φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα
Η πρώτη λέξη του πρώτου χρονικά κειμένου της γραμματείας της δυτικής Κυριαρχίας, της Ιλιάδας, είναι η λέξη μηνις: η οργή, ο θυμός, η τσαντίλα: μηνιν άειδε, θεά. . . Το προοίμιο της Ιλιάδας καθορίζει ως αντικείμενο της αφήγησης την οργή του Αχιλλέα. Στον δεύτερο στίχο η μηνις χαρακτηρίζεται ως ουλομένη – ολέθρια, καταραμένη· εάν μεταφράζαμε πιστά, θα αποδίδαμε τη λέξη ως εξής: για την οποία ευχόμαστε να είχε χαθεί, να μην υπήρχε, να είχε εξαφανιστεί. Ώστε η οργή κρίνεται αρνητικά. Είναι ένα συναίσθημα το οποίο δεν το θέλουμε και δεν το θέλουμε γιατί προκαλεί μεγάλη καταστροφή.
ΓΙΑΤΙ όμως αντικείμενο της αφήγησης να είναι η οργή; Γιατί αυτό το αρνητικό συναίσθημα και όχι κάποιο άλλο, από τα πολλά που προσιδιάζουν στην προσωπικότητα του ήρωα; Τα ερωτήματα αυτά έχουν διατυπωθεί ήδη από την αρχαιότητα και έχουν προταθεί πολλές και διάφορες απαντήσεις. Υπάρχει όμως άλλο ένα ερώτημα, το οποίο δεν έχει διατυπωθεί, εκτός κι αν μου διαφεύγει και δεν το γνωρίζω, μιας και τρεις ζωές δεν φτάνουν για να διαβάσει κανείς αυτά που έχουν γραφτεί για την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Η οργή του Αχιλλέα είναι ένα έκτακτο, περιστασιακό αρνητικό συναίσθημα ή μήπως είναι μόνιμο και διαρκές και χαρακτηρίζει όλους τους ήρωες; Είναι δυνατόν, δηλαδή, ο ήρωας να μην είναι οργίλος; Κι αν είναι μονίμως και διαρκώς οργίλος, γιατί να είναι; Που οφείλεται η μόνιμη και διαρκής οργή του;
ΘΑ απαντήσουμε σε όλα αυτά τα ερωτήματα εξετάζοντας την οργή του Αχιλλέα. Ποιος είναι όμως ο ήρωας Αχιλλέας; Είναι ήρωας Κύριος ή ήρωας υποτελής Κύριος; Θέτω ερωτήματα στα οποία η Ιλιάδα μας απαντά με απόλυτη σαφήνεια: είναι ήρωας υποτελής Κύριος. Η διαπίστωση αυτή μας παρωθεί να διατυπώσουμε άλλο ένα: άλλη η οργή του ήρωα Κυρίου και άλλη η οργή του ήρωα υποτελούς Κυρίου; Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία: είναι διαφορετικές. Το γεγονός όμως ότι οργίζονται και οι δύο μας αναγκάζει να δεχτούμε πως υπάρχει κάποια οργή κοινή και στους δύο. Ποια είναι αυτή η οργή; Ο Κύριος (όλων των εποχών του δυτικού πολιτισμού, άρα και ο καπιταλιστής) είναι μονίμως και διαρκώς οργίλος; Γιατί; Ποιο είναι το περιεχόμενο αυτής της εμμενούς οργής; Ποιες επιπτώσεις έχει αυτό το αρνητικό συναίσθημα στην σταθερότητα της Κυριαρχίας; Πώς το διαχειρίζεται;
ΓΙΑ να απαντήσουμε σε όλα αυτά τα ερωτήματα θα πρέπει να εξετάσουμε την κυριαρχική σχέση στην οποία φορείς είναι ο Κύριος και ο υποτελής Κύριος. Η Ιλιάδα είναι ένα εκτενέστατο σχόλιο πάνω σε μια τέτοια σχέση, τη σχέση μεταξύ του Κυρίου Αγαμέμνονος και του υποτελούς Κυρίου Αχιλλέως. Και μας λέει και μας τονίζει ότι σε αυτή τη σχέση υποφώσκει μονίμως και διαρκώς η οργή, η οποία έρχεται στην επιφάνεια με την παραμικρότερη αφορμή. Πότε οργίζεται ο Κύριος Αγαμέμνων; Όταν ο υποτελής Κύριος Αχιλλεύς μειώνει τον πλούτο, την ισχύ και το κλέος (φήμη) του Κυρίου του. Πώς όμως μπορεί και το κάνει αυτό ο υποτελής Κύριος;
ΓΙΑ να το κατανοήσουμε θα πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ του εξαρτημένου και του σχετικά αυτόνομου Υποτελούς Κυρίου. Ένας συνταγματάρχης είναι ένας εξαρτημένος Υποτελής Κύριος και δεν μπορεί ανοιχτά και δημόσια να αποπειραθεί να μειώσει την ισχύ του Κυρίου του. Ένας αρχηγός στρατεύματος σε μια συμμαχία είναι υποτελής στον αρχηγό όλης της συμμαχίας, έχει όμως και μια αυτονομία – μπορεί να την εγκαταλείψει ανά πάσα στιγμή. Ο Αχιλλέας δεν είναι εξαρτημένος υποτελής Κύριος, είναι αυτόνομος, δεν παύει όμως να είναι υποτελής.
Η αυτονομία του υποτελούς Κυρίου είναι ένα πρόβλημα και είναι αυτή που προκαλεί την οργή του Κυρίου. Η αυτονομία αυτή περιορίζει την ισχύ, τον πλούτο και το κλέος του Κυρίου, η κομβική επιθυμία του οποίου είναι η διαρκής αύξησή τους. Από την άλλη, η υποτέλεια του υποτελούς Κυρίου περιορίζει την ισχύ, τον πλούτο και το κλέος του, διότι και αυτός επιθυμεί διακαώς να τα αυξήσει. Έτσι, ο μεν Κύριος επιθυμεί να καταργήσει την αυτονομία του υποτελούς Κυρίου για να αυξήσει την ισχύ του, ενώ ο υποτελής Κύριος επιθυμεί να αυξήσει την δική του ισχύ σε βάρος του Κυρίου του, όταν δεν επιχειρεί να γίνει αυτός Κύριος.
ΑΣ δούμε συνοπτικά τι γίνεται στην Α΄ραψωδία της Ιλιάδας. Ο στρατός ζητάει από τον Αγαμέμνονα να απελευθερώσει την αιχμάλωτη πιτσιρίκα που έχει στο καλύβι του, την οποία και, προφανώς, γαμάει. Το λέει άλλωστε ο ίδιος. Θα πρέπει να θέσει το κοινό συμφέρον πάνω από το προσωπικό συμφέρον. Άλλη μια πηγή από την οποία αναβλύζει δροσερή και γάργαρη οργή! Εάν κάνει όμως αυτή τη θυσία, θα μειωθεί η ισχύς του, ο πλούτος του, το κλέος του και η μείωση της ισχύος είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί σε έναν ήρωα Κύριο. Και οργίζεται! Κάθε μείωση της ισχύος προκαλεί αφόρητη οργή στον Κύριο. Εάν δεν το κάνει όμως υπάρχει ο κίνδυνος να τα χάσει όλα!
Ο Αγαμέμνων, ως ισχυρός Κύριος, βρίσκει τη λύση σε αυτό το δίλημμα. Θα την κάνω τη θυσία, θα την απελευθερώσω, θα μειωθεί η ισχύς μου αλλά αμέσως πρέπει να αποκατασταθεί! Πώς; Παίρνοντας την αιχμάλωτη που έχει στην καλύβα του ο πιο ισχυρός από τους υποτελείς ήρωες Κυρίους του συμμαχικού στρατεύματος, ο αυτόνομος υποτελής Κύριος Αχιλλεύς. Και την παίρνει. Τώρα μειώνεται η δική του ισχύς, ο δικός του πλούτος, το δικό του κλέος. Και οργίζεται! Θα μπορούσε να πάρει την αιχμάλωτη κάποιου δικού του Υποτελούς Κυρίου. Δεν το κάνει όμως. Του παρουσιάζεται μια πολύ καλή ευκαιρία να ανατραπεί η σχέση Κυρίου-Υποτελούς και να γίνει αυτός ο Κύριος και ο μέχρι τώρα Κύριος να γίνει Υποτελής! Θα επιχειρήσει να αναγκάσει τον Κύριο Αγαμέμνονα να πέσει στα πόδια του και να τον ικετεύσει! Πώς μπορεί να το κάνει αυτό;
ΘΑ επιχειρήσει να μειώσει την ισχύ του Κυρίου του κάνοντας χρήση της αυτονομίας του: ο αρχηγός του πιο ισχυρού στρατεύματος θα αποσυρθεί από το πεδίο της μάχης, θα αποδυναμώσει το στράτευμα, οι Τρώες θα νικούν, θα καταδιώξουν τους Αχαιούς και ο Αγαμέμνων θα πέσει στα πόδια του. Ο Αγαμέμνων ακούγοντας αυτό το σχέδιο οργίζεται και αντιδρά εκφράζοντας την περιφρόνησή του για αυτό το σχέδιο. Να φύγεις, κωλόπαιδο, του λέει. Ο Αχιλλεύς οργίζεται που ο Κύριός του αδιαφορεί για την απειλή.
ΤΙ γίνεται όμως τελικά; Στην Τ αποκηρύσσει την οργή του, παραδέχεται την ανωτερότητα της ισχύος του Αγαμέμνονος και στην Ω τον βλέπουμε να είναι μια μορφή ταπεινή και χαμηλοβλεπούσα. Τον δάμασε ο θάνατος του Πατρόκλου, όπως ισχυρίζονται πολλοί; Όχι, κάτι άλλο συμβαίνει στην Ιλιάδα: εάν πηγή της οργής του Κυρίου είναι η αυτονομία του υποτελούς Κυρίου, τότε η αυτονομία αυτή πρέπει να εξαφανιστεί. Γιατί όμως κάποτε να υπήρχε ο αυτόνομος υποτελής Κύριος και τώρα να είναι αναχρονισμός που προκαλεί προβλήματα και πρέπει να εξαφανιστεί; Αυτό το ερώτημα, απ΄ όσο γνωρίζω, δεν έχει διατυπωθεί.
ΘΑ απαντήσουμε ένα άλλο πρωινό.
Σχολιάστε ελεύθερα!