φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα!
Αντικείμενο του σημερινού μας σημειώματος θα είναι η λέξη δόξα. Θα εστιάσουμε την προσοχή μας στην δημιουργία της λέξης, στην πρωταρχική της σημασία, τη σημασιολογική της εξέλιξη και στη συνέχεια θα κάνουμε κάποιες σκέψεις πάνω στις γνώσεις που θα φέρει στο προσκήνιο η έρευνά μας. Δεδομένης της βαθύτατης σχέσης του ήρωα, του αρχαϊκού Κυρίου, με τη δόξα, καλούμαστε να απαντήσουμε στο εξής ερώτημα: τι μπορούμε να μάθουμε για τον ήρωα, τον αρχαϊκό Κύριο, από τη μελέτη της λέξης δόξα;
Αν και δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς πλάστηκε η λέξη δόξα, η μορφολογία της μας επιτρέπει να εικάσουμε ότι πρόκειται για μια πολύ αρχαία λέξη. Τη διαβάζουμε μια φορά στην Ιλιάδα (Κ 324) και μια στην Οδύσσεια (λ 344), στη φράση ουδ’ από δόξης, που σημαίνει: όχι αντίθετα με την προσδοκία μου, την ελπίδα μου. Προσδοκία, ελπίδα είναι λοιπόν η αρχαιότερη μαρτυρημένη σημασία της λέξης δόξα. Αυτή τη σημασία είχε όμως και όταν πλάστηκε η λέξη; Πριν δώσουμε μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα, ας παρακολουθήσουμε πρώτα τη σημασιολογική εξέλιξή της. Δυο αιώνες περίπου μετά την ομηρική μαρτυρία, η λέξη έχει αποκτήσει τη σημασία υποκειμενική κρίση, γνώμη, αδιάφορο εάν είναι σωστή ή λαθεμένη. Με τη σημασία αυτή τη διαβάζουμε στον Παρμενίδη, στον Αισχύλο, τον Σοφοκλή, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη. Από τα μέσα του 5ου αιώνα, η λέξη σημαίνει και εικασία, δοξασία (Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Πλάτωνας). Ταυτόχρονα, αφενός δηλώνει τη γνώμη που έχουν οι άλλοι για κάποιο πρόσωπο (Σόλων, Θουκυδίδης, Δημοσθένης, Πολύβιος) και αφετέρου την εκδήλωση θαυμασμού σε κάποιο πρόσωπο, τον έπαινο κάποιου από το πλήθος (Πίνδαρος, Ισοκράτης, Διόδωρος Σικελιώτης). Θα μπορούσαμε να συμπυκνώσουμε τη σημασιολογική εξέλιξη της λέξης σε δυο έννοιες: υποκειμενική γνώμη (εικασία) και καλή υπόληψη από τους άλλους (θαυμασμός, έπαινος). Πως όμως αυτές οι δυο σημασίες προήλθαν από τη σημασία προσδοκία, που είναι και η αρχαιότερη;
Έχουμε λόγους να πιστεύουμε ότι η σημασία αυτή δεν είναι η αρχαιότερη. Πολύ συχνά, οι γενικές έννοιες προέρχονται από ειδικές, συγκεκριμένες. Η λέξη δόξα λοιπόν αρχικά θα σήμαινε μια πολύ συγκεκριμένη προσδοκία, η υλοποίηση της οποίας θα συγκέντρωνε τον θαυμασμό και τον έπαινο των άλλων. Η σημασιολογική αυτή διχοτόμηση παρατηρείται και στα δύο ρήματα που προέρχονται από την ίδια ρίζα. Δοκεύω (και δοκάω) σημαίνει παραμονεύω, παραφυλάω, στήνω ενέδρα και περιμένω την κατάλληλη στιγμή για να δράσω αποτετελεσματικά, ενώ δοκέω σημαίνει νομίζω,πιστεύω. Είναι σαφές ότι η δεύτερη σημασία προέρχεται από τη πρώτη. Δόξα λοιπόν θα σήμαινε αρχικά την προσδοκία της κατάλληλης στιγμής για δράση κατά τη διάρκεια μιας ενέδρας. Εάν επιλεγόταν η κατάλληλη στιγμή, η δράση θα ήταν αποτελεσματική και ο δράστης θα εξασφάλιζε την υπόληψη, τον θαυμασμό και τονν έπαινο των άλλων. Εάν λάβουμε υπόψη μας ότι η σύγχρονη έκδοση της ενέδρας είναι η νάρκη, η δόξα είναι ο μηχανισμός που την πυροδοτεί. Η νάρκη είναι απάτη, εξαπάτηση, όπως και η ενέδρα. Η ενέδρα, η απάτη, η νάρκη δεν είναι εκδηλώσεις αμοραλισμού αλλά ενδηλώσεις της ηρωικής, ποιμενικής ηθικής. Για να εξαλείψει ο ήρωας το ενδεχόμενο του κινδύνου και της ήττας, πάντοτε καταφεύγει στην απάτη και την ενέδρα.
Κορυφαίο γεγονός ενέδρας και απάτης η ρίψη των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Στις 6 και 9 Αυγούστου θα ασχοληθούμε με αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός.
Ο Κύριος ήταν, είναι και θα είναι ύπουλος.
φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα!
Σχολιάστε ελεύθερα!