φίλες και φίλοι, γεια σας και χαρά σας
200.000 νεκροί, 500.000 ακρωτηριασμένοι, πάνω από 2 εκ. ελαφρά και βαριά τραυματισμένοι· κάθε χρόνο. 550 νεκροί κάθε μέρα. Σκοτώνονται κάθε μέρα στις πολεμικές συρράξεις ανά τον πλανήτη τόσοι άνθρωποι; Όχι. Θα μου πείτε είναι ατυχήματα. Πολύ ωραία. Ο πρώτος κύκλος των διαλέξεων σχετικά με το αυτοκίνητο θα έχει ως αντικείμενο την αναθεώρηση αυτής της αυτονόητης αντίληψης. Θα δείξουμε δηλαδή ότι δεν είναι ατυχήματα. Και τι είναι; Θα δούμε τι είναι. Πρώτα όμως θα δούμε ότι το αυτοκίνητο δεν είναι όχημα και ότι δεν είναι αυτοκίνητο. Και τι είναι, αν δεν είναι όχημα και αυτοκίνητο; Θα δείξουμε ότι είναι βλήμα και θα δώσουμε αυτό το όνομα στον κύκλο διαλέξεων που θα ακολουθήσει: το αυτοκίνητο είναι βλήμα. Θα ακολουθήσουν άλλοι δύο κύκλοι: ο ένας θα φέρει τον τίτλο κατακτήστε τους δρόμους και ο τελευταίος θεός και αυτοκίνητο.
Ανοίγουμε τη πόρτα του αυτοκινήτου και μπαίνουμε μέσα. Πως συνηθίζουμε να ονομάζουμε το εσωτερικό χώρο του αυτοκινήτου; Ελάτε, μη ντρέπεστε, φωνάξτε το να το ακούσει όλος ο κόσμος! Σαλόνι! Άλλη μια φορά! Σαλόνι! Όταν μπαίνετε μέσα στο αυτοκίνητο μπαίνετε σε σαλόνι, τροχοφόρο μεν αλλά σαλόνι. Και εγώ θα σας ρωτήσω: πότε άλλοτε στην παγκόσμια ιστορία, από τότε που εμφανίστηκε ο homo sapiens, τόσο πολλοί άνθρωποι ζούσαν για τόσο πολλές ώρες τη μέρα μέσα σε τόσο περιορισμένο χώρο; Ποτέ. Αν μου έρχεται κάποια περίπτωση στο μυαλό, αυτό είναι η εργασία των δούλων της αρχαιότητας στις στοές των μεταλλείων. Και αναρωτιέμαι: γιατί αποκαλούμε τον εσωτερικό χώρο του αυτοκινήτου σαλόνι; Για το λόγο που αποκαλούμε έναν τρικυμιώδη ωκεανό Ειρηνικό, μια αφιλόξενη θάλασσα Εύξεινο πόντο, το ξύδι γλυκάδι. Αυτό το σχήμα λόγου λέγεται ευφημισμός. Εάν δεν γνωρίζεις την πραγματική κατάσταση, τότε θεωρείς ότι όντως ο Ειρηνικός ωκεανός είναι ειρηνικός. Αλλά ακόμα κι αν τη βλέπεις την πραγματική κατάσταση, ο ευφημισμός μπορεί να συσκοτίσει τόσο πολύ τη κρίση σου και να θεωρήσεις ότι όντως κάθεσαι σε σαλόνι. Στην περίπτωση αυτή, ο ευφημισμός λειτουργεί ως διαστρέβλωση της ορατής και απτής πραγματικότητας. Διαβάζουμε στις παρουσιάσεις των αυτοκινήτων ότι οι χώροι του τάδε μοντέλου είναι άνετοι, ευρύχωροι, ότι μεγάλωσαν σε σύγκριση με κάποιο προηγούμενο. Τα ίδια πάνω κάτω διαβάσουμε και ακούμε και στις διαφημίσεις. Αλλά οι χώροι του αυτοκινήτου δεν είναι ούτε άνετοι ούτε ευρύχωροι. Μέσα στο αυτοκίνητο καθόμαστε για πολλές ώρες ακινητοποιημένοι. Το αυτοκίνητο δεν είναι όπως μας το παρουσιάζουν. Δεν είναι αυτό που νομίζουμε ότι είναι. Η ορολογία του αυτοκινήτου και η διαφήμιση προσπαθούν να κρύψουν την φύση του αυτοκινήτου. Την συμβολή της διαφήμισης σε αυτή την απόκρυψη θα την εξετάσουμε σε ένα μελλοντικό κύκλο διαλέξεων με τον τίτλο διαφήμιση και αυτοκίνητο, που θα καταλήξει στο εξής συμπέρασμα: η διαφήμιση έχει τεράστιες ευθύνες για τις καθημερινές εκατόμβες πάνω στην άσφαλτο. Ωραιοποιεί την κατάσταση του αυτοκινήτου, αποκρύβει το τι είναι πραγματικά το αυτοκίνητο.
Κατά συνέπεια, το πρώτο μας καθήκον είναι να εξετάσουμε το αυτονόητο, δηλαδή να εντοπίσουμε όλες τις επεμβάσεις της ορολογίας και της διαφήμισης που επιδιώκουν να αποκρύψουν τη φύση του. Το λέμε αυτοκίνητο, αλλά δεν είναι. Το χαρακτηρίζουμε όχημα, αλλά δεν είναι. Θεωρούμε την οδήγηση απόλαυση, ενώ είναι μια από τις επαχθέστερες χειρωνακτικές εργασίες. Θεωρούμε τον οδηγό ένα σημαντικό πρόσωπο, μόνο που αυτό που κάνει, να χειρίζεται με τα μάτια, τα δυο χέρια και τα δυο πόδια μια κινητήρια μηχανή κι ένα σύστημα διεύθυνσης, είναι κατάλοιπο της βιομηχανικής επανάστασης των μέσων του 19ου αιώνα. Ο οδηγός και η οδήγηση είναι ένας αρχαϊσμός που διαδίδεται και επεκτείνεται πάνω σε ολόκληρο το πλανήτη. Ο οδηγός, όποιος και να είναι, είναι ένας βιομηχανικός προλετάριος. Δεν έχω αυτοκίνητο, διότι δεν έχω λεφτά να πληρώσω σοφέρ. Όποιος έχει, το κάνει. Όσοι δεν το κάνουν υποβιβάζονται στην κατάσταση του βιομηχανικού προλετάριου του 19ου αιώνα.
Το αυτοκίνητο δεν είναι αυτό που νομίζουμε ότι είναι. Αυτό που νομίζουμε ότι είναι μας έχει επιβληθεί από την ίδια την ορολογία και τη διαφήμιση. Και τι είναι; Πως μπορούμε να αποκαλύψουμε την πραγματική του φύση. Υπάρχει ένας τρόπος:να εξετάσουμε το αυτοκίνητο σε όλες εκείνες τις περιπτώσεις που ολοφάνερα δεν είναι αυτοκίνητο. Αλλά πρώτα πρέπει να έχουμε κατά νου έναν συμβατικό ορισμό, αυτό που όλοι μας νομίζουμε ότι είναι το αυτοκίνητο. Όποιο λεξικό και να ανοίξετε, θα διαβάσετε τον εξής, πάνω κάτω, ορισμό: αυτοκίνητο είναι το όχημα που έχει δική του μηχανή πάνω σε τέσσερις τροχούς και έχει τη δυνατότητα να αλλάζει κατεύθυνση. Δηλαδή: ο οδηγός ανεβαίνει πάνω σε ένα μηχανοκίνητο όχημα το οποίο μπορεί να το ξεκινήσει όποτε θέλει, να το σταματήσει όποτε θέλει, να επιταχύνει ή να επιβραδύνει όποτε θέλει και να αλλάξει κατεύθυνση όποτε θέλει. Θέλω να σταματήσω στο περίπτερο να πάρω τσιγάρα, σταματάω. Θέλω να φύγω από τον αυτοκινητόδρομο, στρίβω κι ανεβαίνω στα βουνά. Θέλω να χαζέψω το τοπίο, πάω αργά. Βιάζομαι να μη αργήσω σε ραντεβού, πάω γρήγορα. Συμβαίνει ποτέ να μην μπορούμε να στρίψουμε, να σταματήσουμε, να επιταχύνουμε ή να επιβραδύνουμε; Εάν συμβαίνει, σε αυτές τις περιπτώσεις το αυτοκίνητο είναι αυτοκίνητο; Όχι, δεν είναι αυτοκίνητο. Εάν ήταν αυτοκίνητο, θα έστριβε και θα σταματούσε. Αλλά δεν μπορεί να το κάνει. Πότε; Συμβαίνει συχνά;
Συμβαίνει πολύ συχνά. Πολύ συχνά το αυτοκίνητο δεν είναι αυτοκίνητο. Όταν χάνουμε τον έλεγχο. Έτσι δε λέμε; Πολύ συχνά, διαβάζουμε και ακούμε έχασε τον έλεγχο του αυτοκινήτου και . . . Αλλά χρειάζεται να διαβάσεις και να ακούσεις. Σε ποιον οδηγό δεν συνέβη κάτι τέτοιο; Ποιος οδηγός δεν έχασε, τουλάχιστον μια φορά, τον έλεγχο του αυτοκινήτου. Πολύ συχνά, η κατάσταση αυτή είναι ο κανόνας:όταν χιονίζει ή παγώνουν τα νερά και τα χιόνια στο δρόμο. Τότε, το αυτοκίνητο δεν πάει εκεί που θέλει ο οδηγός αλλά όπου θέλει αυτό. Και δεν είναι μόνο το χιόνι και ο πάγος. Είναι και τα χαλίκια, και τα λάδια, και η ίδια η ταχύτητα, και μια μηχανική βλάβη, ένα σκάσιμο του λάστιχου, μια αδιαθεσία, η νύστα, ο ύπνος, τα νεύρα, ένα έμφραγμα, μια μέλισσα, κι άλλα ακόμα. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις το αυτοκίνητο δεν είναι αυτοκίνητο. Τι είναι; Τι είναι κάτι που κινείται με κάποια ταχύτητα αλλά δεν μπορεί να αλλάξει την κατάστασή του; Που είναι έρμαιο της κατάστασής του, της κίνησής του; Τι είναι μια πέτρα που κινείται πάνω σε μια τζαμαρία; Μπορεί η πέτρα να αλλάξει πορεία, να σταματήσει; Μπορεί το ανεξέλεγκτο αυτοκίνητο; Όχι. Στις περιπτώσεις αυτές το αυτοκίνητο μοιάζει με τη πέτρα, έχει υποβιβαστεί στην κατάσταση της πέτρας που κινείται με ταχύτητα πάνω στη τζαμαρία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, σε αυτά τα λίγα δευτερόλεπτα, το αυτοκίνητο δεν είναι αυτοκίνητο, ο οδηγός δεν είναι οδηγός. Η πέτρα πέφτει πάνω στη τζαμαρία· το αυτοκίνητο που πέφτει; Γνωρίζουμε πολύ καλά που πέφτει: πέφτει πάνω σε τζαμαρία, πέφτει πάνω σε θαμώνες της καφετέριας, πάνω σε στάση λεωφορείου, πάνω σε άλλο αυτοκίνητο, πάνω σε κολόνα της ΔΕΗ, πάνω σε βράχο, πέφτει σε γκρεμό, σε ποτάμι, στα νερά του λιμανιού. Τα βλέπουμε καθημερινά, τα ζούμε καθημερινά. Λοιπόν, ας το πάρουμε απόφαση κι ας το βροντοφωνάξουμε να το ακούσουμε εμείς οι ίδιοι πρώτα:: σε αυτές τις συνθήκες, το αυτοκίνητο είναι βλήμα, ένα απλό βλήμα.
Θα αναρωτηθείτε: τη πέτρα πάνω στη τζαμαρία την εκσφενδόνισε ένας πιτσιρικάς. Το αυτοκίνητο ποιος το εκσφενδόνισε; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, πρέπει να απαντήσουμε πρώτα σε ένα άλλο που προηγείται λογικά και χρονικά. Εντάξει, ας το δεχτούμε: όταν χάνουμε τον έλεγχο, το αυτοκίνητο είναι βλήμα. Τι είναι όταν δεν τον χάνουμε; Ας σκεφτούμε πρώτα εάν είναι όχημα. Για να αποφανθούμε εάν είναι όχημα ή όχι θα πρέπει όχι μόνο να συμφωνήσουμε τι είναι ένα όχημα αλλά και γιατί ονομάστηκε το αυτοκίνητο όχημα. Για να απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα πρέπει να κάνουμε ένα ταξίδι στο χρόνο και να σταματήσουμε την εποχή που φτιάχτηκε το αυτοκίνητο. Βγάλαμε τα άλογα και βάλαμε πάνω σε αυτό μια μηχανή; Πως να το ονομάσουμε αυτό το πράγμα. Οι Άγγλοι το ονόμασαν car. Που τη βρήκαν αυτή τη λέξη; Προϋπήρχε ή πλάσθηκε τότε; Ασφαλώς και προϋπήρχε: car ονομάζονταν ένα όχημα, το ιππήλατο άρμα. Η αγγλική λέξη, όπως και το κάρο, προέρχεται από τη λατινική carrus (ή και carrum, πλ. carra). Το carrum είναι όχημα, το car δεν είναι. Όχημα είναι αυτό που σύρεται, που έλκεται από ζώα (ή και από ανθρώπους). Το αυτοκίνητο μπορεί να έχει 100 ή 200 άλογα αλλά δεν είναι όχημα. Και τι μπορεί να είναι, εάν δεν είναι όχημα;
Τη πέτρα την εκσφενδόνισε ο πιτσιρικάς με το χέρι του; Την ποδόσφαιρα, τη μπάλα, την εκσφενδονίζει ο ποδοσφαιριστής με το πόδι. Εάν τη φας στα μούτρα, θα σου σπάσει σίγουρα τη μύτη. Εάν καθίσεις στο τείχος, φρόντισε να βάλεις τα χέρια εκεί που πονάει περισσότερο. Το βέλος είναι ένα βλήμα που το εκσφενδονίζει μια πολεμική (απλούστατη) μηχανή, το τόξο. Η σφαίρα είναι ένα βλήμα που την εκσφενδονίζει ένα πυροβόλο όπλο, ένα πολεμικό εργαλείο. Θα μπορούσαμε να κάνουμε το βέλος η τη σφαίρα αυτοκίνητα. Να βάλλουμε δηλαδή πάνω τους μηχανές που να τα κινούν; Υπάρχουν βλήματα που φέρουν τον μηχανισμό εκσφενδόνισης πάνω τους; Υπάρχουν; Είναι οι πύραυλοι και τα βαλλιστικά βλήματα. Ο πύραυλος δεν είναι όχημα, έτσι δεν είναι; Ούτε τα βαλλιστικά βλήματα. το λέει η ίδια η λέξη. Οι πύραυλοι και τα βαλλιστικά βλήματα είναι βέλη και σφαίρες που απόκτησαν μηχανισμό που τα κινεί. Εάν τα βέλη και οι οβίδες των κανονιών βάλλονται, οι πύραυλοι αυτοβάλλονται, αυτοεκσφενδονίζονται, αυτοκινούνται.
Εάν από μια άμαξα αφαιρέσουμε τα άλογα και τοποθετήσουμε μια κινητήρια μηχανή, η άμαξα αυτή συνεχίζει να κινείται με έλξη, συνεχίζει να σύρεται, συνεχίζει να είναι όχημα; Όταν λέμε αυτοκίνητο, τι εννοούμε; Εννοούμε αυτοκίνητο όχημα; Δεν μπορεί να υπάρξει αυτοκίνητο όχημα, μόνο αυτοκίνητο βλήμα. Για να ελέγξουμε αυτό το συμπέρασμα θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι αυτοκίνητα κατασκεύασαν μόνο οι χώρες που διέθεταν πολεμική βιομηχανία. Και πρωτοπόρες ήταν αυτές που διέθεταν την πιο εξελιγμένη πολεμική βιομηχανία:Ηνωμένες Πολιτείες, Γερμανία, Ιταλία, Γαλλία, Αγγλία, Σουηδία. Γνωρίζουμε ότι ένα εργοστάσιο που παράγει αυτοκίνητα μπορεί να παράγει οποιοδήποτε συμβατικό όπλο θελήσουμε, ακόμα και αεροπλάνα. Η περίπτωση της αυτοκινητοβιομηχανίας Φορντ κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου είναι χαρακτηριστική. Πως γίνεται αυτό; Είναι πολύ απλό: με τα εργαλεία που φτιάχνουμε κινητήρες εσωτερικής καύσης, μπορούμε να φτιάξουμε και όπλα. Οι κινητήρες φτιάχτηκαν με εργαλεία με τα οποία φτιάχνονταν όπλα. Ο κινητήρας είναι προϊόν των οπλουργών: ο Ντέμλερ είναι η πιο χαρακτηριστική περίπτωση.
Εάν ο κινητήρας φτιάχτηκε με εργαλειομηχανές της πολεμικής βιομηχανίας, μήπως λειτουργεί και ως όπλο; Και εάν είναι όπλο, τι βάλλεται; Ποιο είναι το βλήμα; Το βλέπουμε; Πως βάλλεται; Οι μηχανές εσωτερικής καύσης λέγονται και μηχανές εσωτερικής έκρηξης. Τι έκρηξη είναι αυτή; Ποια είναι τα αποτελέσματα της; Εκρήγνυται ένα μείγμα βενζίνης και ατμοσφαιρικού αέρα. Τι προκαλεί την έκρηξη; Ένας σπινθήρας. Τι βάλλεται; Το έμβολο (σημαίνει “βλήμα που κινείται μέσα σε σωλήνα”), το πιστόνι. Ας δούμε πολύ σύντομα πως βάλλεται αυτό το πιστόνι, ας δούμε τον λειτουργικό κύκλο της τετράχρονης μηχανής εσωτερικής έκρηξης. εισάγεται το καύσιμο μείγμα στο θάλαμο καύσης (με απορρόφηση), συμπιέζεται, αναφλέγεται, εκρήγνυται και τα αέρια της έκρηξης που εκτονώνονται ωθούν με δύναμη το έμβολο. Καθώς επανέρχεται στη θέση του για να βληθεί εκ νέου, ανοίγει η βαλβίδα εξαγωγής και απομακρύνονται τα υπολείμματα της έκρηξης. Ναι, αυτά που δηλητηριάζουν τον αέρα, που καταστρέφουν την υγεία μας, που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, που προκαλούν την αλλαγή του κλίματος. Ας δούμε τώρα και τον λειτουργικό κύκλο ενός κανονιού: εισαγωγή πυρίτιδας, συμπίεση, ανάφλεξη, έκρηξη, ώθηση του βλήματος, εξαγωγή υπολειμμάτων της έκρηξης. Παρατηρείτε κάποια διαφορά στη λειτουργία μεταξύ του κανονιού και του κινητήρα εσωτερικής έκρηξης; Υπάρχει μόνο μία: στο κανόνι η οβίδα βάλλεται για να καταστρέψει, να σκοτώσει και δεν επανέρχεται. Στη μηχανή εσωτερικής έκρηξης, το έμβολο βλήμα βάλλεται για να κινήσει τον στρόφαλο και γι αυτό επιστρέφει πίσω. Είναι μια αιχμάλωτη οβίδα, ένα σκλαβωμένο βλήμα. Η κίνηση του στρόφαλου και ο διωστήρας (η μπιέλα) το ξαναγυρίζουν πίσω για να ξανακινήσουν τον στρόφαλο. Η ευθύγραμμη κίνηση του βλήματος μετατρέπεται σε περιστροφική, ενώ η επανάληψή της πρώτης την κάνει παλινδρομική. Μέσω άλλων μηχανισμών μετάδοσης της κίνησης, τελικά το βλήμα κινεί τους τροχούς.
Τώρα μπορούμε να επανέλθουμε στο ερώτημα που διατυπώσαμε όταν διαπιστώσαμε ότι το αυτοκίνητο υποβιβάζεται στην κατάσταση του βλήματος κάθε φορά που χάνουμε τον έλεγχο: όταν δεν χάνουμε τον έλεγχο, δεν είναι βλήμα; Η μελέτη του κινητήρα μας έδειξε ότι ένα ελεγχόμενο βλήμα κινεί το αυτοκίνητο. Άρα, είναι βλήμα κι όταν δεν χάνουμε τον έλεγχο. Σε αυτή τη περίπτωση, το αυτοκίνητο είναι ένα έξυπνο βλήμα. Και είναι έξυπνο διότι ο οδηγός καταφέρνει να αποφύγει την σύγκρουση. Οδηγεί ένα βλήμα. Όταν οδηγάμε δεν μετακινούμαστε από ένα σημείο στο άλλο. Αυτό που κάνουμε, και συνήθως το καταφέρνουμε είναι να αποφύγουμε τη σύγκρουση. Όλες οι ρυθμίσεις που έχουν γίνει στο δρόμο έγιναν για να αποφευχθούν όλα τα ενδεχόμενα της σύγκρουσης.
Αυτό μπορούμε να τα κατανοήσουμε μελετώντας τη δομή του αυτοκινητόδρομου. Θα αφιερώσουμε μια αυτοτελή διάλεξη κατά την οποία θα εξετάσουμε πως φτάσαμε από τον δρόμο όπου πεζοί, άμαξες, ζώα, ποδήλατα και αυτοκίνητα συνυπήρχαν στον απομονωμένο από το ευρύτερο περιβάλλον αυτοκινητόδρομο όπου τα δυο ρεύματα διακρίνονται με την διαχωριστική νησίδα, ενώ τα αυτοκίνητα κινούνται σε λωρίδες με κριτήριο την ταχύτητα. Αυτό που επιτεύχθηκε τελικά δεν ήταν τόσο η αποφυγή των συγκρούσεων, θα εξετάσουμε το ζήτημα όταν θα μελετήσουμε τις καραμπόλες, όσο η αποκάλυψη της φύσης του αυτοκινήτου. Είναι όχημα ένα αυτοκίνητο που κινείται με 260 χιλιόμετρα την ώρα; Ή μήπως πρόκειται για βλήμα σε τροχιά;
Ο αυτοκινητόδρομος καταργεί το όποτε θέλουμε. Εκεί είσαι βλήμα, σαν τη πέτρα. Κάτω από αυτές της συνθήκες, το σταματάω όποτε θέλω, ξεκινάω όποτε θέλω, στρίβω όποτε θέλω, όποτε θέλω δεν έχει καμιά απολύτως θέση. Δεν έχει καμιά σημασία και στο μποτιλιάρισμα. Το αυτοκίνητο από σύμβολο ελευθερίας (όποτε θέλω) έγινε σύμβολο ανελευθερίας. Βέβαια, το να κινείσαι με 250 χιλιόμετρα την ώρα δεν είναι μικρό πράγμα. Είναι θεϊκό. Το αυτοκίνητο είναι εκπλήρωση μιας (από τις πολλές) επιθυμίας του Κυρίου, έκφανση της επιθυμίας ισχυροποίησής του. Ο Κύριος έγινε θεός όχι μόνο με την κατασκευή των πυροβόλων όπλων, του αεροπλάνου, των πυρηνικών όπλων, της τηλεόρασης, της τηλεφωνίας αλλά και με την κατασκευή του αυτοκινήτου. Αυτός είναι ο λόγος που προτιμάμε τον όρο θεολογία του αυτοκινήτου παρά αυτοκινητολογία για να δηλώσουμε την διεπιστημονική μελέτη αυτού του οδικού βλήματος.
Αυτά και πολλά άλλα θα είναι τα ζητήματα που αδρομερώς θίξαμε σε αυτή τη πρώτη εισαγωγική διάλεξη. Στην επόμενη θα επιχειρήσουμε να διατυπώσουμε μια απάντηση στο ερώτημα: τι κάνουμε όταν οδηγούμε; Δώσαμε ήδη μια απάντηση: οδηγώντας ένα βλήμα, προσπαθούμε να αποφύγουμε τη σύγκρουση. Στην προσεχή διάλεξη θα είμαστε πιο σαφείς: θα δείξουμε ότι όταν οδηγούμε, σημαδεύουμε. Όπως όταν σημαδεύουμε με ένα πυροβόλο όπλο.
Σας εύχομαι χαρά και υγεία και σας χαιρετώ με ένα σχόλιο του Πλάτωνα, από τον Τίμαιο (44e – 45a, μτφρ. Β. Κάλφας) , που θα σχολιάσουμε στην προσεχή διάλεξη: (οι θεοί) του έδωσαν (του ανθρώπου) το σώμα ως ευέλικτο όχημα μεταφοράς.. . Και επειδή οι θεοί θεώρησαν ότι το εμπρός είναι πιο ευγενές και πιο ηγετικό από το πίσω, φρόντισαν ώστε η κίνησή μας να γίνεται κυρίως προς τα εμπρός.
Σχολιάστε ελεύθερα!