ΠΟΤΖΟ Ο δρόμος ανήκει σε όλους.
ΒΛΑΔΙΜΗΡΟΣ Αυτό είπαμε κι εμείς.
ΠΟΤΖΟ Είναι αίσχος, αλλά έτσι είναι
Σ. Μπέκετ, Περιμένοντας τον Γκοντό
Στα προηγούμενα άρθρα για το ασανσέρ και την κοινοτική βιβλιοθήκη διαπιστώσαμε ότι αποτελούν μορφές του κομμουνισμού της καθημερινής ζωής στη σημερινή καπιταλιστική κοινωνία, τις οποίες αποκαλέσαμε κομμουνιστικότητες και ότι αξίζει να τις μελετήσουμε και να τις πάρουμε μαζί μας όταν θα μεταβούμε σε μιαν άλλη κοινωνία όπου θα επικρατεί η κοινοχρησία και η κοινοκτησία σε όλους τους κοινωνικούς χώρους. Στη περίπτωση της κοινοτικής βιβλιοθήκης είδαμε ότι η μετάβαση αυτή παίρνει τη μορφή της διεύρυνσης μιας συγκεκριμένης και ιστορικά δημιουργημένης κομμουνιστικότητας. Σήμερα, θα καταπιαστούμε με μια κομμουνιστικότητα η οποία προϋπήρχε των ταξικών κοινωνιών: το δρόμο. Πως θα είναι ο δρόμος σε μια κομμουνιστική κοινωνία; Για να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό, θα πρέπει πρώτα να δώσουμε μια απάντηση σε κάποια άλλα ερωτήματα που προηγούνται λογικά και χρονικά. Πως ήταν ο δρόμος πριν την επικράτηση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, πριν δηλαδή της εισβολή και την κυριαρχία του αυτοκινήτου; Πως είναι σήμερα;
Κάποτε, και για πολλές χιλιετίες, από την εμφάνιση των πρώτων οικισμών κατά την νεολιθική εποχή και μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα, ο δρόμος ήταν ένας χώρος συμβίωσης, συνεργασίας, δημιουργικής σύγκρουσης, κοινοχρησίας και κοινοκτησίας. Στις ταξικές κοινωνίες, ήταν βέβαια και ένα πεδίο μαχών μεταξύ των υποτελών Παραγωγών και του Κράτους, αλλά αυτή είναι μια διάσταση με την οποία θα καταπιαστούμε όταν θα προσεγγίσουμε ζητήματα της θεωρίας της επανάστασης που άπτονται αυτών του κομμουνισμού. Ο δρόμος δεν ήταν απλά ένα πέρασμα, ένας χώρος μετακίνησης, αλλά ένας κοινόχρηστος και κοινόκτητος χώρος ζωής: οι άνθρωποι εκεί εργάζονταν, μάθαιναν, δίδασκαν, έπαιζαν, χόρευαν και τραγουδούσαν, αγόραζαν και πουλούσαν, ερωτεύονταν, έτρωγαν και κοιμόντουσαν. Ήταν μια κομμουνιστικότητα. Η κατάσταση άλλαξε δραματικά όταν, στις αρχές του 20ου αιώνα, εισέβαλε το αυτοκίνητο. Ενώ στην αρχή αποτελούσε συστατικό μέρος της ζωής του δρόμου, κινιόνταν δηλαδή αργά, πολύ σύντομα με την ταχύτητα του έδιωξε όσους όσοι ζούσαν εκεί, εξάλειψε όλες τις κοινωνικές πρακτικές που εκτυλίσσονταν, και έμεινε ο μοναδικός χρήστης. Ο πλούσιος σε κοινωνικές δραστηριότητες δρόμος φτώχυνε και έγινε ένας χώρος μηχανοκίνητης μετακίνησης. Εμφανίστηκε το πεζοδρόμιο, το οποίο δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο τόπος εξορίας των πεζών και των άλλων στοιχείων του δρόμου (ζώα και ποδήλατα). Η σημερινή χωροταξία του δρόμου δεν είναι παρά η καταγραφή στο χώρο μιας ιστορικής ήττας και καταστροφής: της ήττας των πεζών, της εξάλειψης πολλών και ετερόκλητων κοινωνικών δραστηριοτήτων, της δραστικότατης συρρίκνωσης μιας κομμουνιστικότητας. Η ταχύτητα του αυτοκινήτου συρρίκνωσε την κοινοχρησία και την κοινοκτησία του δρόμου αλλά δεν την εξάλειψε. Ποια είναι όμως οι συνέπειες της συρρίκνωσης αυτής της κομμουνιστικότητας; Γιατί δεν μπορεί να την εξαλείψει από προσώπου γης;
Μιας και ο δρόμος δεν είναι παρά ένας χώρος μετακίνησης, το πρώτο ερώτημα μπορεί να διατυπωθεί και ως εξής: ποιες είναι οι συνέπειες της επέκτασης της ιδιόχρηστης και ιδιόκτητης μετακίνησης; Η απάντηση είναι γνωστή αλλά νιώθουμε την ανάγκη να την επαναλάβουμε. 200.000 νεκροί, 500.000 ακρωτηριασμένοι, πάνω από 2 εκ. ελαφρά και σοβαρά τραυματισμένοι κάθε χρόνο πάνω στους δρόμους όλου του πλανήτη. Πέραν τούτου, η ιδιόχρηστη και ιδιόκτητη μετακίνηση, αυξάνει την παραγωγή, την κατανάλωση ενέργειας, πρώτων υλών και, κατά συνέπεια, τον κοινωνικά αναγκαίο χρόνο εργασίας. Και είναι τόση η κατανάλωση της ενέργειας και των πρώτων υλών της παραγωγής και της χρήσης του αυτοκινήτου που αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες του φαινομένου του θερμοκηπίου και της κλιματικής αλλαγής. Όλα τα προβλήματα που προκαλούνται στο δρόμο είναι συνέπεια της συρρίκνωσης της κοινοχρησίας και της κοινοκτησίας, συνιστούν δηλαδή έλλειμμα κομμουνισμού. Όλα αυτά τα προβλήματα, όπως θα δούμε σε προσεχή άρθρα, δεν μπορούν να επιλυθούν παρά μόνο με την διεύρυνση της κοινοχρησίας και της κοινοκτησίας.
Και ενώ ο καθένας και η καθεμιά μπορεί να έχει το δικό του, ιδιόχρηστο και ιδιόκτητο, αυτοκίνητο, εγείρεται το ερώτημα εάν μπορεί να έχει και το δικό του οδικό δίκτυο. Σύμφωνα με τη λογική του καπιταλισμού, μια τέτοια λύση θα έλυνε όντως πολλά προβλήματα, όπως αυτό της ασφαλούς μετακίνησης και της αύξησης της παραγωγής και της κερδοφορίας, θα δημιουργούσε όμως κάποια που θα ήταν τόσο σοβαρά που θα επέφεραν το τέλος του ίδιου του καπιταλισμού. Είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι δεν μπορεί ο καθένας να κατέχει το δικό του δίκτυο. Εάν συνέβαινε αυτό, δεν θα μας έμενε ούτε σπιθαμή γης να καλλιεργήσουμε. Η συρρίκνωση της κοινοχρησίας και της κοινοκτησίας του δρόμου έχει λοιπόν κάποια όρια: εάν αυτά τα όρια ξεπερασθούν, δεν διαλύεται μόνο ο καπιταλισμός αλλά η ίδια η κοινωνία. Το φαινόμενο αυτό δεν εντοπίζεται μόνο στο πεδίο του δρόμου και της μετακίνησης αλλά σε όλα τα κοινωνικά πεδία, σε όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες. Όσο πιο κοντά προσεγγίζουμε αυτά τα όρια, τόσο πιο καθαρά φαίνονται οι καταστροφικές συνέπειες της ιδιοχρησίας και της ιδιοκτησίας, τόσο πιο καθαρά προβάλλουν τα θεμέλια της κοινοχρησίας και της κοινοκτησίας, πάνω στα οποία εδράζεται κάθε κοινωνία, επομένως και κάθε ταξική κοινωνία, τόσο πιο καθαρά φαίνεται το αδιέξοδο της ιδιωτικοποίησης. Χρωστάμε χάρη στον νεοφιλελευθερισμό που επιτάχυνε τη διαδικασία της συρρίκνωσης των κομμουνιστικοτήτων του παρόντος και επέτρεψε στην τενίστρια Ναβρατίλοβα να δηλώσει ότι “στην Αγγλία το μόνο πράγμα που είναι δωρεάν είναι η βροχή”. Με τη δήλωση αυτή θα καταπιαστούμε στο άρθρο της προσεχούς Κυριακής.
Σχολιάστε ελεύθερα!