Στο προηγούμενο άρθρο (ένα ασανσέρ για τον καθένα; ) διατυπώσαμε την άποψη ότι κατά τη μετάβαση σε μια κομμουνιστική κοινωνία θα πάρουμε μαζί μας πολλές μορφές κοινοχρησίας και κοινοκτησίας που αναπόφευκτα εμφανίζονται στην καπιταλιστική κοινωνία και τις οποίες ονομάσαμε κομμουνιστικότητες. Μελετήσαμε μία από αυτές, το ασανσέρ, και στο μέλλον θα μας δοθεί η ευκαιρία να καταπιαστούμε διεξοδικά και με πολλές άλλες. Στις καπιταλιστικές όμως κοινωνίες επιβιώνουν και πολλές προκαπιταλιστικές κομμουνιστικότητες, τις οποίες ασφαλώς και θα πάρουμε μαζί μας, και σήμερα θα ασχοληθούμε με μία από αυτές – την κοινοτική βιβλιοθήκη – και στο επόμενο άρθρο με άλλη μία, το δρόμο.
Ισχυρίζονται πολλοί ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε πως θα είναι μια κομμουνιστική κοινωνία. Ας συμφωνήσουμε προς το παρόν μαζί τους και ας θέσουμε το εξής ερώτημα: μήπως γνωρίζουμε εάν σε μια κομμουνιστική κοινωνία θα υπάρχουν βιβλιοπωλεία και εκδοτικές επιχειρήσεις; Πολύ ωραία, δεν μπορούμε να έχουμε μια γενική εικόνα της κομμουνιστικής κοινωνίας· μήπως όμως μπορούμε να έχουμε μια σαφή άποψη πάνω σε μια επιμέρους πτυχή αυτής της κοινωνίας; Σε αυτό το ερώτημα θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε σήμερα και θα κάνουμε την αρχή θέτοντας ένα πολύ απλό ερώτημα: πως μπορούμε σήμερα, σε μια καπιταλιστική κοινωνία, να διαβάσουμε ένα βιβλίο; Υπάρχουν τρεις τρόποι. Να το αγοράσουμε από το βιβλιοπωλείο, να το δανειστούμε από μια κοινοτική βιβλιοθήκη (ή να το μελετήσουμε εκεί) ή να το κλέψουμε (από το βιβλιοπωλείο ή την κοινόχρηστη βιβλιοθήκη). Ποιους από αυτούς τους τρεις τρόπους θα κρατήσουμε σε μια κομμουνιστική κοινωνία; Μήπως κάποιον άλλον ή άλλους;
Μεταξύ της αγοράς και της κλοπής ενός βιβλίου, υπάρχει μια σαφής ομοιότητα: το βιβλίο, όποια κι αν είναι η προέλευσή του, γίνεται ιδιόχρηστο και ιδιόκτητο. Μπαίνει στο ράφι, χρησιμοποιείται μια φορά, αν χρησιμοποιηθεί, και μετά αχρηστεύεται. Η ιδιοκτησία είναι μια μορφή παραγωγής αχρησίας. Το δανεισμένο βιβλίο, αν και προσωρινά γίνεται ιδιόχρηστο, παραμένει κοινόχρηστο και κοινόκτητο. Μετά από μένα, κάποιοι άλλοι θα το χρησιμοποιήσουν. Η κοινοχρησία είναι μια μορφή παραγωγής διαρκούς χρησιμότητας. Η διαρκής χρησιμότητα μειώνει την παραγωγή, την κατανάλωση ενέργειας, πρώτων υλών και εργαλειομηχανών και μειώνει και τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο εργασίας. Ένα μυθιστόρημα μπορεί να διαβαστεί από εκατοντάδες αναγνώστες με όλα τα πλεονεκτήματα που αυτή η κομμουνιστικότητα συνεπάγεται, ένας εκδότης όμως κι ένας βιβλιοπώλης θα προτιμούσαν οι αναγνώστες αυτοί να αγοράσουν το δικό τους αντίτυπο. Η κοινοχρησία περιορίζει το κέρδος και την σπατάλη (την καταστροφή) , η ιδιοκτησία όμως τα αυξάνει.
Ας θέσουμε τώρα κάποια άλλα ερωτήματα: ποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει τα βιβλία μιας οποιασδήποτε κοινοτικής βιβλιοθήκης; Δυνάμει, όλοι οι κάτοικοι του πλανήτη. Εάν έρθει στην Αλεξανδρούπολη κάποιος από το Βλαδιβοστόκ, μπορεί να πάει στη βιβλιοθήκη και να ξεφυλλίσει ή να διαβάσει, εάν μπορεί, οποιοδήποτε βιβλίο. Δεν μπορεί όμως να το πάρει μαζί του διότι δεν του ανήκει. Τα βιβλία ανήκουν σε αυτούς που μπορούν να τα δανειστούν και να τα επιστρέψουν μετά από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, ανήκουν δηλαδή σε όλους τους κατοίκους της πόλης και των γύρω περιοχών. Ας πάμε τώρα στο βιβλιοπωλείο: σε ποιον ανήκουν τα βιβλία; Στον βιβλιοπώλη. Ποια από αυτά και ποιος μπορεί να τα χρησιμοποιήσει; Μόνο αυτός που μπορεί να τα αγοράσει: θα χρησιμοποιήσει όσα μπορεί να αγοράσει. Ο βιβλιοπώλης τα χρησιμοποιεί, τα διαβάζει; Όχι. Του ανήκουν, δεν τα χρησιμοποιεί και μόνο λίγοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν κάποια από αυτά. Στην κοινοτική βιβλιοθήκη, τα βιβλία ανήκουν σε όλους, μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν όλα, όλοι οι κάτοικοι της γης. Η κοινοτική βιβλιοθήκη είναι μια κομμουνιστικότητα. Είναι ένας χώρος ανοικτής έκθεσης κοινόχρηστων και κοινόκτητων εργαλείων, ένας χώρος ελεύθερης πρόσβασης σε αυτά. Αυτό είναι το πρότυπο οργάνωσης όλων των κοινωνικών χώρων, και ιδίως της παραγωγής του κοινωνικού πλούτου, μιας κομμουνιστικής κοινωνίας. Η επιγραφή “απαγορεύεται η είσοδος εις τους μη έχοντας εργασίαν” είναι αδιανόητος για μια κομμουνιστική κοινωνία.
Η κοινοτική βιβλιοθήκη είναι μια κομμουνιστικότητα που προέρχεται από τις δουλοκτητικές και φεουδαρχικές κοινωνίες. Και ενώ επιβιώνει στις καπιταλιστικές κοινωνίες, τα εγγενή κομμουνιστικά χαρακτηριστικά της την έχουν καταδικάσει στην παρακμή και την εγκατάλειψη. Έζησα έξι χρόνια στις Σέρρες (2002-8) και γι’ αυτό το μεγάλο χρονικό διάστημα η βιβλιοθήκη της πόλης δεν εμπλουτίστηκε ούτε με ένα βιβλίο στους τομείς που με ενδιέφεραν (αρχαία ελληνική γραμματεία, ιστορία, γλωσσολογία, κλπ). Πέρα όμως από αυτό, το ζήτημα της κοινοτικής βιβλιοθήκης, εγείρει δυο άλλα τα οποία είναι πολύ σημαντικά. Το πρώτο αφορά τις προσωπικές βιβλιοθήκες και το δεύτερο το τρόπο έκδοσης των βιβλίων. Θα μπορούμε σε μια κομμουνιστική κοινωνία να έχουμε προσωπική βιβλιοθήκη; Πως θα εκδίδουμε τα βιβλία μας; Πριν απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, ας δούμε τι γίνεται σήμερα, στις καπιταλιστικές κοινωνίες. Πόσοι άνθρωποι στην Ελλάδα, στα Βαλκάνια, στην Ευρώπη, έχουν προσωπική βιβλιοθήκη; Δεν εννοώ δέκα ή είκοσι βιβλία. Εννοώ τουλάχιστον κάνα δυο χιλιάδες βιβλία. Η προσωπική βιβλιοθήκη του Έκο αγγίζει τα 40.000 βιβλία. Εννιά στους δέκα έχουν προσωπική βιβλιοθήκη ή μήπως ένας στους χίλιους; Γιατί δεν έχουν όλοι προσωπική βιβλιοθήκη; Η απάντηση είναι απλή: δεν φταίει ο καπιταλισμός που δεν έχουν αλλά το γεγονός ότι δεν είναι ερευνητές – καλώς ή κακώς. Τι θα γίνουν τα βιβλία του Έκο όταν, ζωή να ΄χει ο άνθρωπος, μια μέρα πεθάνει; Τι γίνονται τα βιβλία των προσωπικών βιβλιοθηκών; Πολλές από αυτές χαρίζονται στις κοινοτικές βιβλιοθήκες: τα βιβλία, ως κοινόχρηστα και κοινόκτητα εργαλεία, επιστρέφουν εκεί που πρέπει να βρίσκονται. Αυτό που γίνεται σήμερα, σε μια καπιταλιστική κοινωνία, θα γίνεται και σε μια κομμουνιστική κοινωνία: κάθε ερευνητής θα έχει και την προσωπική του βιβλιοθήκη, τα βιβλία της οποίας μια μέρα θα επιστραφούν για να ξαναγίνουν κοινόχρηστα. Πως όμως θα προμηθεύονται τα βιβλία που θα χρειάζονται;
Το ερώτημα αυτό σχετίζεται με το ερώτημα πως θα εκδίδουμε τα βιβλία σε μια κομμουνιστική κοινωνία. Και η απάντηση είναι απλή: οι κοινοτικές βιβλιοθήκες δεν θα είναι μόνο χώροι ανοιχτής έκθεσης βιβλίων και ελεύθερης πρόσβασης σε αυτά αλλά και χώροι παραγωγής τους – όπως ήταν και στην αρχαιότητα. Ο καθένας και η καθεμιά, ως άτομα ή ως ομάδες, θα μπορούν ελεύθερα να εκδίδουν το κάθε τι και να προμηθεύουν όλες τις άλλες βιβλιοθήκες – κοινοτικές και προσωπικές. Σε μια κομμουνιστική κοινωνία το βιβλίο δεν θα είναι εμπόρευμα αλλά ένα κοινόχρηστο και κοινόκτητο αγαθό, όπως είναι σήμερα με τις κοινοτικές βιβλιοθήκες. Η κοινοτική βιβλιοθήκη είναι μια κομμουνιστικότητα, είναι μια μορφή κομμουνισμού του παρόντος, είναι ένα σημείο εκκίνησης. Η διεύρυνση αυτής της κομμουνιστικότητας, επιβίωση του κομμουνισμού του παρελθόντος, και η αναπόφευκτη συρρίκνωση της εμπορευματικής παραγωγής θα καταργήσουν το εμπόρευμα που λέγεται βιβλίο και θα μετατρέψουν τις κοινοτικές βιβλιοθήκες και χώρους παραγωγής χρήσης της συλλογικά παραγόμενης γνώσης.
Σχολιάστε ελεύθερα!