φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΔΩ και μερικές δεκαετίες υπάρχει ένας διεθνής προβληματισμός για τη διαδικασία γένεσης του πρώτου κράτους στη Μεσσοποταμία κατά τη διάρκεια της τέταρτης και τρίτης προ Χριστού χιλιετίας (4000-2000). Δεν υπάρχει, ακόμα, πιθανόν να μην υπάρξει και ποτέ, μια γενικά αποδεκτή θεωρία. Αυτό δεν είναι και πολύ μεγάλο πρόβλημα, κάθε άλλο. Ο καθένας και η καθεμιά μπορεί ελεύθερα να διατυπώσει την αφήγησή του. Διότι, φίλες και φίλοι, μη κοροϊδευόμαστε, περί αφήγησης πρόκειται. Διαθέτουμε κάποιες γραπτές και αρχαιολογικές μαρτυρίες  αλλά τα κενά είναι πολλά και ο μόνος τρόπος να τα γεμίσουμε είναι η φαντασία μας –  δεν υπάρχει άλλος τρόπος. Ας ξεχάσουμε την αντικειμενικότητα, και γι΄ αυτό το ζήτημα και για πολλά άλλα (ανθρωπογένεση, η γλώσσα, η παραγωγή της τροφής, η πατριαρχία, ο πόλεμος). Οι θεωρίες που έχουν διατυπωθεί για τη γένεση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας από τη μια και του κράτους από την άλλη είναι πολλές, είναι αδύνατο όμως να αποφύγουν κάποια κοινά στοιχεία. Το πρώτο μεγάλης διάρκειας κράτος εμφανίστηκε στις αγροτικές κοινότητες της νότιας Μεσοποταμίας, προϋποθέτει τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Ουδείς και ουδεμία σκέφτηκε να αποσυνδέσει αυτά τα δύο φαινόμενα. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει κράτος μόνιμο και σταθερό, μεγάλης διάρκειας, εάν δεν υπήρχαν αγροτικές κοινότητες –  πρόκειται για βεβαιότητα. Το κράτος όμως δεν εμφανίστηκε σε όλες τις περιοχές όπου υπήρχουν αγροτικές κοινότητες, και όπου και όταν  τελικά συγκροτήθηκε,  οι αγροτικές κοινότητες είχαν μια ιστορία πολλών χιλιετιών. Τι έπρεπε να υπάρχει για να συγκροτηθεί το κράτος; Το κομβικό όμως ερώτημα είναι άλλο: η συγκρότηση του πρώτου κράτους ήταν ένας ομολογημένος, συνειδητός σκοπός, σαφής επιδίωξη κάποιας ομάδας ανθρώπων ή ήταν ένας θεσμός που προέκυψε χωρίς να το επιδιώξουν οι άνθρωποι, ένα μη επδιωκόμενο αποτέλεσμα;

Continue reading →

η Αναστασία στο γηροκομείο

διήγημα

Την πρόσεξα από την πρώτη μέρα της δουλειάς μου στο γηροκομείο. Καθόταν μπροστά στο παράθυρο, με τα χέρια ακουμπισμένα πάνω στα μπράτσα της αναπηρικής καρέκλας κι έβλεπε πέρα μακριά –  τα πουλιά που πετούσαν πάνω από τη θάλασσα.  Ήταν σκεφτική και δε μιλούσε σε κανέναν, ούτε  γέρο ούτε γριά ούτε νοσοκόμο. Μετά από μερικές μέρες, πήρα μια καρέκλα και κάθισα κοντά της. Θέλω να πεθάνω, μου είπε, και μου το έλεγε κάθε φορά που πήγαινα να της κανω παρέα. Με το καιρό λες και με περίμενε να πάω μόνο και μόνο για να μου πει, θέλω να πεθάνω. Όταν πρωτοπήγα, μπορούσε και έπινε νερό με το ποτήρι. Μετά, δεν μπορούσε να το κρατήσει κι έπινε με το καλαμάκι.  Δύο μήνες πριν πεθάνει, της έδινα νερό με το κουταλάκι. Νερό, ψιθύριζε, η φωνή της ερχόταν από τον τάφο, κι εγώ της έλεγα, έλα, πουλάκι μου, άνοιξε το στόμα σου, αλλά δεν μπορούσε. Της άνοιγα με το κουταλάκι τα χείλια και της έσταζα λίγες σταγόνες. Θέλω να πεθάνω, μουρμούριζε κι έκλεινε τα μάτια. Ήταν ζωντανή αλλά δε ζούσε. Από πότε; Δεν ξέρω.

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΑ κρισιμότερα από τα ερωτήματα αυτά δεν έχουν διατυπωθεί μέχρι τώρα, απ’ όσο είμαι σε θέση να γνωρίζω. Αίρω τις επιφυλάξεις μου και ομιλώ με βεβαιότητα –  δεν έχουν διατυπωθεί. Διότι, εάν είχαν διατυπωθεί, θα γνωρίζαμε τις απαντήσεις. Αλλά δεν τις γνωρίζουμε –  θα εξαιρέσουμε τα λιγότερο κρίσιμα ερωτήματα “γιατί τον Ιούλιο/Αύγουστο;”, “γιατί μόνο άνδρες;” και “γιατί μόνο αριστοκράτες (πλούσιοι και ισχυροί) άνδρες;”. Οι αθλητικοί αγώνες στην Ολυμπία διεξάγονταν το καλοκαίρι διότι τότε μόνο μπορούσαν να ταξιδέψουν, να διανυκτερεύσουν στην ύπαιθρο,  χωρίς να βρέχονται και να κρυώνουν – το ταξίδι διαρκούσε πολλές μέρες, με τα πόδια. Από την Αθήνα για να πας στην Ολυμπία, μέσω Αργολίδας και Αρκαδίας,  ήθελες 7-10 μέρες και άλλες τόσες να επιστρέψεις. Οι αθλητές που συμμετείχαν έπρεπε να είναι εκεί ένα μήνα πριν. Οι θεατές έπρεπε να είναι κάποιες μέρες πριν την έναρξη των αγώνων για να προλάβουν να βρουν μέρος να κατασκηνώσουν και δεν έφευγαν αμέσως με τη λήξη τους. Συμμετείχαν μόνο άνδρες γιατί τα αγωνίσματα ήταν στρατιωτικές ασκήσεις, και σε αυτές επιδίδονταν μόνο οι πολεμιστές, οι οπλίται. Οι γυναίκες ήταν αποκλεισμένες από τις δημόσιες δραστηριότητες των ανδρών, την πολιτική, τον πόλεμο, τους αθλητικούς αγώνες. Άλλωστε, το ταξίδι διαρκούσε πολύ και δεν θα μπορούσαν να φύγουν από το σπίτι – ήταν επιφορτισμένες με το καθήκον της επιτήρησης του οίκου, του νοικουριού. Και γιατί συμμετείχαν και παρακολουθούσαν τους αγώνες  μόνο οι πλούσιοι και οι ισχυροί, οι αριστοκράτες γαιοκτήμονες; Γιατί το κόστος του ταξιδιού ήταν μεγάλο, γιατί μπορούσαν να απουσιάσουν, δούλευαν οι δούλοι στα χωράφια,  και γιατί ήταν άκρως ανταγωνιστικοί και λάτρευαν τη νίκη, την επιτυχία –  ποθούσαν διακαώς και να τη βλέπουν και να την αποσπούν, να την κερδίζουν. Κατά συνέπεια, η απάντηση στο ερώτημα “γιατί κάθε τέσσερα χρόνια;” είναι εύλογη: δεν θα ήθελαν να υποστούν την ταλαιπωρία και τα έξοδα κάθε χρόνο!  Γιατί όμως στην Ολυμπία; Γιατί το 776 π. Χ. διεξάχθηκαν πρώτη φορά οι αθλητικοί αγώνες με αθλητές πέραν της Ηλείας; Γιατί το πρώτο και για 41 Ολυμπιάδες (164 χρόνια!) το μόνο αγώνισμα ήταν ο δρόμος ταχύτητας, το στάδιον (144 μέτρα);

Continue reading →

το μουνί καράβι σέρνει

(νεοελληνική παροιμία)

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΤΗ  χρονιά που μας πέρασε εκπληρώθηκε μια ακόμα επιθυμία μου : να ζω εφτά-οχτώ μήνες στο χωριό, στη φύση, και  τέσσερις-πέντε στην πόλη. Φίλη, συμφοιτήτριά μου στη Φιλοσοφική, το 1978, με παραχώρησε ένα δωμάτιο στηνΑθήνα, στη Νέα Ελβετία, κι έτσι αποφεύγω (όλα εδώ πληρώνονται, και τα κακά και τα καλά) τη μία από τις δύο κατάρες,  ένα από τα χειρότερα δεινά –  το ενοίκιο. (Η άλλη κατάρα είναι το επάγγελμα   –  Παναγία φυλάξοι!). Θα μπορούσα να ζήσω μόνο στο χωριό αλλά μόνο στην πόλη, όχι, αυτό δεν θα μπορούσα να το κάνω. Το έκανα πολλά χρόνια και ήμουν πολύ δυστυχισμένος. Θα σας πω γιατί. Έχω τρεις πολύ κακές συνήθειες, πάρα πολύ κακές –  εύχομαι να μην τις αποκτήσετε ποτέ, θα δυστυχήσετε. Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς να παίρνω ένα μέρος της τροφής μου από τη φύση –  το κυνήγι και το ψάρεμα με αφήνουν παγερά αδιάφορο. Είμαι τροφοσυλλέκτης. Την τροφή που τρώω, την περισσότερη, θέλω να την καλλιεργώ εγώ ο ίδιος: φρούτα, λαχανικά,  όσπρια, πατάτες. –  είμαι κηπουρός γεωργός. Και η τρίτη: το χειμώνα θέλω να καίω τα ξύλα που έκοψα εγώ ο ίδιος στο δάσος, τα έφερα στο σπίτι, τα τεμάχισα και τα αποθήκευσα. Τώρα που γράφω η ξυλόσομπα καίει, ακούω τα ξύλα να καίγονται –  τι καλή παρέα!

Continue reading →

φίλες και φίλοι, καλή σας μέρα

ΕΤΥΧΕ να βρίσκομαι στην Αθήνα στις 28 Φλεβάρη, περαστικός για Πάτρα. Πήγα για περπάτημα εκείνο το πρωί και επιστρέφοντας παρατήρησα ότι σχεδόν όλα τα μαγαζιά στο τέρμα Φορμίωνος, στη Νέα Ελβετία, στον Βύρωνα, ήταν κλειστά. Ειδικευμένος στο να γενικεύει ο εγκέφαλός μου, υπέθεσε ότι αυτό που είδα δεν ήταν τοπικό φαινόμενο και ένιωσα μέσα μου βαθιά, πολύ βαθιά, μια ακαταμάχητη δύναμη, μια ανεξελέγκτη έλξη να πάω στη συγκέντρωση για τα Τέμπη, στο Σύνταγμα. Σε συγκέντρωση/διαδήλωση είχα να πάω δεκατίες κι όταν πήγαινα το έκανα για να συναντήσω κάποιο φίλο, κάποια φίλη. Πήρα λοιπόν τα πόδια μου και κατηφόρισα –  δεν είχε συγκοινωνία. ‘Οσο κατηφόριζα τόσο πιο πολύ κόσμο έβλεπα στα πεζοδρόμια και στους δρόμους ώστε όταν έφτασα στο Στάδιο, ανθρώπινα ποτάμια χύνονταν προς τη πλατεία. Θα συναντούσα φίλο στην Ασκληπιού, έξω από την Πολιτεία, και για να πάω εκεί κατέβηκα σχεδόν κοντά στο Μοναστηράκι κι ανηφόρισα.. Με δυσκολία περνούσα τη Μητροπόλεως, την Ερμού, τη Σταδίου και την Πανεπισημίου. Και βέβαια θυμήθηκα τη πρώτη διαδήλωση στην οποία είχα πάει –  στη πρώτη πορεία του Πολυτεχνείου το 1974. Πάνω από 1 εκ. κόσμος, ακατέβατα. Συγκινήθηκα, βούρκωσα. Όχι για τα χρόνια που πέρασαν, όχι, όχι, ούτε με σφαίρες. Συγκινήθηκα γιατί χάρηκα, χάρηκα πολύ όχι που διαδηλώναμε και συγκεντρωθήκαμε αλλά γιατί κ ά ν α μ ε   κ ά τ ι   ό λ ε ς   κ α ι   ό λ ο ι   μ α ζ ί .

Continue reading →