φίλες και φίλοι,
Στο προηγούμενο σημείωμά μας (το αυτοκίνητο δεν είναι όχημα) αναρωτηθήκαμε εάν το αυτοκίνητο είναι όχημα και καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι δεν είναι, μιας και 
όχημα είναι η άμαξα που κινείται συρόμενη από ζώα. Τα δίτροχα αμαξίδια (ταξί) που σύρουν στην Ινδία και σε άλλες χώρες οι άνθρωποι είναι οχήματα, όχι τα αυτοκίνητα. Για τον Πλάτωνα, στον Τίμαιο μας το λέει (44e), ο άνθρωπος είναι όχημα μεταφοράς του κεφαλιού του: “Για να μην κατρακυλάει λοιπόν το κεφάλι σε όλα τα βάθη και τα ύψη της Γης και για να μην συναντά δυσκολίες στην υπερπήδηση και την αποφυγή τους, του έδωσαν το σώμα ως ευέλικτο όχημα μεταφοράς (οχημα αυτω τουτο και ευπορίαν έδοσαν).” Ο χαρακτηρισμός όχημα δεν είναι κυριολεξία αλλά μεταφορά. Αλλά, εάν δεν είναι όχημα, τι είναι;
Εάν αυτό που θεωρούμε ως κυριολεξία είναι μεταφορά, είναι δυνατόν μια μεταφορά να είναι κυριολεξία; Θέτω αυτό το ερώτημα διότι υπάρχουν κάποιες μεταφορές οι οποίες αποδίδονται στο αυτοκίνητο που κάθε άλλο παρά το εκλαμβάνουν ως όχημα. Μήπως αυτές οι μεταφορές αποδίδουν τη φύση του αυτοκινήτου; Εάν συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε αυτές οι μεταφορές δεν είναι παρά κυριολεξίες. Πόσες και ποιες είναι αυτές οι μεταφορές;
Είναι τρεις: μια αμερικάνικη και δυο ελληνικές. Σύμφωνα με την πρώτη το αυτοκίνητο είναι μια κάνονμπολ (cannon-ball), μια σιδερένια μπάλα (σφαίρα) που εκσφενδόνιζαν τα πρώτα κανόνια. Η μεταφορά προέρχεται από τους “αγώνες κάνονμπολ”, τους ανεπίσημους αγώνες ράλι στους εθνικούς δρόμους των ΗΠΑ χωρίς προδιαγεγραμμένη πορεία και σε τεράστιες αποστάσεις. Οι αγώνες αυτοί πρωτοξεκίνησαν το 1933 και σταμάτησαν (σχεδόν) γύρω στο 1985. Εμπνευστής της διεξαγωγής των αγώνων και πρώτος οργανωτής τους ήταν κάποιος Έργουιν Μπέικερ, γνωστός με το παρατσούκλι “Κάνονμπολ”, προφανώς επειδή όταν οδηγούσε αυτοκίνητο θα έμοιαζε με μπάλα του κανονιού. Στους αγώνες αυτούς συμμετείχαν μόνο κάτοχοι ταχύτατων αυτοκινήτων, τα οποία, θα το γνωρίζετε, είναι ακριβά και λογικό είναι να υποθέσουμε ότι επρόκειτο για ένα χόμπι πλούσιων αντρών. Οι αγώνες κάνονμπολ αναβίωσαν, πριν από μερικά χρόνια, αλλά όχι στην Αμερική· διεξάγονται κυρίως στην Αγγλία, τη Γαλλία και την Ισπανία και συμμετέχουν σε αυτούς κάτοχοι Φεράρι, Λαμποργκίνι, Πόρσε και Μπέντλεϊ.
Η πρώτη ελληνική μεταφορά εκλαμβάνει το αυτοκίνητο, ιδίως το γρήγορο, ως βολίδα. Βολίδα είναι αυτό που βάλλεται, που εκσφενδονίζεται με μεγάλη ταχύτητα, ορμή. Συγγενεύει ετυμολογικά με το βλήμα: και οι δυο λέξεις προέρχονται από το βάλλω, εκσφενδονίζω με ταχύτητα και ορμή. Βολίδα αποκαλούσαν τη μεταλλική σφαίρα των πρώτων πυροβόλων όπλων αλλά στις μέρες μας η χρήση της λέξης έχει περιοριστεί στο χώρο του ποδοσφαίρου:βολίδα είναι το δυνατό σουτ, η ταχύτατη κίνηση της μπάλας, η οποία πράγματι είναι βλήμα μιας και βάλλεται, εκσφενδονίζεται. Εκτός ποδοσφαιρικών συμφραζομένων, την διαβάζω συχνά σε παρουσιάσεις σπορ και ταχέων αυτοκινήτων, τα οποία οι δημοσιογράφος συνηθίζουν να τα χαρακτηρίζουν βολίδα, δηλαδή γρήγορο, ορμητικό βλήμα.
Την έκφραση “να πας και να ρθεις σφαίρα” θα την έχετε ακούσει, εάν δεν την έχετε προφέρει. Θα έχετε ακούσει επίσης την προτροπή “σφαίρα!”, δηλαδή φύγε γρήγορα. Στις φράσεις αυτές η λέξη χρησιμοποιείται ως επίρρημα και σημαίνει γρήγορα. Από το επίρρημα αυτό προέρχεται ένα επίθετο, το οποίο, αν δεν κάνω λάθος, δεν έχει περάσει ακόμα στα λεξικά. Πρόκειται για το επίθετο σφαιράτος ( ο υπολογιστής το υπογραμμίζει ως ανύπαρκτο· δεν είναι η πρώτη φορά που θα του το συγχωρήσουμε), το οποίο αποδίδεται σε οδηγούς αυτοκινήτων που συνηθίζουν να κινούνται με μεγάλες ταχύτητες. Λανθάνει η αντίληψη ότι το αυτοκίνητο μάλλον μοιάζει με σφαίρα.
Μήπως το αυτοκίνητο δεν είναι όχημα αλλά βλήμα; Εάν συμβαίνει κάτι τέτοιο, δεν κατέχουμε και διευθύνουμε οχήματα αλλά βλήματα. Δεν είμαστε οδηγοί οχημάτων αλλά βλημάτων. Υπάρχει κάποιος τρόπος να αποφανθούμε μετά βεβαιότητας ότι είναι βλήμα και όχι όχημα;
Εάν είναι βλήμα, τι είδους βλήμα είναι άραγε; Είναι ένα απλό βλήμα, όπως η πέτρα που ρίχνουνε πάνω σε μια τζαμαρία; Είναι τηλεκατευθυνόμενο; Ή μήπως πρόκειται για ένα έξυπνο βλήμα; Εάν είναι, δεν θα μπορούσαμε να το κατατάξουμε στη πρώτη κατηγορία: δεν φαίνεται να είναι απλό βλήμα! Ούτε τηλεκατευθυνόμενο φαίνεται να είναι. Μήπως είναι έξυπνο; Και ας υποθέσουμε ότι είναι, ποιος είναι ο στόχος του;
Είναι δυνατόν ένα βλήμα να μην έχει στόχο; Ποιος είναι ο στόχος του ακοντίου στο αγώνισμα του ακοντισμού; Αν και βλήμα, δεν έχει στόχο· έχει σκοπό. Η επιδίωξή μας είναι να το εκσφενδονίσουμε όσο γίνεται πιο μακριά, όχι να πλήξουμε με αυτό κάποιον συγκεκριμένο στόχο όπως γινόταν στον πόλεμο και στο κυνήγι. Εάν το αυτοκίνητο είναι έξυπνο βλήμα, δεν επιδιώκουμε να πλήξουμε ένα στόχο, αλλά να φτάσουμε εκεί που θέλουμε να πάμε αποφεύγοντας την οποιαδήποτε σύγκρουση. Και τις περισσότερες φορές τα καταφέρνουμε μια χαρά. Πολλές φορές όμως με το αυτοκίνητό μας επιδιώκουμε να πλήξουμε κάποιον στόχο: αυτοκίνητο ή πεζό. Δεν το βλέπουμε μόνο στον κινηματογράφο και τη τηλεόραση. . .Και σε αυτή τη περίπτωση το αυτοκίνητο θα ήταν ένα έξυπνο βλήμα.
Εάν είναι βλήμα, πως βάλλεται; Το βέλος βάλλεται με το τόξο, το ακόντιο με το χέρι, η πέτρα με τον καταπέλτη, η οβίδα με το κανόνι. Πως βάλλεται το αυτοκίνητο; Η μηχανή που διαθέτει είναι βλητική ή κινητήρια; Μπορούμε να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα και να αποφανθούμε μετά βεβαιότητας ότι το αυτοκίνητο είναι όχημα ή βλήμα;
Μπορούμε! Μπορούμε να αποδείξουμε ότι, πρώτον, το αυτοκίνητο είναι βλήμα και ότι, δεύτερον, η μηχανή που το κινεί είναι πρώτιστα βλητική μηχανή. Θα το επιχειρήσουμε σε δυο προσεχή σημειώματά μας: θα δείξουμε ότι αφενός το αυτοκίνητο είναι ένα έξυπνο βλήμα που πολύ συχνά μετατρέπεται σε απλό, με καταστροφικές συνέπειες, και, αφετέρου, ότι η κινητήρια μηχανή του είναι ένα τροποποιημένο κανόνι.
Αθ. Δρατζίδης
Σχολιάστε ελεύθερα!