φίλες και φίλοι, γεια σας και χαρά σας
Ο φετινός κύκλος διαλέξεων σχετικά με το ποδόσφαιρο φέρει τον τίτλο έπαιξε ο Μαρξ ποδόσφαιρο; και θα επιχειρήσουμε να δώσουμε μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Όχι, δεν έπαιξε. Θα είχε ακούσει κάτι σχετικά με αυτό; Παιζόταν, και πως, το ποδόσφαιρο τη εποχή που πήγε ο Μαρξ στην Αγγλία, όπου και πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής; Πως παιζόταν όταν πήγε εκεί, τον Αύγουστο του 1849, και πως τη χρονιά που πέθανε, το 1883; Δεν θα δυσκολευτούμε να απαντήσουμε: το ποδόσφαιρο του 1883 πολύ μικρή σχέση έχει με αυτό του 1849. Το ποδόσφαιρο του 1849 ήταν ένα μεσαιωνικό παιχνίδι και παιζόταν όπως παίζονταν εδώ και πολλούς αιώνες. Το ποδόσφαιρο του 1883 δεν είναι πια ένα μεσαιωνικό ποδόσφαιρο, είναι σχεδόν αυτό που παίζεται στις μέρες μας. Και εγείρεται το ερώτημα: γιατί το σύγχρονο ποδόσφαιρο διαμορφώθηκε την εποχή που ζούσε ο Μαρξ στην Αγγλία; Σε αυτό το ερώτημα θα επιχειρήσουμε να απαντήσουμε με τις διαλέξεις που φέρνουν τον τίτλο έπαιξε ο Μαρξ ποδόσφαιρο;
Θα συνεχίσουμε με άλλους τρεις κύκλους: ο πρώτος θα φέρει τον τίτλο Πατριαρχία και ποδόσφαιρο· ο δεύτερος, ποδόσφαιρο και καταστροφή του κοινωνικού πλούτου· και ο τρίτος, ποδόσφαιρο και Αριστερά. Σήμερα, θα παρουσιάσουμε τα κομβικά σημεία του πρώτου κύκλου όχι μόνο για να δείξουμε με ποια ζητήματα θα ασχοληθούμε αλλά και για να μπορέσουμε να εκθέσουμε το γνωστικό αντικείμενο των προσεχών κύκλων. Ο πρώτος κύκλος είναι ο βασικός: θα θέσουμε τα κομβικά ερωτήματα της θεολογίας του ποδοσφαίρου και θα εξηγήσουμε την αναγκαιότητα της χρήσης του όρου αυτού.
Από που να αρχίσουμε όμως; Ποια πρέπει να είναι η αφετηρία της θεωρητικής αναζήτησης; Τι ψάχνουμε να βρούμε; Αναζητούμε μια απάντηση στο ερώτημα των ερωτημάτων: γιατί το ποδόσφαιρο είναι το πιο δημοφιλές ομαδικά άθλημα/θέαμα; Πως να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, από που να αρχίσουμε; Σημείο εκκίνησης πρέπει να είναι κάποια επιθυμία. Ποια είναι αυτή και πως εκπληρώνεται; Η επιθυμία είναι η νίκη. Βλέπουμε ποδόσφαιρο, από τις κερκίδες του γηπέδου ή από το καναπέ του σαλονιού, και θέλουμε η ομάδα μας να νικήσει. Και οι ποδοσφαιριστές επιδιώκουν να νικήσουν. Είναι δυνατόν να υπάρχει άθλημα/θέαμα ποδόσφαιρο χωρίς την επιδίωξη της νίκης. Υπήρξαν παιχνίδια στα οποία απουσίαζε η διάσταση της νίκης. Τα περισσότερα γνωστά παιχνίδια που έπαιξε ο άνθρωπος πάνω στη Γη αγνοούσαν την νίκη, δεν παίζονταν για τη νίκη. Η επιδίωξη της νίκης είναι το αποτέλεσμα της αποίκισης του παιχνιδιού από τον πόλεμο. Ο οποίος πόλεμος δεν άφησε άθικτο κανένα μα κανένα πεδίο της κοινωνικής ζωής του δυτικού πολιτισμού. Όλοι σχεδόν οι βασικοί θεσμοί προέρχονται, άμεσα ή έμμεσα, από τον πόλεμο. Η ορολογία των περισσότερων από αυτούς είναι πολεμικής/στρατιωτικής προέλευσης – με την οικονομία να ξεχωρίζει. Ο δυτικός πολιτισμός λατρεύει τη νίκη – και την έχει εισαγάγει παντού.
Το ποδόσφαιρο δεν είναι το πιο δημοφιλές παγκοσμίως άθλημα/θέαμα επειδή επιδιώκεται η νίκη, Και στο χαντ μπολ επιδιώκεται, αλλά ποιος νοιάζεται γι αυτό; Σε τι διαφέρει το ποδόσφαιρο ως προς τη νίκη από τα άλλα αθλήματα/θεάματα; Από τον τρόπο με τον οποίο επιτυγχάνεται η νίκη; Και πως επιτυγχάνεται; Με τη διείσδυση της μπάλας σε μια πολύ καλά φυλασσόμενη περιοχή του αντιπάλου. Ναι, αλλά και σε άλλα αθλήματα/θεάματα η νίκη επιτυγχάνεται με τη διείσδυση της μπάλας σε μια καλά φυλασσόμενη περιοχή του αντιπάλου: στο πόλο, στο χαντ μπολ, στο μπάσκετ, στο χόκεϊ, στο ράγκμπι και σε άλλα. Σωστά, αλλά υπάρχουν δυο πολύ κρίσιμες διαφορές. Η πρώτη είναι ότι όλα αυτά τα αθλήματα της διείσδυσης είναι αποτέλεσμα της ποδοσφαιροποίησής τους. Εμφανίστηκαν μετά την διαμόρφωση του ποδοσφαίρου και επηρεάστηκαν από αυτά – με μόνη εξαίρεση το χόκεϊ που απλά ποδοσφαιροποιήθηκε. Η δεύτερη είναι και η πιο σημαντική: μόνο στο ποδόσφαιρο η διείσδυση της μπάλας επιτυγχάνεται με το πόδι. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι η ποδοσφαιρική διείσδυση είναι η πιο μακρινή, η πιο ταχεία, η πιο ισχυρή, η πιο καταστροφική και η πιο θεαματική. Δεν μας ενδιαφέρει να νικήσουμε απλά διεισδύοντας αλλά να νικήσουμε επιτυγχάνοντας τις πιο πολλές, τις πιο ισχυρές και τις πιο μακρινές διεισδύσεις.
Η πιο σημαντική αλλαγή που έγινε στο ποδόσφαιρο κατά τη διάρκεια της ζωής του Μαρξ ήταν η αύξηση της ποδοσφαιρικής παραγωγικότητας. Για να κατανοήσουμε όμως τι συνέβη θα πρέπει να έχουμε μια αδρή έστω εικόνα του μεσαιωνικού ποδοσφαίρου. Το παιχνίδι αυτό παίζονταν όλη τη μέρα μεταξύ των χωριών, μεταξύ ομάδων που αποτελούνταν από εκατοντάδες παίκτες ενώ τα τέρματα απείχαν μέχρι και 5 χιλιόμετρα. Σπάνια επιτυγχάνονταν κάποια διείσδυση (το τέρμα πολλές φορές ήταν η ανοικτή πόρτα κάποιου κτιρίου). Το 1870 ίσχυε το σύστημα 1-2-7· λίγο πριν το 1880 έγινε 2-2-6· τη χρονιά που πέθανε ο Μαρξ καθιερώθηκε το 2-3-5. Και ενώ μειώνονταν ο αριθμός των επιθετικών, αυξάνονταν ο αριθμός των γκολ που επιτυγχάνονταν. Με μια παραλλαγή του συστήματος 2-3-5 νίκησε η Ουγγαρία την Αγγλία 6-3, το 1953 μέσα στο Γουέμπλεϊ. Η βελτίωση της ποδοσφαιρικής παραγωγικότητας οφείλεται στην αναδιάρθρωση του τρόπου επίτευξης της διείσδυσης, του τρόπου παραγωγής της διείσδυσης.
Γιατί όμως αυτή η βελτίωση της ποδοσφαιρικής παραγωγικότητας έγινε τα τελευταία χρόνια της ζωής του Μαρξ; Η διαπίστωση αυτή μας παροτρύνει να θέσουμε το εξής ερώτημα: υπήρξε άλλο πεδίο της κοινωνικής ζωής που επιδίωκε αυτή την εποχή την διείσδυση και επέτυχε την βελτίωσή της; Την απάντηση στο ερώτημα αυτό θα μας το δώσει η μελέτη της διεισδυτικής ορολογίας του Μαρξ. Ο Μαρξ θεωρεί ότι οι καπιταλιστές, ο καπιταλισμός, το κεφάλαιο, οι καπιταλιστικές σχέσεις, οι τράπεζες, τα εμπορεύματα διεισδύουν σε περιοχές που κυριαρχούν άλλοι τρόποι παραγωγής. Η ορολογία αυτή κληρονομήθηκε από τους επιγόνους του Μαρξ και οποιοδήποτε κείμενο της μαρξιστικής οικονομικής φιλολογίας κι αν διαβάστε θα παρατηρήσετε ότι καταφεύγει κατά κόρον στην χρήση των όρων διείσδυση και διεισδύω. Οι όροι αυτοί είναι ταυτόσημες της κατάκτησης: δεν νοείται κατάκτηση χωρίς την διείσδυση. Την βελτίωση της καπιταλιστικής διείσδυσης θα πρέπει να την εξετάσουμε σε σχέση με την αύξηση της διείσδυσης των πυροβόλων όπλων – που παρουσιάζουν τεράστια βελτίωση και της διείσδυσης στο χώρο – με τον σιδηρόδρομο και λίγα χρόνια μετά τον θάνατο του Μαρξ με το αυτοκίνητο. Η διείσδυση στο χώρο επέτρεψε τους καπιταλιστές, τους εμπόρους, το στρατό, τους ιεραποστόλους να διεισδύσουν παντού, να κατακτήσουν ολόκληρο τον πλανήτη.
Επηρεάστηκε η βελτίωση της ποδοσφαιρικής διεισδυτικότητας από τις παράλληλες βελτιώσεις της διεισδυτικότητας των άλλων κοινωνικών πεδίων; Η πρώτη βελτίωση πραγματοποιήθηκε λίγα χρόνια μετά την έκδοση του Κεφαλαίου, όταν επινοήθηκε το παιχνίδι με τις πολλές πάσες. Πως εγκατέλειψαν το παιχνίδι με τις αλλεπάλληλες και αναποτελεσματικές τρίπλες και επινόησαν το παιχνίδι με τις πάσες. Μήπως ήταν αποτέλεσμα μιας ορθολογικής οργάνωσης του παιχνιδιού που αντανακλά την ορθολογικοποίηση της οργάνωσης του στρατού και του εργοστασίου; Ας μη ξεχνάμε ότι οι παίκτες αυτή τη περίοδο ήταν εργάτες και πρώην στρατιώτες.
Υπάρχει όμως και μια άλλη πλευρά που συνέβαλε στην δημοτικότητα του ποδοσφαίρου: η λατρεία της διείσδυσης. Ο δυτικός πολιτισμός λατρεύει την διείσδυση και τη θεωρεί ταυτόσημη με την νίκη, την υπεροχή, την καταλληλότητα, την επιδεξιότητα. Η ίδια η γλώσσα αποτελεί την καλύτερη μαρτυρία αυτής της λατρείας. Penetration, για παράδειγμα, δεν είναι μόνο η διείσδυση αλλά και η διορατικότητα (ως επίτευξη της διείσδυσης στον μελλοντικό χρόνο. Έτσι, ο όρος, και όλοι οι συγγενικοί, χρησιμοποιούνται στην κριτική, στην επιστήμη, στην ψυχολογία, στην ιστορία. Μιλάμε για διεισδυτική μελέτη, ματιά, κλπ., για οξυδερκείς αναλύσεις, για οξείες κριτικές, για αιχμηρές παρατηρήσεις, κλπ. Στο εξώφυλλο, για παράδειγμα, της Empire των Negri και Hardt διαβάζουμε:”Empire is one of the most brilliant, erudite, and yet incisively political interpretations κλπ”. Τι είναι μια διεισδυτική παρατήρηση; Τι σχέση έχει με την διείσδυση της μπάλας; Και οι δυο μας ξαφνιάζουν με την ακρίβεια τους: η πρώτη επιπλέον με την αλήθειά τους και η δεύτερη με την ταχύτητα της.
Στη λατρεία της διείσδυσης, στη θεολογία της προόδου, θα δείξω ότι η χρήση αυτού του όρου στην κριτική και την θεωρία είναι πολεμικής προέλευσης και εντοπίζεται στην Ιλιάδα. Το ποδόσφαιρο δεν αποτελεί προϊόν αυτής της λατρείας αλλά και την επιβεβαίωση της και την αναπαραγωγή της. Τίθεται όμως το ερώτημα: μήπως η ποδοσφαιρική διείσδυση αναπαριστά κάποια διείσδυση της πραγματικής ζωής και εάν ναι, ποια; Ποια δραστηριότητα του ανθρώπου που η νίκη επιτυγχάνεται με διείσδυση αναπαριστάνει; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα θα πρέπει να στρέψουμε το βλέμμα μας στους οπαδούς και τους θεατές. Όταν βλέπουν το γκολ, τι άλλο βλέπουν εκτός από τη μπάλα που καρφώνεται στα δίχτυα; Πως περιγράφουν τη μπάλα και τη διείσδυση; Σουτ σημαίνει πυροβολισμός
απλα η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ