το μέλλον της θυσίας

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

Η θυσία, στην ανθρωπολογική της διάσταση, δηλαδή ως ανθρώπινο χαρακτηριστικό, μας παρακινεί να διατυπώσουμε τα εξής ερωτήματα: πως προήλθε, για ποιο λόγο; Τα ερωτήματα όμως αυτά οφείλουμε να τα διατυπώσουμε για κάθε ανθρώπινο χαρακτηριστικό – την όρθια στάση, την παράταση της παιδικής ηλικίας, την απώλεια του οίστρου στο θηλυκό, τον έρωτα, τη σκέψη, τη φαντασία, τη γλώσσα, τη θυσία, την τελετουργία, τον μύθο, τη θρησκεία, την επίγνωση του θανάτου, τη συνείδηση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτά τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά προέκυψαν είτε ως λύσεις σε προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι προάνθρωποι/άνθρωποι (η απώλεια του οίστρου, λόγου χάριν)  είτε ως μη αναμενόμενα αποτελέσματα των παραπάνω λύσεων (έρωτας, ας πούμε).

Εάν η γλώσσα προήλθε από τη δείξη  και την κλήση, δηλαδή από χειρονομίες, τότε μπορούμε να πούμε ότι η τελετουργία, οι χειρονομίες που  εκφράζουν συναισθήματα,  προηγείται της γλώσσας και, κατά συνέπεια, της εμφάνισης του ανθρώπου, άρα και του μύθου. Μας επιτρέπεται να εικάσουμε ότι η σκέψη επέτρεψε στον άνθρωπο να αντιληφτεί ότι τόσο η σεξουαλικότητα όσο και θάνατος είναι ενισχυτές της ζωής και είναι αυτό το κοινό στοιχείο που τα συνδέει  τόσο στενά. Εάν όμως ο φυσικός θάνατος ενισχύει τη ζωή, διότι εάν δεν υπήρχε, δεν θα υπήρχε και η ζωή, τότε και ο βίαιος θάνατος θα ενισχύει τη ζωή. Όχι όμως ο οποιοσδήποτε βίαιος θάνατος (φυτού, ζώου ή ανθρώπου) αλλά ο συλλογικά και τελετουργικά βίαιος θάνατος – η θυσία.

Είναι αδύνατον να υπάρξει θυσία χωρίς τελετουργία. Η θυσία απαιτεί επιλογή του θύματος, προετοιμασία, εκτέλεση, έκφραση ενοχής, συμβολική αποκατάσταση του θύματος, έμπρακτη διακήρυξη της ενότητας της ομάδας. Σε κάθε φάση της θυσιαστήριας τελετής αντιστοιχεί  μια ιδιαίτερη τελετουργία, δηλαδή ιδιαίτερες χειρονομίες. Πολλές από τις προανθρώπίνες/πρωτοανθρώπινες  χειρονομίες/τελετουργίες επιβιώνουν μέχρι σήμερα μόνο που δεν μπορούμε να τις εντοπίσουμε, όπως το σήκωμα των χεριών στον ουρανό, το πιάσιμο του κεφαλιού, το τράβηγμα των μαλλιών και άλλες.

Η θυσία, η συλλογικά οργανωμένη και τελετουργική  επιθετικότητα ενισχύει τη ζωή και με έναν άλλο τρόπο, πιο συγκεκριμένο και κοινωνικά καθορισμένο. Η μεταξύ των μελών λανθάνουσα αλλά υπαρκή επιθετικότητα, η οποία θέτει σε κίνδυνο την ύπαρξη της ομάδας σε περίπτωση που ξεσπάσει και κλιμακωθεί ανεξέλεγκτα,  στρέφεται, συλλογικά και οργανωμένα, κατά του θύματος, κι έτσι η κοινότητα εξοβελίζει το ενδεχόμενο του αλληλοσπαραγμού και της διάλυσης. Εάν υπάρχει ακόμα κοινωνία αυτό το οφείλουμε στο θύμα και στη θυσία. Αυτή είναι η προέλευση της θυσιαστικής θρησκείας.

Δεν νοείται θυσία και θυσιαστική θρησκεία χωρίς τελετουργία, χωρίς την έκφραση της οιμωγής, του πόνου, της λύπης, της θλίψης, της ενοχής με χειρονομίες.  Ο μύθος ντύνει με περιεχόμενο την τελετουργία, εξ ου και οι ιδρυτικοί μύθοι, οι μύθοι που επιχειρούν να διατυπώσουν μια σχέση μεταξύ του θύματος και της θυσιαστήριας κοινότητας.Ένας πολύ χαρακτηριστικός μύθος είναι ο χριστιανικός: δεν είναι ο θεός το θύμα αλλά το θύμα γίνεται θεός, το θύμα είναι θεός, το οποίο από τη μια μας σώζει, εξασφαλίζει την ενότητα της θυσιαστήριας κοινότητας,   κι απο την άλλη ανασταίνεται. Κι αφού ανασταίνεται, γιατί να έχουμε ενοχές; Η δε εορτή, μέσω των τελετουργιών και των τελετών,  δεν είναι τίποτα άλλο παρά συμβολική επανάληψη της θυσίας.

Σε αυτό το σημείο οφείλουμε να θέσουμε το εξής ερώτημα: μήπως από τη θυσία, τη τελετουργία και τη θρησκεία προήλθε η Κυριαρχία;  Η απάντησή μου είναι πως όχι, δεν προέκυψε από αυτά τα φαινόμενα. Το γεγονός όμως ότι προέκυψε από κοινωνίες στις οποίες υπήρχαν αυτά τα φαινόμενα μας προτρέπει να υποστηρίξουμε ότι είναι άμεσα συνδεδεμένη με αυτά. Επιχείρησε να τα ελέγξει και να τα διαχειριστεί προς όφελός της για να αναπαραχθεί, να διαιωνιστεί και να ενισχυθεί.

Ο Κύριος (το Κράτος) πήρε τη θέση του εκτελεστή της θυσίας, του θύτη, του ιερέα. Συνδέθηκε άρρηκτα με τη θυσιαστική θρησκεία (υπάρχει και θρησκεία που δεν είναι θυσιαστική) και επιχείρησε να ελέγχξει τόσο την τελετουργία όσο και τους μύθους. Και τα κατάφερε μια χαρά. Εάν περιορίσουμε το βλέμμα μας στη δυτική Κυριαρχία, θα παρατηρήσουμε ότι η θυσία αυτονομείται από την τελετουργία και τη θρησκεία και μετεξελίσσεται σε κοινωνικό θεσμό, ο θυσιαστικός χαρακτήρας του οποίου πολύ συχνά δεν είναι και πολύ σαφής. Δεν θα  μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι τα ρωμαϊκά θεάματα, η αλληλοέξοντωση των μονομάχων, η κατασπάραξη δούλων και υποτελών από άγρια θηρία ήταν θυσίες;

Το γεγονός ότι η δυτική Κυριαρχία είναι ποιμενικής προέλευσης ενισχύει την άποψη της σύνδεσης με την θυσία. Εάν οι ποιμενικές κοινωνίες μπορούσαν να αναπαραχθούν μόνο μέ την αρπαγή, την κατάκτηση και την εξόντωση, τότε η σύνδεση, για να μη πω ταύτιση,  της εξόντωσης με τη θυσία είναι καταφανής.  Έτσι, κάθε εξόντωση είναι θυσία, κάθε θυσία είναι εξόντωση. Και ως εξόντωση εννοώ την επιλεκτική εξόντωση που εμφανίζεται ως πόλεμος. Όταν για κάποιο λόγο ο Κύριος καπιταλιστής δεν χρειάζεται τους Υποτελείς του, τους θυσιάζει – μας επιτρέπεται λοιπόν να δούμε τον Α΄και Β’  Παγκόσμιο Πόλεμο ως θυσία, με τις τελετουργίες της και τους μύθους της.

Μέχρι τώρα ο Κύριος χρειάζονταν τους Υποτελείς του και ήταν αυτός που όριζε πότε θα πεθάνουμε, απαγόρευε την ευθανασία, την αυτοκτονία και τον φόνο. Τι θα γίνει όμως τώρα που δεν μας χρειάζεται;

Θα πρέπει να αναμένουμε έναν παροξυσμό της θυσίας, μια ενίσχυση της ευθανασίας, της αυτοκτονίας και του φόνου. Δεν χρειάζεται να σας θυσιάσω, να σας εξοντώσω  εγώ (προς το παρόν, ασφαλώς): θυσίασε τον εαυτό σου, θυσίασε τους άλλους! Αυτή είναι η στρατηγική του Κυρίου.

Τώρα μας ενθαρρύνει να αυτοκτονήσουμε και να φονεύσουμε. Ενθαρρύνει την αυτοεξόντωση (αυτοκτονία) και τον αλληλοσπαραγμό. Η γλώσσα του Κυρίου αποκαλύπτει τις προθέσεις του – η λέξη θυσία προφέρεται από τα χείλη του όλο και πιο συχνά. Μας ζητά να κάνουμε θυσίες, τι να θυσιάσουμε όμως;  Την ζωή μας, τη ζωή των άλλων, την ελευθερία, τη χαρά, την απόλαυση, την ξενοιασιά. Μόνο η θυσία θα μας σώσει, διατείνεται ο Κύριος.

Η αυτοκτονία, ο φόνος των άλλων – με ή χωρίς αυτοκτονία του δράστη, θα είναι μια πολύ ζοφερή πραγματικότητα του μέλλοντος, είναι ήδη. Ολοένα και περισσότεροι θα αυτοκτονούν. Ολοένα και πιο πολλές ζωντανές βόμβες θα σκάνε – τείνουμε να γίνουμε όλοι ζωντανές βόμβες, ζωντανές νάρκες, καλύτερα: ολοένα και πιο συχνά ένοπλοι θα εισβάλλουν σε κοινωνικούς χώρους και θα θυσιάζουν, θα εξοντώνουν άλλους υποτελείς.

Η ανεργία, η πείνα, η ψτώχεια, οι ασθένειες, τα ‘ατυχήματα’, οι ‘φυσικές καταστροφές’,  η θυσία είναι τρόποι εξόντωσης  των άχρηστων, περιττών και επικίνδυνων Υποτελών, είναι οι τρόποι που προκρίνει ο Κύριος για να διεξαγάγει αποτελεσματικά και νικηφόρα τον κοινωνικό πόλεμο. Ενδεχομένως, ο τρόπος αυτός διεξαγωγής του κοινωνικού πολέμου να μην έχει τα αποτελέσματα που προσδοκά ο Κύριος: διατρέχει τον κίνδυνο να αποκαλυφθεί: να κατανοήσουν δηλαδή οι υποτελείς ότι ο Κύριος είναι άχρηστος, περιττός και επικίνδυνος.

Το μόνο ίσως που δεν γνωρίζουμε είναι ο τρόπος με τον οποίο θα θυσιάσουν οι Υποτελείς τον Κύριο. Αν προλάβουν, ασφαλώς.