φίλες και φίλοι, καλημέρα σας
Το σημερινό σημείωμα το αφιερώνω στον Δημήτρη (Καβάλα).
Το 2000, από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα κυκλοφόρησε το βιβλίο του Ηλία Ιωακείμογλου Τέλος του αιώνα, τέλος της κρίσης; Το μέλλον του καπιταλισμού και η Αριστερά. Στον επίλογο του βιβλίου ο συγγραφέας συνοψίζει τις απόψεις του και έτσι μπορούμε να σχηματίσουμε μια ευκρινή εικόνα της επιχειρηματολογίας του και των απόψεών του. Γράφει λοιπόν ότι η περίοδος της διαρθρωτικής κρίσης του καπιταλισμού, που άρχισε το 1973, πλησιάζει στο τέλος της και ότι εισερχόμαστε σε μια περίοδο άνθησης, τα πρώτα σημάδια της οποίας μας παρέχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η Ευρώπη θα διατηρήσει μεν τις κατακτήσεις του νεοφιλελευθερισμού, θα υιοθετήσει όμως μια πολιτική ενίσχυσης της ζήτησης, επιτάχυνσης της παραγωγής και των επενδύσεων. Οι εξελίξεις αυτής θα σηματοδοτήσουν την επανάκαμψη τόσο της σοσιαλδημοκρατίας όσο και της Αριστεράς. ‘. . . η ανάκαμψη του καπιταλισμού μειώνει σταδιακά την ανεργία και αλλάζει τον συσχετισμό δυνάμεων στην αγορά εργασίας. Η είσοδος του καπιταλισμού σε μια περίοδο ταχύτερων ρυθμών μεγέθυνσης του προϊόντος και των επενδύσεων θα μειώσει την ανεργία. Αυτό θα μετατρέψει τον συσχετισμό δυνάμεων υπέρ της εργασίας και θα ευνοήσει την ανασυγκρότηση των αυτόνομων συνδικαλιστικών και πολιτικών οργανώσεων των εργαζομένων τάξεων. Έτσι έχει συμβεί σε κάθε άλλη περίπτωση στο παρελθόν. Στη διάρκεια των ετών 1889-1893, όπως και το 1935-1945, οι εργαζόμενες τάξεις προσπάθησαν να ανακτήσουν ό,τι είχαν χάσει προηγουμένως στη διάρκεια της μακράς ύφεσης.’
Αυτά υποστήριζε ο Ηλίας Ιωακείμογλου το 2000, δεν γνωρίζω όμως εάν συνεχίζει να τα υποστηρίζει και σήμερα. Ο συγγραφέας είναι μαρξιστής οικονομολόγος, ο Μαρξ όμως άλλα μας έλεγε. Τι μας έλεγε; Μας έλεγε ότι κάποια στιγμή ο καπιταλισμός δεν θα έχει ανάγκη τους προλετάριους και ότι θα επικρατήσει η απόλυτη εξαθλίωση της εργατικής τάξης. Από τότε, και αυτές οι θεωρητικές εκτιμήσεις έχουν αμφισβητηθεί και αναθεωρηθεί. Υποστηρίχτηκε ότι η κρίση και η αναδιάρθρωση, η καταστροφή θέσεων εργασίας, δημιουργεί νέους τομείς παραγωγής, και άρα νέες θέσεις εργασίας, και ότι η εξαθλίωση θα είναι σχετική, είτε θα αφορά ένα σχετικά μικρό τμήμα του προλεταριάτου (ο εφεδρικός στρατός των ανέργων) είτε η εξαθλίωση θα είναι το αποτέλεσμα της πλήρους εμπορευματοποίησης της ζωής.
Να ποιο είναι όμως το μέλλον του καπιταλισμού, της ανεργίας και των εργατών:
Η Φοξκον (FoxConn) είναι μια μεγάλη επιχείρηση στη Κίνα με πολλά εργοστάσια που παράγει ηλεκτρονικές συσκευές υψηλής τεχνολογίας και απασχολούσε το 2011 1 εκ. εργάτες. Το 2010 αυτοκτόνησαν στα εργοστάσιά της 14 εργάτες – τώρα, έχουν τυλίξει με δίχτυ τα κτίρια για να μην μπορούν να πηδάνε! Μα την Παναγία! Το 2011 χρησιμοποιούσε 10.000 ρομπότ. Το 2012 θα γίνουν 300.000 και το 2013, 1 εκ. Η πλειονότητα των εργατών θα εκδιωχτεί και θα περάσει στην ανεργία: όποιος μπαίνει σε αυτήν ας χάσει κάθε ελπίδα επιστροφής, όπως έγραψε και ο Ντάντε για την κόλαση.
Εκείνο που μας εντυπωσιάζει στην επιχειρηματολογία του συγγραφέα είναι το εξής: Έτσι έχει συμβεί σε κάθε άλλη παρόμοια περίπτωση στο παρελθόν, άρα, έτσι θα γίνει και τώρα. Οι αιώνιοι και απαράβατοι νόμοι του καπιταλισμού! Κρίση, αναδιάρθρωση, ανάκαμψη και άνθηση του καπιταλισμού – και ξανά μανά το ίδιο και το ίδιο. Ναι, αλλά ο Μαρξ άλλα έγραψε! Έγραψε ότι θα φτάσουμε σε ένα σημείο που δεν θα έχει ξανά μανά το ίδιο! Γιατί;
Λόγω του ανταγωνισμού μεταξύ των καπιταλιστών και της εξέλιξης της επιστήμης και της τεχνολογίας, θα φτάσουμε μια μέρα στο σημείο ο παγκόσμιος πλούτος, ο παγκόσμιος σωρός εμπορευμάτων, να παράγεται από ολοένα και λιγότερα χέρια, ολοένα και ταχύτερα. Σήμερα, ο μόνος νέος τομέας παραγωγής που ανθεί χωρίς να δημιουργεί θέσεις εργασίας είναι η παραγωγή ρομπότ – ρομπότ που παράγουν ρομπότ. Βέβαια, παραγωγή χωρίς ανθρώπους είναι αδιανόητη, μόνο που αυτοί είναι λίγοι και θα γίνονται λιγότεροι. Εάν όλοι οι παράγοντες της παραγωγής μένουν αμετάβλητοι (τιμές πρώτων υλών, ενέργειας, μεταφορικά, κλπ.), ο μόνος που μπορεί να συμπιεστεί είναι η τιμή του εμπορεύματος της εργασιακής δύναμης. Κι αυτό μπορεί να γίνει με τρεις τρόπους: με την αντικατάσταση της ζωντανής εργασίας με νεκρή εργασία (μηχανές), με την αύξηση του χρόνου εργασίας, με την μείωση των μισθών. Ο πρώτος τρόπος είναι καθοριστικός: η ανεργία που προκαλεί επιτρέπει την εφαρμογή των δύο άλλων τρόπων.
Εδώ και δυο δεκαετίες βλέπουμε και τους τρεις τρόπους σε πλήρη εφαρμογή. Η αυτοματοποίηση είναι στην αρχή της και κατά τα επόμενα 10-20 θα ολοκληρωθεί. Ταυτόχρονα, αυξάνεται ο χρόνος εργασίας (σύνταξη στα 67!) και μειώνονται οι μισθοί εκεί όπου η αυτοματοποίηση δεν μπορεί να εφαρμοστεί. Ένας συμμαθητής μου από το χωριό, πήγε στη Γερμανία, βρήκε δουλείά σε καθαρισμό κτιρίων και γραφείων: 12 ώρες τη μέρα, κάθε μέρα δουλείά, 30 μέρες το μήνα, 1100 εβρά! Επέστρεψε στο χωριό, βέβαια. Πολλές μικρές επιχειρήσεις προσλαμβάνουν, δεν πληρώνουν για τρεις-τέσσερις μήνες και φυσικά φεύγεις, για να έρθουν άλλοι και άλλες στη θέση σου! Και όλη τη μέρα δουλείά!
Από τη μια μηχανές, από την άλλη δούλοι και δίπλα στρατιές ανέργων, αυτό είναι το μέλλον μας.
Αλλά η ανεργία αυξάνει όχι μόνο λόγω της εισαγωγής της τεχνοεπιστήμης αλλά και για άλλους δυο λόγους. Με την αυτοματοποίηση ολοκληρώνεται και γενικεύεται σε απόλυτο βαθμό ένας παγκόσμιος καταμερισμός της εργασίας. Αυτό προϋποθέτει και συνεπάγεται κλείσιμο επιχειρήσεων που δεν πρόκειται να ξανανοίξουν. Τα έπιπλα θα παράγονται στην Σουηδία (ΙΚΕΑ) και τα αναρίθμητα μαραγκάδικα που υπάρχουν σε όλες τις ελληνικές πόλεις θα κλείσουν, εάν δεν έχουν κλείσει ήδη! Κάθε προϊόν θα παράγεται σε μια χώρα και θα διανέμεται στις άλλες. Αυτή είναι η περίφημη ανταγωνιστικότητα: ποιος θα παράγει τι. Το τοπίο δεν έχει ξεκαθαρίσει ακόμα, αλλά όπου νάναι!Η εξέλιξη αυτή θα επιταχυνθεί και θα ενισχυθεί και με την μείωση της κατανάλωσης. Η ΙΚΕΑ μπορεί να αντέξει, εάν μειωθούν οι πωλήσεις της, όχι όμως ο μαραγκός της γειτονιάς!
Οι εξελίξεις όμως αυτές εγκυμονούν κινδύνους (κοινωνικές αναταραχές, πολιτική κρίση, κρίση χρέους, κλπ). Πως τους αντιμετωπίζει ο Κύριος και το Κράτος;
Με την προληπτική αντεπανάσταση: με την αποτροπή της πρόσβασης των υποτελών παραγωγών στον τεράστιο και συλλογικά παραγόμενο κοινωνικό πλούτο. Μία μικρή μειονότηταθα έχει εξασφαλισμένη και καλά αμειβόμενη εργασία, οι υπόλοιποι θα είναι ή δούλοι (εκεί όπου η τεχνοεπιστήμη δεν εφαρμόζεται) ή μονίμως άνεργοι. Η πολιτική για το μεταναστευτικό είναι ενδεικτική: ο σκοπός τους δεν είναι να τους διώξουν, τους χρειάζονται, αλλά να τους κρατήσουν ως δούλους. Και για να τα καταφέρουν ο μόνος τρόπος είναι ο εκφοβισμός και οι απειλές: στρατόπεδα συγκεντρωσης για 5-10 χιλιάδες, οι άλλοι 500-000 χιλ. ή 1 εκ., δούλοι.
Το Κράτος και ο Κύριος προετοιμάζεται πυρετωδώς να αντιμετωπίσει μια ανεργία που θα φτάσει στο 50%. Είναι βέβαιοι ότι προς τα εκεί οδεύουμε.
Εμείς δεν προετοιμαζόμαστε. Θα μπορούσαμε να εξηγήσουμε ότι ο πλούτος που παράγουμε είναι αρκετός για όλους και ότι μπορούμε να τον παραγάγουμε με μια εργασία 2 μηνών το χρόνο.
Αυτό θα έπρεπε να ήταν το κεντρικό σύνθημα της Αριστεράς. Αλλά Αριστερά δεν υπάρχει.
όμως πώς θα πραγματοποιείται ο κύκλος της συσσώρευσης, δηλαδή η πώληση των ολοένα και ταχύτερα παραγόμενων εμπορευμάτων, αν η τεράστια μάζα δεν έχει να καταναλώσει? πώς θα μπορούσε να ξεπεραστεί η αντίφαση μέσα στη διευρυμένη αγορά του δυτικού κόσμου από το 1950 και μετά, χωρίς να υπάρξει καταστροφή? Δηλαδή αν υποθέσουμε ότι ο καπιταλισμός ως ένα βαθμό δημιουργεί και νέες ανάγκες για να παράξει κέρδος σε νέα πεδία (αφού στα παλιά ο χρόνος παραγωγής άρα και η αξία μειώνεται), δε θα πρέπει να υπάρξει μια μάζα με αγοραστική δύναμη ικανή να συμμετέχει στην αξιοποίηση? θα ήθελα τη γνώμη σου πάνω σ’ αυτό!
Μα και βέβαια ισχύουν τα παραπάνω και είχε δίκιο ο Κάρολος. Φυσικά, με την προϋπόθεση ότι θα βρεθούν ρομπότ να καθαρίζουν τα σπίτια, να μαγειρεύουν, να καλλιεργούν τη γη, να φροντίζουν και να εκπαιδεύουν τα παιδιά, να προσέχουν τους ασθενείς, κλπ
Γιατί ένα από τα βασικά κενά της μαρξικής και μαρξιστικής θεωρίας είναι ότι δεν θεωρούσε εργασία όλες εκείνες τις ανθρώπινες προσπάθειες για την αναπαραγωγή της κοινωνίας – γιατί; γιατί δεν αμείβονταν σε χρήμα, γιατί δεν έχουν ανταλλακτική αξία. Επομένως, οι μηχανές “κλέβουν” θέσεις εργασίας σε μερικούς τομείς μόνο – την ίδια στιγμή, εκεί που έχουν αυτοματοποιηθεί τα πάντα, κάποιοι καθαρίζουν και κάποιοι φέρνουν έτοιμο φαγητό στους διαχειριστές των μηχανών και κυρίως κάπου αλλού, που δεν βλέπουμε, κάποιοι παράγουν τις μηχανές.
Τα silicon sweatshops είναι ένα καλό παράδειγμα ότι η χειρωνακτική εργασία χρειάζεται και μάλιστα πολύ, για να μπορεί ένα ρομπότ να αντικαταστήσει έναν εργάτη κάπου αλλού, σε κάποιον άλλο χώρο παραγωγής. Επομένως, μπορεί να μην χρειάζεται ο διευθυντής ιδιαιτέρα γραμματέα γιατί έχει πλέον iphone 4ης γενιάς, αλλά μερικές δεκάδες δούλεψαν για να ετοιμάσουν το μηχάνημα και να ετοιμάσουν το λογισμικό, ίσως μάλιστα να είναι εκτενέστερη η υποτέλεια έτσι γιατί επεκτείνεται σε περισσότερους ανθρώπους με συνολική αμοιβή χειρότερη της μιας γραμματέως που μένει άνεργη.
ΤΗν ίδια στιγμή, ακόμη και εκεί που η αυτοματοποίηση της παραγωγής έχει προχωρήσει, οι καπιταλιστές ανακάλυψαν το εξής παράδοξο: κοστίζει λιγότερο να συναρμολογείς αυτοκίνητα χρησιμοποιώντας ανθρώπινα όντα, παρά με ρομπότ. Γιατί λέτε ότι τα εργοστάσια μεταφέρονται εκεί που έχει λιγότερο εργατικό κόστος, αντί να παραμένουν σε Γαλλίες και Γερμανίες και να έχουν ρομπότ;
Η περιφρόνηση στις βασικές αναπαραγωγικές της κοινωνίας εργασίες έχει περάσει τόσο πολύ σε εμάς τους υποτελείς, που νομίζουμε ότι μας κάνουν κουμάντο οι μηχανές, υποτιμώντας τη δουλειά που κάνουμε κάθε μέρα για να μπορεί ο κόσμος να γυρίζει. Οταν θα βρεθεί μηχανή να καθαρίζει σπίτια και να φροντίζει παιδιά, να συναρμολογεί τσιπάκια και να κατασκευάζει λογισμικό, ίσως (θα μπορέσουμε να) μιλήσουμε για ανεργία. Μέχρι τότε κάποιες-κάποιοι εργάζονται πολύ και δεν αμείβονται ή αμείβονται καθόλου, μέσα στα σπιτια, στα εργοστάσια της Ασίας ή στις υπόγειες βιοτεχνίες της Αθήνας. Αυτό δεν είναι ανεργία, αλλά δουλεία. Μην μπερδευόμαστε. Δηλαδή, μειώνονται οι μισθοί και αυξάνεται η ανεργία όχι γιατί περισσεύουμε, αλλά γιατί δεν περισσεύει κανείς και χρειάζεται περισσότερη πειθάρχηση στους κατ’ εξοχήν αναγκαίους υποτελείς (πόλεις-στρατόπεδα συγκέντρωσης, που λέει και ο οικοδεσπότης).
Σωστά αυτά που λες Αθανάσιε.
Στο πνεύμα όμως του φίλου από πάνω, να πω πως ίσως χρειαστεί αρκετός καιρός για να φτάσουμε στο σημείο να έχουμε αυτοσυντηρούμενες μηχανές! Τον τόρνο στο εργοστάσιο, την μηχανή που χύνει ηλεκτρόδια στον δομικό χάλυβα για τις συγκολλήσεις (μια δουλειά που για να γίνει από ανθρώπους θέλει 3 χρόνια σπουδή επιπλέον για ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ) και γενικά όλα τα βιομηχανικά προϊόντα κάποιοι πρέπει να τα συντηρούν. Αυτοί που τα συντηρούν σήμερα λέγονται άνθρωποι. Άσχετα με το αν είναι στην Ανατολή ή στην Δύση. Επιπλέον η παραγωγή υπηρεσιών στην Δύση είναι και αυτό παραγωγή εμπορευμάτων και η οποία άνθισε ακριβώς επειδή η “βαριά” βιομηχανική παραγωγή μεταφέρθηκε στην Ανατολή.
Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων ανοίγει την δυνατότητα για την κατάργηση της μισθωτής εργασίας, αυτό είναι σίγουρο. Αλλά η κατάργηση της μισθωτής εργασίας, όσο και αν “προωθείται” από της “αντικειμενικές συνθήκες” και την δυναμική της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής, δεν παύει να είναι ένα ζήτημα βούλησης των ανθρώπων. Αν η άνθρωποι δεν θελήσουν να απελευθερωθούν από τα δεσμά της ετερόνομης εργασίας, δηλαδή των οπισθοδρομικών σήμερα παραγωγικών σχέσεων, κατα πάσα πιθανότητα θα επικρατήσει μια εφιαλτική πραγματικότητα, όσο και αν η τεχνολογία προχωρήσει.
Γείτονα,
αυτό είναι το αδιέξοδο του καπιταλισμού. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής είναι ένα δυναμικό σύστημα, πρέπει διαρκώς να επεκτείνεται.Δηλαδή, το χρήμα να ‘γεννάει’ συνεχώς χρήμα, ολοένα και περισσότερο, αυτό είναι το Κεφάλαιο. Εάν κάποια στιγμή δεν θα μπορέσει να το κάνει αυτό, θα αρχίσει η κατάρρευση, η παρακμή του, η αποσύνθεσή του. Η άποψή μου είναι ότι αρχίζει να μην μπορεί να το κάνει. Ο Ιμάνουελ Βάλερσταϊν δίνει από 30-40 με 60-70 χρόνια ζωή στον καπιταλισμό. Εάν υπάρχουν όρια στην εξωτερική επέκταση (Λούξεμπουργκ), εάν υπάρχουν όρια στην εσωτερική επέκταση (εμπορευματοποίηση αξιών χρήσης και κοινών αγαθών), και κατά τη γνώμη μου υπάρχουν, τότε θα πρέπει να λάβουμε πολύ σοβαρά υπόψη μας την εκτίμηση του Βάλερσταϊν. Σε αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε και την εφαρμογή της τεχνοεπιστήμης, είτε λόγω ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού είτε λόγω ταξικής πάλης, η οποία εκδιώχνει μαζικά τους παραγωγούς από τους χώρους παραγωγής. Το μείγμα είναι εκρηκτικό. Φτάνουμε στο σημείο να παραγάγουμε πλούτο που δεν θα μπορεί να καταναλωθεί και η συσσώρευση του Κεφαλαίου, η αναπαραγωγή του να καθίσταται ολοένα και πιο δυσχερής. Αυτό είναι το μεγάλο πρόβλημα, το αδιέξοδο του καπιταλισμού. Ο οποίος διαθέτει τη μία και μοναδική λύση: την κατάργηση του προβλήματος! Η οποία μπορεί να υλοποιηθεί με δύο τρόπους: Πρώτον, να τα κάνουμε όλα λαμπόγυαλα και φτου από την αρχή! Ανάπτυξη και πλήρης απασχόληση – θα είμαστε και λιγότεροι! Ναι, αλλά η κλιμάκωση του πολέμου ενδέχεται, αν δεν είναι βέβαιο, να μας οδηγήσει στη χρήση πυρηνικών! Ο Κύριος όμως τη θέλει τη ζωούλα του. Δεύτερον, να εξοντωθούν με διαφόρους ειρηνικούς τρόπους οι άνεργοι και οι φτωχοί. Οπότε, το μέλημα του Κεφαλαίου δεν είναι πια το κέρδος αλλά η Ισχύς, η αναπαραγωγή της Κυριαρχίας εν μέσω μη επεκτεινόμενου, καταρρέοντος δηλαδή, καπιταλισμού. Το τι θα ακολουθήσει είναι άγνωστον. Η γνώμη μου είναι ότι εάν ένα άλλο σύστημα διαδεχτεί τον καπιταλισμό, αυτό θα μοιάζει με δουλεία, θα απελευθερωθεί δηλαδή το στοιχείο της δουλέιας που ενυπάρχει στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής.
Το μέλλον μας επιφυλλάσει Βία, Εξόντωση, Πολέμους, Εξεγέρσεις και Επαναστάσεις. Η Πρόοδος και η ιδεολογία της ανήκει πια ανεπιστρεπτί στο παρελθόν.
Β., και Χάρη,
συμφωνώ ότι το τέλος της εργασίας είναι ανέφικτο, για μένα δεν είναι ούτε καν επιθυμητό. Δεν θα έβαζα ρομπότ να μου σκαλίζει τις ντομάτες ούτε με σφαίρες. Ναι, αλλά η γη στις εκτατικές καλλιέργειας οργώνεται με τηλεκατευθυνόμενα τρακτέρ. Υπάρχουν δραστηριότητες οι οποίες δεν γίνεται να αυτοματοποηθούν και τα αυτοματοποιημένα εργοστάσια δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς εργαζόμενους. Σύμφωνοι. Θα ήθελα όμως να σας αναφέρω ένα παράδειγμα πολύ χαρακτηριστικό. Έχει παραχθεί μια ουσία, που αραιώνεται με νερό, με την οποία ψεκάζεις τα τζάμια των παραθύρων και για δέκα χρόνια δεν θέλουν καθάρισμα! Η ουσία παράγεται από μηχανές με λίγους εργάτες, οι καθαριστές άνεργοι! Είναι ένα προϊόν της νανοτεχνολογίας. Η τάση, επαναλαμβάνω, η τάση είναι να καταργούνται πολύ περισσότερες θέσεις από ό,τι δημιουργούνται. Θέλω να πω ότι η εφαρμογή της τεχνοεπιστήμης εξελίσσεται με πολύ ταχύ ρυθμό με συνέπειες που δεν μπορούμε να τις φανταστούμε και να τις υπολογίσουμε. Και δεν είναι μόνο η νανοτεχνολογία!
Η μεταφορά των εργοστασίων σε χώρες με χαμηλά μεροκάματα στις δεκαετίες του ’80 και ’90 ήταν μια λύση πιο φτηνή από την χρήση ρομπότ, πέρα του ότι η ρομποτική τεχνολογία εκείνες τις δεκαετίες δεν ήταν τόσο εξελιγμένη. Είμαι της γνώμης ότι η μεταφορά της παραγωγής για λόγους μισθολογικούς θα τείνει να περιοριστεί και ότι και εκεί θα χρησιμοποιηθούν ρομπότ, μιας και είναι εργασίες που επιδέχονται αυτοματοποίησης.
Και βέβαια δεν μπορώ να διαφωνήσω κατά κανένα τρόπο στο ότι η κατάργηση της μισθωτής εργασίας είναι θέμα βούλησης, όπως υποστηρίζει ο Χάρης. Δεν υπάρχει η παραμικρή αντίρρηση. Αυτό το οποίο λέω και ξαναλέω είναι ότι θα πρέπει να φέρουμε στο προσκήνιο τις δυνατότητες της εποχής μας: μπορούμε να παραγάγουμε τον πλούτο με δυο μήνες εργασία το χρόνο και να απολαύουμε τον πλούτο που χρειαζόμαστε και επιθυμούμε. Η αντικειμενική δυνατότητα υπάρχει, ο υποκειμενικός παράγοντας υστερεί. Ο οποίος κατά ένα μεγάλο μέρος, που γίνεται ολοένα και μεγαλύτερο, στρέφεται προς τη δουλοποίηση των υποτελών (και των μεταναστών) και τον εγκλεισμό και την εξόντωση των ανέργων-μεταναστών. Η μεταναστευτική πολιτική της δεξιάς και της σοσιαλδημοκρατίας και η εκλογικής άνοδος της ακροδεξιάς και του φασισμού/ναζισμού είναι ενδεικτική και άκρως ανησυχητική.
Δεν νομίζω ότι διαφωνούμε κατ’ ουσίαν.
Δεν ξέρω τί χημικό είναι αυτό για τα τζάμια, αλλά εγώ δεν θα ήθελα να το αναπνέω στο χώρο μου. Και κάποιος θα πρέπει να με πείσει ότι τα τηλεκατευθυνόμενα τρακτέρ δεν επιβαρύνουν το οικοσύστημα, εδώ ή κάπου άλλού.
Στην πραγματικότητα, οι τεχνολογίες οι φιλικές προς ανθρώπους και φύση είναι εντάσεως εργασίας, αλλά όχι τόσο όσο να μην μπορούμε να ζήσουμε περίπου όπως περιγράφεις, δηλ. με συνολική εργασία 2 ή έστω με 3 μήνες το χρόνο. Εξάλλου, στο Μεσαίωνα, με λόρδους, φεουδάρχες, πολέμους, λοιμούς, κλπ, είναι επιβεβαιωμένο, η συνολική εργασία που χρειαζόταν κάποιος για να καλύπτει τις βασικές του ανάγκες ήταν περίπου 15 ώρες την εβδομάδα (ενώ τώρα έχουμε τουλάχιστον 40 μισθωτή εργασία, και άλλες 20 ώρες για αναπαραγωγική εργασία στο σπίτι όπου υπολογίζω και τις μεταβάσεις από και προς την εργασία, 60 το λιγότερο την εβδομάδα). Άμα δεν έχουμε φεουδάρχη να πληρώνουμε δεκάτη, μπορεί να βγει ακόμη λιγότερο από 15 την εβδομάδα… Φυσικά, εάν επιθυμούμε πλούτο τύπου “40 ζευγάρια υποδήματα, φράουλες τον Ιανουάριο, φθηνή σοκολάτα κάθε μέρα”, δεν θα μας φτάσει αυτό το μοντέλο.
Όσο για την εξόντωση, αυτή είναι μέσο πειθάρχησης και όχι αυτοσκοπός. Μας χρειάζονται όλους-σκυφτούς φυσικά – όσο πιο πολλοί, τόσο πιο μεγάλο κέρδος για τον βοσκό και τον κρεοπώλη.
Καλημέρα Αθανάσιε
Η ουσία στην οποία αναφέρεσαι ίσως θα έχει να κάνει, αν δεν κάνω λάθος, με το υλικό από το οποίο είναι φτιαγμένο το εξωτερικό περίβλημα του σκαθαριού.
Επι της ουσίας δεν διαφωνούμε. Τώρα για το τέλος του καπιταλισμού, δεν νομίζω πως συμφωνώ με τον Βάλλερσταιν. Η θεωρία της κατάρρευσης είναι παλιά στην μαρξιστική βιβλιογραφία και μάλιστα κάποιοι τόλμησαν να την αποδείξουν και μαθηματικά (Γκρόσμαν). Ωστόσο, τα μαθηματικά οδηγούν σε αφύσικα και μη-πραγματικά αποτελέσματα σε αρκετές εφαρμογές στις επιστήμες του μηχανικού για παράδειγμα. Πόσο μάλλον όταν έχουμε να κάνουμε με οικονομία. Η εξωτερικές “συνοριακές” συνθήκες στις οποίες υποτίθεται θα “σκοντάψει” ο καπιταλισμός ίσως να είναι και ένα συμπέρασμα μιας αφελούς σκέψης. Σε 50 χρόνια από τώρα, δεδομένου του ρυθμού ανάπτυξης της τεχνοεπιστήμης, βάζεις το χέρι σου στην φωτιά ότι δεν θα μπορούμε να στείλουμε εργάτες στο φεγγάρι ή πχ στον Άρη? Εγώ δεν το βάζω. Αλλά ας μην πάμε μακριά. Ο πόλεμος είναι μια καλή διέξοδος για τον καπιταλισμό και κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι δεν θα αποτελέσει λύση και στο άμεσο μέλλον. Προσωπικά δεν τρέφω καμία ελπίδα πως ο καπιταλισμός θα οδηγήσει τον εαυτό του στο τέλος του. Η αντικειμενική αντίφαση που εκδηλώνεται ανα περιόδους μεταξύ των παραγωγικών δυνάμεων (τεχνολογίας δλδ) και των παραγωγικών σχέσεων δεν σημαίνει αναγκαία πως αυτό που θα επικρατήσει στο τέλος είναι η απελευθέρωση των πρώτων και η μετάβαση σε ένα άλλο τρόπο παραγωγής. Μέχρι στιγμής, και σε πείσμα του Μαρξ, το αντίθετο έχει συμβεί σε όλο τον 20ο αιώνα. Το ζήτημα αυτό το θίγει ο Αντόρνο σε μια ομιλία του, την οποία μετέφρασα και θα ανεβάσω σε 1-2 βδομάδες και θα ήθελα να την διαβάσεις και να την σχολιάσεις. Είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική.
http://rovithe.blogspot.com/2012/04/blog-post.html
Αθανάσιε,
Σε ευχαριστώ πολύ για την ανάρτηση, με κάλυψε πλήρως. Δυστυχώς θα συμφωνήσω μαζί σου στο ότι όπως είναι τώρα οι συνθήκες το μέλλον μας, μάλλον δείχνει δουλεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα νομίζω είναι τα στρατόπεδα συγκέντρωσης μεταναστών που ετοιμάζουν και στην ουσία αποτελούν “νομιμοποίηση” της δουλείας.
Σε συνέχεια της συζήτησης, http://www.tanea.gr/ellada/article/?aid=4762630