ρίζα μερ-/μορ-/μαρ- σημαίνει “παίρνω αυτό που μου ανήκει, συμμετέχω στην μοιρασιά” ( πρβλ. μερ-ίς, μέρ-ος).

Από τη διανομή της λείας προέρχεται τόσο ο αγών ( από το ρήμα άγω – οδηγώ τη λεία) όσο η δημοκρατία και το Κράτος Ευημερίας (Πρόνοιας). Για να υπάρξει ευημερία, welfare, πρέπει να υπάρχει λεία, αρπαγή κοινωνικού πλούτου. Τα επιδόματα, κλπ, είναι το μερίδιο της λείας που δίνει στους υποτελείς ο Κύριος (Welfare αρχικά δήλωνε το ταξίδι που επέφερε κέρδη!). Από την πρακτική της διανομής της λείας προέρχεται και η παράσταση του διανομέα Θεού (ο Θεός μας δίνει υγεία, χαρίσματα και άλλα πολλά, όταν έχει βέβαια), η διανεμητική δικαιοσύνη του Αριστοτέλη και ο διανεμητικός κομμουνισμός: από τον καθένα (παίρνουμε) σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα (δίνουμε) σύμφωνα με τις ανάγκες του. Η λανθάνουσα διανομή του κοινωνικού πλούτου συνιστά την αυτοακύρωση του διανεμητικού κομμουνισμού. Ο εκθετικός, προσβασιακός κομμουνισμός (ανοιχτή έκθεση του κοινωνικού πλούτου και ελεύθερη πρόσβαση σε αυτόν) είναι μία άλλη ιστορία…

Τη Δευτέρα το βράδυ,26 Ιουλίου, θα στρέψω την προσοχή μου στα επίθετα αίσιος, εξαίσιος, απαίσιος και θα εξετάσω τόσο την προέλευσή τους όσο και την προέλευση και σημασία της λέξης από την οποία προέρχονται. Πρόκειται για τη λέξη αίσα, την αρχαιότερη μαρτυρία της οποίας εντοπίζουμε στα κρατικά αρχεία της μυκηναϊκής Πύλου, στην αποσπασματικά σωσμένη πινακίδα Un 1426, την οποία και θα μελετήσουμε διεξοδικά.

Καλό σαββατοκύριακο, με υγεία και χαρά – στα χέρια μας (όχι στο χέρι μας) είναι και τα δυο. . .

και μη ξεχνάτε ότι η σκέψη είναι ποίηση και η ποίηση δημιουργία. . .